Elbette tamamı bunlarla sınırlı olmasa da Koc boynuzu, Akrep, Bereket, Eli belinde, Hayat ağacı ve Kartal Turk halı ve kilim kulturune ait olup, on plana cıkmış en onemli motiflerden.
Şimdi Turk kulturune ait bu motiflerin aslında hangi anlamlarla ozdeşleştirildiğine bakalım.
Turk halı ve kilimlerindeki motifler, Turk sanatının şuphesiz en onemli değerlerinden ve unsurlarından biridir.
Bu ortuler, cok eski zamanlardan beri Anadolu topraklarında uretilmiş ve Turk kulturunun ve sanatının onemli parcalarından biri haline gelmiştir. Bu halı ve kilimler, bolgesel ozelliklerine ve kullanım amaclarına gore birbirinden farklı anlamlara sahiptir ve her biri kendi icinde eşsiz bir sanat eseri niteliği taşır.
Aslında Anadolu ’da halı ve kilim uretimi, Turkler henuz Anadolu ’ya gelmeden cok once başlamıştı. Bu urunler icin pamuk, ipek, yun ve kece gibi malzemeler kullanılır, bitkisel ve hayvansal boyalarla da renklendirme işlemi yapılırdı.
Turk halı ve kilimleri, ozellikle Osmanlı doneminde un kazandı. Hatta İstanbul ’da bulunan Kapalıcarşı ’daki dukkanlar, Osmanlı İmparatorluğu ’nun zenginliğini yansıtan kulturel bir miras olarak gunumuze dek gelmeyi başarmıştır.
Peki halı ve kilim uzerindeki renkler, aslında neyin sembolu?
Bu dokumaların renkleri bolgeden bolgeye değişiklik gosterse de genel itibarıyla geleneksel anlamda belirli anlamları ifade etmekte. Orneğin kırmızı, yaşamın ve gucun semboludur. Bunun yanında aşk, tutku ve savaş gibi duyguları da yansıtır. Mavi ise guven, sadakat ve huzuru cağrıştırır. Deniz ve gokyuzu ile de ilişkilendirilebilir.
Sarı, Turk halı ve kilimlerinde pek rastlanılan bir renk değildir fakat Guneş'in ve ışığın sembolu olarak kabul edilir. Yine zenginlik, mutluluk ve ihtişamı cağrıştırır. Yeşil renk, doğanın semboludur. Sarının aksine yeşil, halı ve kilimlerde oldukca sık kullanılır ve bereketi ifade eder.
Siyah nadiren kullanılan bir başka renktir ve karanlığı ve olumu akla getirir. Beyaz ise kuşkusuz saflığın ve temizliğin semboludur. Bu anlamda oldukca sık kullanılan beyaz, sonsuzluğu cağrıştırır. Şimdi konuyu biraz daha ozelleştirelim ve her bir motife hangi anlamların yuklendiğine bakalım.
İlki Bereket motifi.
Turk halı ve kilimlerinde bereket motifi, buyuk oranda tarım ve hayvancılıkla ozdeşleştirilir. Bu motif, hayvanların sağlıklı olması icin dua edilmesini ve aynı zamanda urunlerin bereketli olmasını temsil eder. Ayrıca gecmişten gunumuze, aile ve ev yaşamının eşsiz bir parcası olarak kabul edilir.
Bereket motifi coğunlukla yapraklar, cicekler ve meyvelerle oluşturulur ve bir nevi, mevsimlerin bereketli olmasına niyettir. Yine bu sembol, evlilik birlikteliği ve uyumu cağrıştırır ve bereketin, iki farklı kaynaktan geldiğini ifade eder.
Eli belinde motifi
Eli belinde, diğer motiflerden farklı olarak kadın figurlerini temsil eder. Bu sembol, kadın figurlerinin guclu ve bağımsız karakterlerini yansıtır. Şekli genellikle beli ince ve zarif bir kadın figurunun, ellerini belinde kavuşturarak durduğu hayal edilerek işlenir.
Eli belinde genellikle gelinlik ve ceyizlik halı ve kilimlerinde kullanılır. Kadınların evdeki gucunu, yaratıcılıklarını ve ozgurluklerini yansıtan bu motif, Turk kulturunde kadın figurunun onemli bir semboludur.
Koc boynuzu motifi
Bu motif, Turk mitolojisindeki koc figurunden esinlenerek tasarlanmıştır ve genellikle iki adet koc boynuzundan oluşur. Her motifte olduğu gibi koc boynuzu motifi de oldukca titiz bir işcilik ve ozen gerektirir. Bu koc coğunlukla mavi, yeşil, beyaz, kırmızı ve sarı gibi renklerle tasvir edilir.
Koc boynuzu, Turk kulturunde sembolik bir oğe olarak kabul edilir ve genellikle zafer, şans, guc ve kudret gibi anlamlar taşır. Yine bu motif bitkiler, hayvanlar, geometrik şekillerle birleştirilerek halı ve kilimlere işlenebilir.
Hayat ağacı motifi
Bu motif tek bir isimden ziyade evrenin yaratıcısı, dunya ağacı ve hayatın kaynağı gibi farklı şekillerde de isimlendirilebilir. Hayat ağacı genellikle dikine uzayan bir ağac tasviri olarak karşımıza cıkar ve ağacın govdesi, dalları ve yaprakları işciliğinin ne denli başarılı olduğu noktasında dikkati ceken unsurlardandır.
Hayat ağacı motifi, Turk halı ve kilimlerinde sıkca kullanılan motifler icine girmeyi başarmıştır ve ayrıca insanların doğaya saygısını, Dunya ve evrenle bağlantısını ve hayatın surekliliğini yansıtır.
Akrep motifi
Turk halı ve kilimi soz konusu olduğunda akrep motifi, diğer motiflerin arasında anlamı oldukca guclu bir yere sahiptir. Bu motifin işlendiği halılar, Anadolu ’da oldukca fazla kullanılır ve Turkmenler tarafından da sıklıkla tercih edilir. Aslında akrebin tehlikeli ve savunmacı oluşu, Turk insanlarının kendilerini korumaları ve savunmaları gerektiği fikrini yansıtır.
Bu motifin kullanımı genellikle bolgesel farklılıklar gosterir. Orneğin, bazı bolgeler halı ve kilimdeki akrebi daha kucuk kullanırken, bazı bolgeler daha buyuk ve belirgin işlemeyi tercih eder. Ancak boyutu her ne olursa olsun, bu motif dunden bugune kullanılmaya devam etmiştir.
Kartal motifi
Halı ve kilimlere işlenen kartal motifi; Turk kulturunde guc, ozgurluk ve bağımsızlık gibi kavramları temsil eder. Kartal buyuk oranda siyah, beyaz, kahverengi ve mavi renklerden oluşur. Ayrıca kartalın kanatları ve tuyleri gibi detaylar, halı işciliğine gosterilen ozeni gozler onune seren en onemli ayrıntılardan biridir.
Turk halı ve kilim motifleri arasında onemli bir yere sahip olan kartal, ceşitli geometrik desenler birleştirilerek de kullanılır. Yine bu motif; akrep, eli belinde ve yılan motifleriyle birlikte de halı ve kilimlere işlenebilir.
Kaynaklar: Edebiyat ve Sanat Akademisi, DergiPark, Tarım ve Orman Bakanlığı Webtekno'yu Threads'de takip et, haberleri kacırma