Bizim geleneklerimize gore vatan toprağı kutsaldır ve yalnızca kan ile alınır ya da verilir. Aslında bu durum pek cok kadim millet icin boyledir ama yakın tarihte Ruslar bu geleneği bozdular ve koca bir toprak parcası olan Alaska ’yı Amerika Birleşik Devletleri ’ne sattılar. Doğru okudunuz; savaş yok, antlaşma yok bildiğiniz nakit para karşılığında Ruslar Alaska ’yı ABD ’ye sattılar.
Aslında Alaska da Rusların anavatan toprağı değil, onlar da sonradan gelip orayı somurduler. Osmanlı İmparatorluğu ’nun da icinde olduğu olaylar neticesinde artık işe yaramaz gorunduğunu duşunup ABD ’ye sattılar. İyi ama yine garip cunku Alaska ’da hicbir şey yok derseniz yanılıyorsunuz cunku o toprakların altı, ustunden cok daha zengin. Gelin tarihi bir yolculuğa cıkalım ABD nasıl oldu da Rusya ’dan Alaska ’yı satın aldı sorusunun yanıtına bakalım.
Hic bilmeyenler icin once bolgeyi tanıyalım; Alaska nerede?
Bugun bir Amerika Birleşik Devletleri eyaleti olan Alaska, Kanada ’nın batı ucundadır ve Rusya ile aralarında Bering Boğazı sınır vazifesi gorur. Aynı zamanda Pasifik Okyanusu ’na da kıyısı vardır. Buzuldan hallice olan bu bolge, 2 milyon metrekareye yakın yuz olcumu ile ABD ’nin en buyuk eyaletidir. Nufusu ise 1 milyondan azdır. Alaska adı Rusca buyuk toprak anlamına gelen aleut kelimesinden turetilmiştir.
Gelelim Alaska tarihine, aslında Ruslar da bolgenin yerlisi değil:
Alaska ’daki ilk insanların, gunumuzden yaklaşık 15 bin yıl once bolgeye yerleştiği tahmin ediliyor. O donem Sibirya ile Doğu Alaska arasında Beringia olarak adlandırılan donmuş bir kara koprusu vardı. İnsanlar, hayvan suruleri ile birlikte bu kopruyu gecerek bugun Alaska olarak adlandırdığımız bolgeye geldiler.
Bolgeye gelen ilk yerleşimciler iki gruba ayrıldı. Bir grup Alaska ’da kalırken diğer grup Kuzey ve Guney Amerika ’ya doğru gocunu surdurdu. Yani evet, Kızılderililerden bahsediyoruz. Gunumuzden yaklaşık 4 bin yıl once Alaska bolgesinde yerleşik hayata gecildi. Kıyı bolumunde yaşayanlar balina ve benzeri su canlılarını avlarken ic kesimde bulunanlar karibu adı verilen ren geyiklerini avlıyorlardı.
Ruslar da demiş ki biz burayı neden somurmuyoruz:
Amerika keşfedildikten yaklaşık iki yuzyıl sonra 1735 yılında Rus kaşif Mikhail Gvozdev, Alaska ’nın da dahil olduğu Kuzey Amerika kıyılarının bir haritasını cıkardı ama bolgeye bir turlu gidemedi. 1741 yılında Danimarkalı kaşif Vitus Jonassen Bering, donemin Rus Carı Buyuk Petro ’nun da desteği ile yola cıktı ve Alaska ’yı keşfeden ilk Avrupalılar olarak bolgeye adım attılar.
Bolgedeki ilk Rus yerleşimi 1784 yılında Grigorii Shelikhov tarafından Kodiak Adası ’na kuruldu. 1794 yılında donemin Rus Caricesi Katerina, adaya Ortodoks misyonerleri gonderdi. Tabii burada amac kulturel bir değişimin yanı sıra ticari faaliyetleri ele gecirmekti cunku bolgede bulunan canlıların kurkunun eşi benzeri yoktu.
1799 yılında doneminde Rus Carı I. Paul, ilk Rus - Amerikan ortak şirketini kurdu. Sitka Adası ’nda işlenen kurkler yuksek fiyata Cinlilere satılıyordu. Bir yandan da İspanyollarla ticaret yapılıyordu. James Cook ’un bolgeye gelmesi zaten Alaska ’daki İngiliz ve Amerikalı tuccarların sayısını epey artmıştı. O donem o kadar fazla tuzak kuruldu ki bazı hayvan turlerinin soyu tukendi.
Her masada varız: İyi ama ne oldu da Ruslar Alaska ’yı ABD ’ye satmaya karar verdi?
Rusya 18. yuzyıl boyunca ve 19. yuzyılın ortalarına kadar Alaska ’da cok karlı işler yaptı. Ancak bolgede İngiliz ve Amerikalı tuccarların sayısı artıyordu. Ustelik bir yandan dış meseleler vardı. 1853 yılında başlayan ve 1856 yılında tamamlanan Kırım Savaşı tum planları alt ust etti. Cunku Rus Carlığı ’nın karşısında Osmanlı İmparatorluğu, İngiltere ve Fransa vardı.
Rusya bu savaştan mağlup ayrıldı ve İngilizler ellerini ovuşturarak bugun Kanada olan bolgedeki İngiliz kolonisini genişletmek istediler. Ruslar baktı Alaska elden gidiyor, bir cozum aramaya başladılar. Bolgeyi İngilizlere vermek istemedikleri icin buldukları cozum, Alaska ’yı Amerika Birleşik Devletleri ’ne satmak oldu.
‘Sayın bakanım cıldırdınız mı? ’
William Seward O donem ABD ic savaştan yeni cıkmıştı ve yaralarını zar zor sarıyordu. Donemin Dışişleri Bakanı William Seward ’ın Alaska ’yı alma teklifi herkes tarafından tepkiyle karşılandı. Yapılan ikili goruşmelerin ardından en sonunda ABD, 1867 yılında 7.2 milyon dolar odeyerek Rusya ’dan Alaska ’yı satın aldı. Bu rakam, donum başı iki sent gibi bugun oldukca komik bir rakama denk engelliyor.
Bakan Seward ’ın ne aptallığı kaldı ne deliliği. Ulke boyle bir durumdayken gittin de niye buzuldan hallice bir toprak parcası satın aldın diye buyuk eleştirilere maruz kaldı. Haklılardı ama birkac yıl sonra Alaska topraklarından gelen bir haber Seward ’ın aslında gercek bir dahi olduğunu ortaya cıkardı.
Alaska toprakları altın doluymuş meğer:
1872 yılında bir haber duyuldu, Alaska ’nın Sitka Adası yakınlarında altın var! Bu oyle bir haberdi ki, 1888 yılında Alaska nufusu 60 bini aşmıştı. Yukon bolgesinde de altın olduğu haberi ise işleri daha da kızıştırdı. O donem gazeteci olan yazar Jack London ’a gore 100 binden fazla madenci daha bolgeye akın ettı. 1897 yılına kadar bolgede 50 ’den fazla maden acıldı ve bugun hala var olan buyuk kentler inşa edildi. Donemin ABD başkanı Dwight D. Eisenhower tarafından Alaska, 3 Ocak 1959 tarihinde ulkenin 49. eyaleti olarak kabul edildi.
Tum bu surec boyunca olan Alaska yerlilerine oldu:
Alaska yerlilerinin cilesi aslında 18. yuzyılda Rusların gelmesi ile başladı. Ortodoks misyonerler yerlileri zorla Ortodoks yaptılar. Yerliler, Ruslarla evlenip Rus ırkından cocuklar yapmaya zorlandı. Dahası avcı olan yerel halk neredeyse koleler gibi kullanılarak zorla karın tokluğuna ava cıkarıldı.
Amerikalıların gelişi tum bu yaşananlara tuz biber ekti. Yerlilerin hic alışık olmadığı yepyeni hastalıklar getiren Amerikalılar yuzunden yerlilerin nufusu 1959 yılında geldiğimizde yuzde 19 kalmıştı. Alaskalı kadınların ABD uzerinde etkisi ise tum bu yaşananların yanında dunyaya ders olacak cinsten.
Alaska ’nın yerli kadınları, en az eşleri kadar eğitimli ve ticaretin icinde yer alırlardı. ABD ’ye satıldıktan sonra bile bolgede maden, otel, banka işleten kadınlar vardı. Alaska kadınları o kadar gucluydu ki ABD ’li kadınlardan once oy kullanma hakkı kazandılar. Hatta oyle ki ABD Medeni Haklar Yasası ’ndan tam on yıl once, Alaska yerlileri beyazlarla eşit haklar kazandı.
Rusların nasıl olup da Alaska gibi koca bir toprağı ABD ’ye sattığının hikayesini anlattık. Belki kucuk bir rolumuz var ama insan duşunmeden edemiyor; Turklerin masada olmadığı tek bir olay bile mi olmaz ya?
Kaynak: History Webtekno'yu Threads'de takip et, haberleri kacırma