On yıllardır bitmek bilmeyen “Turkey mi demeliyiz, yoksa Turkiye mi?” tartışmalarına mutlaka denk gelmişsinizdir. Turkiye ’nin İngilizcesinin Turkey olması ve bunun da İngilizcede aynı zamanda hindi anlamına gelmesi nedeniyle bunun Turkiye ’ye yonelik bir aşağılama amacı olup olmadığı tartışma konusu olmuştur.
Bu hassasiyet bir noktada ana akım siyasetin de konusu haline geldi ve 2022 yılında Turkiye ’nin uluslararası alanda resmi adı Birleşmiş Milletler nezdinde “Turkiye” olarak değiştirildi. Yine Turizm Bakanlığı tarafından yurt dışına hazırlanan tum kamu spotlarında da “Turkiye” adını goruyoruz.
Turkey ismi gercekten de Turkleri aşağılamak icin mi verildi? Bunu anlamak icin belki de once kuş olan turkey mi yoksa ulke olan Turkey ismi mi vardı diye sormak gerekiyor.
Aslına bakarsak ulkemizin adı aşağılanmak icin hindi yapılmadı. Bir kuş turu olan hindi, 1500 ’lerde Avrupa ’ya ve Amerika ’ya ilk kez Osmanlı İmparatorluğu uzerinden ithal edildiğinden “Turkiye ’den gelen kuş, Turk kuşu” gibi bir anlama gelebilecek şekilde bu kuşa turqi, turkey dendi. Yani yaşadığımız toprakları tanımlayan Turkey (İngilizce), Turquie (Fransızca), Turchia (İtalyanca) isimleri bu kuştan cok oncesinde kullanımdaydı.
Turkey, Turkiye ’nin İngilizceye cevrilmiş hali değil. Turkiye, Turkey ’in Turkceye cevrilmiş hali. Yani biz aslında kendimizi Batılıların bize taktığı isimle adlandırmayı secmişiz.
Turkey, orijinali Turkiye olan bir ismin bozulmuş bir versiyonu gibi duyuluyor olabilir ancak gercek bu değil. Anadolu topraklarında henuz bir Osmanlı İmparatorluğu kurulmamış, daha henuz Osmanlı beylikleri Anadolu'ya adım dahi atmamışken, Anadolu'da, Avrupa'da ve Kafkaslarda Turk topluluklarının yaşadıkları bolgeler Batılı halklar tarafından Turquie, Turkey olarak adlandırılıyordu.
Turchia, Turquie gibi kullanımlardaki -ia eki ise Latincede “yer, yurt” anlamı veriyor; Anglia, Frankia orneklerinde olduğu gibi. Bunu Turkcedeki “-istan” gibi duşunebilirsiniz. O donemlerde o toprakta hangi halk yaşıyorsa bolgenin ismi de Roman halkları (Roma İmparatorluğu sonrası dağılan Avrupalı halklar) tarafından bu şekilde adlandırılmış.
Biraz kafa karıştırıcı gelmiş olabilir, ancak gercek şu ki uzerinde yaşadığımız topraklarda yaşayan Turki veya başka milletlerden halklar bu toprakları hicbir zaman “Turkiye” olarak adlandırmamışlardı.
Romalılar ve Avrupa'nın halefleri, Osmanlı İmparatorluğu ’nu kastederken, yuzyıllar oncesinden Turki toplulukları adlandırmaya alıştıkları şekilde Turkiye/Turchia adını kullansa da Turklerin, ulkeleri icin kullandıkları ve belirli bir millete işaret eden bir isimleri olmadı. Orneğin Osmanlı doneminde kendi devletleri icin yalnızca Devlet-i Ali (Buyuk Devlet) diyorlardı.
Bugun tarihte Turk dediğimizde aklımıza gelen kavimler de kendilerini "Turk" olarak adlandırmamışlar. Sumer, Kut, Urartu, Elam gibi kavim adları vardır. Dilleri Turkcedir.
“Turk” ismine ilk kez Gokturk doneminden kalan milli kaynaklarda rastlarız. Orneğin; Tigin, Bilge Kağan, Bilge Tonyukuk gibi yazıtlarda “Turk” adı yer alır. Kısaca, bu adın kullanımı Gokturk doneminden başlayarak kesintisiz bir şekilde devam etmiştir.
Turkiye ’nin Batılılaşma macerası başladığında Osmanlı İmparatorluğu'nun onde gelen aydınları, ulkelerini zaman zaman Batılı ulkelerin adlandırdığı şekilde Turkiye olarak adlandırmaya başladı.
Avrupalılar Osmanlıları Turkler olarak adlandırıyordu ve 19. yuzyılda ortaya cıkan Genc Turk hareketi de bu ismi benimsedi. Kurtuluş Savaşı sırasında İstanbul'da Osmanlı hukûmeti ve Ankara'da Turkiye Buyuk Millet Meclisi hukûmeti olmak uzere iki ayrı hukûmet olduğu icin Turkey/Turkiye adını secmek ikinci hukûmeti Osmanlı hukûmetinden ayırmak icin tek cozumdu. Bu da modern devlet isimleri bakımından duşunulduğunde oldukca ideal ve doğru bir tercih denebilir.
Gercek şu ki 1923 ’te ulkenin adı Anadolu ve Rumeli Cumhuriyeti de konmuş olabilirdi; bu, bir şeyi değiştirmeyecekti. Batılı ulkeler bizi yine yuzyıllardır alıştıkları şekilde adlandırmaya devam edeceklerdi.
Oncelikle Turkiye ismi bircok dilde kullanılmayan bir karakter olan u harfini iceriyor ve bu gune dek yerleşmediğinden akılda tutulması zor. Ayrıca ulkelerin resmi isimlerini değiştirmeleri coğu durumda pek işe yaramıyor, alışılagelen kullanım bir şekilde suruyor.
Nasıl ki Yunanistan demek yerine resmi ismi olan “Helenistik Cumhuriyet” demiyorsak, hÂl Cekya yerine Cek Cumhuriyeti, Kuzey Makedonya yerine sadece Makedonya demeyi surduruyorsak Turkiye adını uluslararası kullanımda yaygın şekilde kullanıma sokmak da aynı şekilde zor bir ihtimal.
Kaynaklar: Etymology Online, Dictionary.com, Quartz Webtekno'yu Threads'de takip et, haberleri kacırma