İnsan doğası gereği once en yakınımızdakilerle, daha sonra ise bize uzak olan turlerle bağ kurabiliyoruz. Yani bu nedenle su canlılarına pek de sempati beslemeyiz. Ancak bunun en onemli istisnası yunuslardır. Hem tatlı hem de tuzlu suda onlarca farklı turu bulunan yunuslar, insanlar tarafından en cok sevilen su canlılardır. İlginc ama yunus balığı ifadesi tamamen yanlıştır.
Denizde yuzerken gorduğumuz bir canlı olduğu icin yunus balığı diyoruz ama yunuslar aslında teknik olarak memelidirler. Onlara bu kadar yakın hissetmemizin nedeni de belki bu benzerliğimizdir. Tabii sayısız film ve dizide oldukca sempatik halleriyle izlememizin de bunda payı buyuk. Gelin yunuslara yakından bakalım ve her birine ayrı ayrı şaşıracağınız ilginc ozelliklerini gorelim.
Yunuslar hakkında bilgiler: Yunus balığı ifadesi yanlıştır cunku yunuslar memelidir. Yunuslar dakikalar boyunca nefeslerini tutabilirler. Turkiye dahil neredeyse her yerde onlarca farklı yunus turu var. Yunuslar zeki, hem de cok zeki canlılardır. Yunuslar her zaman bir gozu acık uyurlar. Tahmin edilenden daha uzun bir omurleri var. Yunusların yuzme hızı hayret verici. Balina dediğimiz bazı canlılar da aslında yunustur. Yunuslara eziyet edilmesine ortak olmayın. Yunus balığı ifadesi yanlıştır cunku yunuslar memelidir: Genel bir tanım yapmak gerekirse balıklar suyun icinde, solungacları sayesinde ayrıca oksijen alma gereği duymadan yaşarlar. Memeliler ise akciğerleri sayesinde nefes alır ve bu şekilde hayatta kalırlar; yunus da boyledir. Yunuslar, tum memeliler gibi akciğerleriyle nefes alır ve solungacları olmadığı icin bu nefesi tutarak su altında yaşarlar. Bu nedendir ki yunusları sık sık hava almaya cıkarken goruruz.
Yunuslar dakikalar boyunca nefeslerini tutabilirler: Yunuslar, bedenlerinin uzerinde bulunan hava deliği sayesinde nefes alıp verirler. Bu kaslı yapı suyun uzerine cıkınca acılarak nefes alır ve suyun altına girince de tamamen kapanır. Daha elastik ve kalın bir zara sahip olan akciğerlerinde ortalama 10 dakika nefes tutabilirler. Bazı yunus turleri ise 15 dakika boyunca nefeslerini tutabilirler. Yunusların bizimkinden cok daha farklı bir akciğer sistemi olduğu icin nefes tutarken son derece rahat bir şekilde hareket edebilirler.
Turkiye dahil neredeyse her yerde onlarca farklı yunus turu var: İnanılır gibi değil ama yunuslar 0 dereceden, 30 dereceye kadar pek cok farklı sıcaklık oranına sahip suda hayatta kalabilirler. Daha ilginc olan ise yunuslar hem tatlı hem de tuzlu suda yaşayabilir. Bu nedenle okyanuslarda, denizlerde, kıyı şeritlerinde, nehirlerde ve benzeri pek cok alanda yaşayan yunus turu vardır.
Bilinen 43 farklı yunus turu var. Bunların 36 tanesi deniz yunusudur. Amazon Nehri ’nde ise yalnızca oraya ozgu 4 yunus turu yaşamaktadır. Uc tarafı denizlerle cevrili ulkemizin sularında da yunuslar vardır. Turkiye sularında en sık karşılaşılan yunus turleri mutur, afalina, tırtak, cizgili yunus ve grampustur. Bilinenin aksine bu canlıların yuzlerce kilo balık yediği ve balıkcılığa zarar verdiği bilgisi doğru değildir.
Yunuslar zeki, hem de cok zeki canlılardır: Yunuslar uzerinde yapılan calışmalar bilim insanlarını gercekten şoke etti cunku bizim kadar zeki oldukları ortaya cıktı. Pek cok canlıdan farklı olarak yunus kendini aynada tanır ve saatlerce oynar. Altı aylıktan itibaren kendilerine bakıldığını anlar ve tepki verirler. Bilim insanları bir yunusun uzerine X işareti cizip suya bıraktılar ve yunus hemen gidip aynada kendine baktı. Her birinin kendine ozgu bir sesi olması, plan yaparak avlanmaları, olulerine uzulmeleri ve dahası, yiyecek ararken burnunu deniz sungeri ile koruması yani alet kullanması; yunusların insanlar kadar zeki olabileceğinin işaretidir.
Yunuslar her zaman bir gozu acık uyurlar: Basit bir racon kesmesi cumlesi gibi gorunse de bu tamamen gercek. Tek yarım kuresel yavaş uyku dalgası olarak adlandırılan bu uyuma taktiğinde yunuslar uykuya daldıkları zaman beyinlerinin yalnızca bir yarım kuresini uykuya bırakırlar ve o taraftaki gozlerini kapatırlar. Diğer gozleri ve beyinlerinin diğer yarım kuresi tamamen uyanıktır. Boylece sırayla gun icinde dorder saat uyumuş olurlar.
Yunusların bu tur bir uyku sistemi geliştirmelerinin en temel nedeni elbette her an her yerden gelebilecek saldırılara karşı tetikte olmaktır. Diğer bir sebebi ise uyurlarsa olecek olmalarıdır. Yunuslar sıcakkanlı memeliler oldukları ve oldukca soğuk sularda bile yaşayabildikleri icin saatler boyunca hareket etmedikleri takdirde vucut ısılarını koruyamazlar ve olurler. Bu yarım uyku sistemi sayesinde her zaman hareket halinde olarak vucut ısılarını belirli bir duzeyde tutarlar.
Tahmin edilenden daha uzun bir omurleri var:
Yunusların balık olduğunu duşunenler onların birkac yıllık bir omre sahip olduğunu duşunebilir ama biz onların memeli olduğunu bildiğimiz icin omurlerinin cok daha uzun olduğunu tahmin etmemiz zor değil. Turlere gore değişiklik gosterse bile bir yunus tam 50 yıl yaşayabilir. Elbette yaşadığı ekosistemin durumu bunu etkileyecektir. İlginctir, bazı hayvanlardan farklı olarak yunuslar esaret altında cok ama cok daha kısa sure yaşamaktadırlar. Coğu yunus icin ilk iki yıl kritiktir, bu yılları atlatırsa ve iyi bir ekosistemdeyse uzun yıllar yaşayabilir.
Yunusların yuzme hızı hayret verici: Elbette bu durum da yunusların turlerine gore değişebiliyor. Orneğin şişe burunlu yunuslar saatte ortalama 4 kilometre hızla yuzerler, bu hız diğer yunuslar icin saatte ortalama 13 kilometredir. Ancak diyelim ki bir tehlike var ya da planlı bir av yapılacak, işte o zaman yunusların ortalama hızı saatte 50 kilometreye kadar cıkabilir. Bu hızlamanın ana iticisi kuyrukları, dengeyi sağlayan ise yuzgecleridir.
Balina dediğimiz bazı canlılar da aslında yunustur:
Orca olarak da bilinen katil balina pek benzemiyor olsa bile aslında bir tur yunustur. Ağırlığı altı tona ve boyutu bir otobus uzunluğuna ulaşabilen bu siyah beyaz renklere sahip canlıya katil balina deniyor olmasının nedeni, başarılı bir av sırasında balinaları bile oldurebiliyor olmasıdır. Tum yunus turleri gibi katil balina da etcil bir canlıdır ve genel olarak foklar, deniz aslanları, balinalar, balıklar, kalamarlar ve deniz kuşlarıyla beslenir. 40 uyeye kadar genişleyebilen suruleriyle hayal etmesi bile zor olan avları başarıyla avlayabilirler.
Yunuslara eziyet edilmesine ortak olmayın: Hepsinin değil ama pek cok yunus turunun soyu tukenmesi tehlikesi ile karşı karşıya, hem de bizim yuzumuzunden. Yaşam alanlarına atılan devasa ağlar ve sistematik avlanmalar onların giderek yok olmasına neden oluyor. Bir de sozde eğlence parkları var. Engin denizlerde etrafında suru uyeleriyle yuzmek isteyen bu canlıları alıp da kucucuk havuzlara kapatmak onlara eziyet etmekten başka bir şey değil. Bu parklara gidip de lutfen buna destek olmayın. Doğa, doğada kalsın.
Dunyanın en sevilen su canlılarından olan ve yanlış bir şekilde yunus balığı olarak bilinen memeli yunuslar hakkında bazılarını ilk kez duyduğunuz sıra dışı bilgilerden bahsettik. Eğer hic denk gelmediyseniz birkac bolum Flipper dizisi izleyerek bu sevimli canlıları daha yakından gorebilirsiniz.
Kaynaklar: WWF Webtekno'yu Threads'de takip et, haberleri kacırma