Uzay araştırmalarında kullanılan araçlar ?
Uzay İnceleme Araçları Hakkında Bilgiler ?
Uzay İnceleme Araçları Nelerdir ?
Uzay İnceleme Araçları Hakkında Bilgiler ?
Uzay İnceleme Araçları Nelerdir ?
1-Teleskoplar
2-Uydular
Teleskop: Uzaydan gelen her türlü radyasyonu alıp görüntüleyen astronomların kullandığı bir rasathane cihazıdır. 1608 yılında Hans Lippershey (Hollandalı gözlük üreticisi) tarafından icat edilmiş, 1609 yılında Galileo Galilei tarafından ilk defa, gökyüzü gözlemleri yapmakta kullanılmıştır. Uzaydaki cisimlerden yansıyarak veya doğrudan doğruya gelen, gözle görülen ışık, ultraviyole ışınlar, kızılötesi ışınlar, röntgen ışınları, radyo dalgaları gibi her türlü elektromanyetik yayınlar kainat hakkında bilgi toplamak için çok lüzumlu delillerdir. Bu deliller ya klasik manada optik teleskoplarla veya çok dahamodern radyo teleskoplarla incelenir.
Teleskop yapı olarak objektif, oküler ve bu mercekleri muhafaza eden bir tüpten meydana gelmiştir. Objektif cinsine göre iki tür teleskop vardır. Uzaydan gelen ışıklar teleskop içinde bir aynaya çarpıp, prizmadan geçtikten sonra göze geliyorsa bu türe yansımalı teleskop denir. Uzaydan gelen ışıklar merceklerden doğrudan geçip göze geliyorsa bu türe de kırılmalı teleskop adı verilir.
Uydu: Başka bir gezegenlerin etrafında dönen gök cismi. Yapay uydulardan ayırmak amacıyla doğaluydu veya tabii uydu olarak da adlandırılırlar. Güneş Sistemindeki tüm gezegenler Güneş'in uydusudur. Ay gibi diğer gökcisimleri ise gezegenlerin uydularıdır.
Füze
Füzeler, roketlerden farklı olarak sadece atmosferde çalışan çeşitli güdüm sistemleri ile (görüntü algılayıcılar, ısıl algılayıcılar, radar, ataletsel algılayıcılar, GPS, v.b.) hedefe yönelen karmaşık silahlardır. Füzeler çoğunluka roket motoruna sahiptirler. Çeşitli füzelerin jet motoru da bulunabilmektedir. Füzelere zaman zaman güdümlü roket de denilmektedir. Roket motoru olmayan sistemlere ise güdümlü mühimmat adı verilmektedir. Sualtı torpidoları gibi havada gitmeyen sistemler, karmaşık güdüm sistemlerine sahip olmalarına rağmen füze sınıflandırması içinde kabul edilmezler.
Yapay Uydular
Yapay uydular insanoğlunun geliştirip Dünya'nın veya başka gezegenlerin yörüngesine yerleştirdiği uydular. Yapay uydular şu başlıklar altında toplanabilir:
Haberleşme uyduları: TV, radyo, telefon gibi iletişim araçlarını kullanabilmek için uzaya gönderilmiş uydulardır. Modern haberleşme uyduları çoğunlukla "Molniya" veya "Alçak Dünya" yörüngelerini kullanırlar.
Meteoroloji uyduları: Bu uydular dünyadaki meteorolojik olayları gözlemlemek için kullanılırlar.
Anti-uydu silah sistemleri: "Katil uydular" olarak da bilinen bu uyduların amaçları düşman uydularını yok etmektir. Düşman uyduları vurmak için kinetik mermiler ya da enerji veya partikül silah sistemleri kullanırlar.
Astronomi uyduları: Uzaydaki diğer gökcisimlerini gözlemek amacıyla kullanılırlar.
Biyouydular (Biosatellites): Bilimsel amaçlarla canlı organizmalar taşıyan uydulardır.
Minyatür uydular: Çok çeşitli amaçlarla kullanılabilen sıradışı şekilde ufak cüsseli uydulardır. 500-200 kg arasında olanlara "miniuydu", 200-10 kg arasında olanlara "mikrouydu", 10 kg'dan daha hafif olanlara "nanouydu" denir.
Seyrüsefer uyduları (Navigasyon uyduları): Radyo sinyalleri vasıtasıyla dünya üzerindeki mobil cihazların yerlerini GPS sayesinde tespit etmeye yarayan uydulardır. Günümüzde uçaklarda, otomobillerde hatta elde kullanımı oldukça yaygınlaşmış olan sistem. sayesinde dünya üzerindeki konum birkaç metre hassasiyetiyle tespit edilebilir.
Gözetleme uyduları (Reconnaissance satellites): Daha çok askeri gözetleme ve keşif amaçlarıyla kullanılan bu uyduların gerçek kabiliyetleri konusunda detaylı bir bilgi mevcut değildir. Bunun nedeni, bu sistemlere dair bilgilerin "çok gizli" gizlilik derecesinde olmasıdır.
Gözlem uyduları (Earth observation satellites): Bu uydular sivil gözlem amacıyla (çevre faciaları, harita yapımı vs.) kullanılan uydulardır.
Güneş enerjisi uyduları: Bu uydular güneş enerjisini dünya üzerindeki alıcılara yönlendirerek, alternatif enerji kaynağı olarak kullanılması planlanan uydulardır.
Uzay istasyonları: Uzay istasyonları, üzerinde insanların yaşaması için inşa edilmiş yapılardır. Günümüzde bilimsel amaçlarla kullanılan bu yapılar astronotların yıllarca barınmasına imkân verebilmektedir. Bu istasyonlar uzay taşıtı değillerdir ve iniş-kalkış kabiliyetleri yoktur. Bu istasyonlara gidiş geliş diğer uzay taşıtları vasıtasıyla sağlanır.
Uzay Gemisi Nedir ?
Şimdiye Kadar Görev Yapmış ve Görevde Olan Uzay Araçları Hangileridir ?
Uzay Gemisi Nedir?
Bir uzay gemisi dünyanın yüzeyi ve atmosferi dışında, dış uzayda çalışmak üzere tasarlanmış bir araçtır. Uzay aracı insanlı ya da insansız olabilir. Bir uzay gemisi haberleşme, dünyanın gözlemlenmesi, meteroloji, gezegen keşfi, uzay turizmi ya da uzay savaşı gibi görevler için yapılmış olabilir. "Uzay gemisi" terimi aynı zamanda yapay uyduları tanımlamakta da kullanılır.
Uzay Araçları
Curiosity (Mars ScienCassini
Satürn ve uydularınce Laboratory)
Mars'ta incelemeler yapmak üzere yola çıkan Curiosity 06 Ağustos 2012 itibariyle Mars yüzeyine başarılı bir iniş yaptı.
NASA tarafından Mars'taincelemeler yapmak üzere 26 Kasım 2011 tarihinde gönderilen Curiosity 06 Ağustos 2012 itibariyle Mars yüzeyine başarılı bir iniş yaptı.
Şu ana kadar Mars'a gönderilen tüm robotların en gelişmişi olan Curiosity geçen sürede oldukça önemli çalışmalara imza attı.
Bunlar arasında bazılarını hatırlamak gerekirse:
- 1,3 milyar piksellik Mars fotoğrafı göndermesi
- Phobos'un geçişini görüntülemesi
- Analizler için sondajlar yapması
- Mars'tan müzik yayını yapması
- Antik nehir yatağı bulması
Birçok gelişmiş alete ve laboratuvara sahip olan Curiosity Mars atmosferi, toprak yapısı ve coğrafi özellikleri hakkında bilgiler gönderiyor.
Çang'ı-2
Çin'in ayı görüntüleme ve diğer görevlerle uzaya gönderdiği uzay aracı. Ayın ayrıntılı fotoğraflarını çeken Çang'ı-2 yeni görev yeri olan dünyanın 1.500.000 kilometre uzaklığına doğru yol alıyor.
Dawn
Vesta isimli asteroidi ve Ceres cüce gezegenini araştırmak için gönderilen Kasım 2011 itibariyle yörüngesine girdiği Vesta'dan Eylül 2012 itibariyle ayrıldı ve Ceres'e yöneldi. Ceres cüce gezegenine 2015 yılında varması bekleniyor.
Dragon Uzay Aracı (Kapsülü)
Özel sektöre ait olan uzay aracı 2012 yılında ise ticari uçuşlara başlayarak Uluslararası Uzay İstasyonu'na kargo taşımacılığına başladı.
ExoMars Programı Araçları
2016 ve 2018 yılında Avrupa Uzay Ajansı tarafından Mars'a gönderilecek, gezegenin üzerinde çeşitli ölçümler ve delme-kazma işlemleri yapacak uzay araçları.
Hayabusa
Japonların uzay aracı Hayabusa 2003 yılında gönderilmiş, 2005 yılında yaklaştığı ve 2007 yılında ayrıldığı Itokava asteroidinden numuneler alarak 2010 yılında dünyaya getirmiştir.
Hayabusa 2
Japonların planlanan ikinci Hayabusa görevi. 2014 yılında uzaya gönderilmesi, 2018 yılında 1993 JU3 asteroidine varması ve 2020 yılında dünyaya geri dönmesi planlanmaktadır.
Hubble Uzay Teleskobu
Dünya yörüngesindedir. 1990 yılında Discovery uzay mekiği tarafından yörüngesine yerleştirilen teleskop NASA ve ESA'nın ortak çalışmasıdır. Bugüne kadar çok sayıda galaksinin eşsiz fotoğraflarını çekerek dünyaya göndermiştir. Görevine halen devam etmektedir.
IBEX
Güneş rüzgarının yıldızlar arası soğuk gazlarla çakıştığı sınırda bilimsel çalışmalar yapmak amacıyla NASA tarafından 2008 yılında fırlatılmıştır. Dünyanın yaklaşık 321 bin kilometre uzağında çalışmalarını sürdüren IBEX (Interstellar Boundary Explorer), Güneş Sistemi'ne giren nötr parçacıkları belirliyor ve dağılım haritasını çıkarıyor.
IRIS
Güneş'in alçak atmosferini gözlemlemek için Haziran 2013'de dünya yörüngesine gönderilen uzay teleskobu. Bir süredir Güneş'i inceleyen IRIS uydusu, geçtiğimiz günlerde büyük bir Güneş patlamasını görüntüledi. 09 Mayıs 2014'te kaydedilen bu görüntüler NASA tarafından geçtiğimiz gün yayınlandı.
Juice
Jüpiter ve uydularını araştırmak üzere ESA tarafından 2014 yılında uzaya gönderilmesi planlanan Juice (Jupiter Icy Moons Explorer) tahminlere göre 2022 yılında Jüpiter'e ulaşacak ve en az 3 yıl süreyle araştırma yapacak.
Juno
Jüpiter'i araştırmak üzere NASA tarafından Ağustos 2011'de uzaya gönderilen Juno'nun 2016 yılında Jüpiter'e varması beklenmektedir. Jüpiter'in ne kadar su tuttuğunu, manyetik alanının neden bu kadar kuvvetli olduğunu, yoğunluğunu ve sert bir çekirdeği olup olmadığını araştıracak olan Juno görevini
Kepler Uzay Teleskobu
Gezegen Avcısı olarak da bilinen teleskop, NASA tarafından diğer yıldızların yörüngesinde dolanan dünya benzeri gezegenleri araştırmak için 2009 yılında uzaya gönderilmiştir. 2016 yılına kadar uzatılan görevine halen devam eden gezegen avcısı yaptığı hassas ölçümlemelerle yer benzeri olabilecek gezegenleri bulmaya başlamıştır.
Mars Express
ESA tarafından Haziran 2003'de Mars yörüngesine gönderilen ve halen görev yapan uzay aracı.
Mars Keşif Uzay Aracı (MRO)
NASA tarafından Mars yörüngesine gönderilen ve Mart 2006'da yörüngeye giren uzay aracı. MRO Mars'ın iklim özelliklerini, sert rüzgarlarını ve meteor çarpmalarının neden olduğu etkileri inceliyor. MRO ayrıca Mars yüzeyinde devre dışı kalan Phoenix ve Spirit uzay araçlarının fotoğraflarını çekti.
MAVEN
Mars atmosferini araştırmak üzere NASA tarafından Kasım 2013'de fırlatılan uzay aracı. Mars yörüngesine Eylül 2014'te varması hedefleniyor.
NASA, Mars atmosferini incelemek üzere yeni bir uzay aracı gönderdi. The Mars Atmosphere and Volatile Evolution mission adlı uzay aracının kısa ismi MAVEN.
18 Kasım 2013'de Florida'daki Cape Caneveral Uzay Üssü'nden fırlatılan MAVEN, Mars atmosferinin geçmişi ile ilgili bilgi toplama hedefinde.
Messenger
NASA tarafından Merkür'ü araştırmak üzere uzaya gönderilen uzay aracı. Messenger 18 Mart 2011 tarihinde Merkür yörüngesine girmiş ve araştırmalarına başlamıştır.
New Horizons (Yeni Ufuklar)
NASA tarafından Plüton ve uydularını keşfetmek üzere gönderilmiş uzay aracı.
NASA tarafından cüce gezegen Plüton ve uydularını keşfetmek üzere 19 Ocak 2006'da fırlatılmış, 2007'de Jüpiter'in yanından geçmiş ve Temmuz 2015'de Plüton'a varması beklenen uzay aracı.
Ekim 2012 itibariyle Plüton'a 8 Astronomik Birim mesafesi kalmıştır.
Opportunity
NASA tarafından Mars'a bilimsel araştırmalar için gönderilmiş robot. 2004 yılında Mars'a inen Opportunity Ağustos 2011'de Endeavour kraterine ulaştı. 2014 Mart itibarı ile halen veri göndermeye devam eden Opportunity birçok bilimsel keşfe imza attı.
SHIZUKU
JAXA tarafından 18 Mayıs 2012 tarihinde uzaya gönderilen Küresel Gözlem Aracı.
SOFIA
NASA ve DLR (Alman Uzay ve Havacılık Merkezi)'nin ortak projesi olan SOFIA (Kızılötesi Gökbilim İçin Stratosferik Gözlemevi) bir Boeing uçağına yerleştirilmiş büyük bir teleskoptur. İlk kez 26 Mayıs 2010'da havalanan SOFIA, uçakla yaklaşık 12 km.havalanarak stratosferden kızılötesi gözlem yapıyor.
Solar Dynamics Observatory (SDO)
NASA tarafından 11 Şubat 2010'da fırlatılan uzay aracı güneşi inceleyerek yüksek çözünürlüklü fotoğraflar elde edilmesine, güneş patlamalarının ve güneş fırtınalarının gözlemlemesine olanak sağlıyor. 5 yıllık görev süresi olan SDO sayesinde güneş hakkında çok detaylı bilgiler elde ediliyor.
Sojornuer Yüzey Aracı
(bkz.Pathfinder)
Uluslararası Uzay İstasyonu (ISS)
Dünya yörüngesindedir. Birçok ülkenin uzay ajansları tarafından desteklenmekte olan istasyonun inşaatına 1998 yılında başlanmış ve halen devam etmektedir. Yıllar itibariyle yeni modüller eklenmekte ve güncellenmektedir. 51 mt.lik boyu, 370 tonluk ağırlığı bulunmaktadır. Dünyadan ortalama 350 km.yukarıdadır. Saatte yaklaşık 28 bin km.lik hızıyla dünyanın etrafında bir günde 15.7 tur atmaktadır.
Venüs Express
Avrupa Uzay Ajansı (ESA)'nın 2006 yılında gönderdiği uzay aracı halen Venüs'ün yörüngesinde bulunmakta ve çeşitli ölçümler yapmaktadır.
Vega Roketi
Avrupa Uzay Ajansı (ESA)'nın roketi. İlk fırlatılışı 13 Şubat 2012. Avrupa'nın uydularının "güvenli, rekabet edebilir ve etkin" şekilde uzaya fırlatılabilmesi amacıyla dokuz yılda geliştirilen Vega, 300 ile 2500 kilo arasında ağırlık taşıyabiliyor. 138 ton ağırlığındaki Vega, 30 metre yüksekliği ve maksimum üç metrelik çapıyla en küçük taşıyıcı roket.
Voyager 1
05 Eylül 1977 tarihinde başladığı yolculuğunu şu an itibariyle Güneş Sistemi'nin sınırında devam ettiriyor.
Voyager 1 NASA tarafından 1977 yılında uzaya gönderilmiş bir uzay aracıdır. İnsansız olarak halen yoluna devam eden Voyager 1 Jüpiter ve Satürn'ü ziyaret ederek bu gezegenler hakkında detaylı bilgiler edinmemizi sağlamış ve Güneş Sistemi'nin dışına doğru yol almaktadır. Voyager 1, dünyadan en uzakta bulunan insan yapımı nesnedir. Mermiden 20 kat daha hızlı yol alan Voyager 1 27 Kasım 2011 itibariyle dünyadan yaklaşık 17 Milyar 919 Milyon kilometre uzaklıktadır. Voyager 1'in üzerinde altın kaplama bir plaka bulunmaktadır. Bu plakada Güneş Sistemi'nin detaylı bir haritası ve hemen hemen tüm dünya dillerinden oluşan bir selamlama kaydı bulunmaktadır. Voyager 1'de bulunan enerji üreteçlerinin dünya ile haberleşmeyi 2020'ye kadar sürdürülebilmesi beklenmektedir.
Voyager 2
20 Ağustos 1977 tarihinde başladığı yolculuğunu Güneş Sistemi'nin sınırında devam ettiriyor.
20 Ağustos 1977'de NASA tarafından uzaya gönderilen uzay aracı. Jüpiter, Satürn, Uranüs ve Neptün'ü ziyaret eden uzay sondası halen yolculuğuna devam etmekte ve güneş sistemini terk etmeye hazırlanmaktadır.
1977 yılının teknolojisiyle imal edilmiş araç ikizi Voyager 1'le birlikte güneş sistemi hakkında eşsiz bilgiler sağlamış ve halen sağlamaya devam etmektedir.
NASA'nın Voyager görevi sayfasından Dünya'ya ve Güneş'e uzaklığı takip edilebilir. 2012'nin son ayları itibariyle dünyaya yaklaşık 15 milyar kilometre uzaklıkta bulunmaktadır. Üzerinde dünya üzerindeki hayatı temsil eden Altın Plak da bulunmaktadır.
Yutu (veya Yütu)
Çin tarafından Aralık 2013 başında fırlatılması ve Aralık ortasında Ay yüzeyine iniş yapması planlanan insansız uzay aracı.
Görevini Tamamlamış Araçlar
GRAIL İkiz Uyduları (Ebb and Flow)
NASA tarafından Eylül 2011 başında fırlatılan ve 2012 başında ay yörüngesine oturan Ebb and Flow (Med Cezir) ikiz uyduları ayın iki yüzü arasındaki kütle çekim farkını hesapladılar ve ayın termal haritasını çıkardılar Uydular; görevlerinin ve yakıtlarının bitişi ile birlikte ayın karanlık yüzünde Sally Ride ismi verilen bir bölgeye çarptırıldı.
Huygens Sondası
Satürn ve uydularını izlemek üzere 1997 yılında gönderilen, 3 milyar 400 milyon dolarlık maliyetiyle tarihin en pahalı uzay aracı olan Cassini ile birlikte gönderilen Huygens Sondası Ocak 2005'te Titan uydusunun Xanadu bölgesine indi.Sonda Güneş Sistemi'nin en uzak noktasına iniş yapan uzay aracı unvanına sahip.
LADEE
NASA tarafından ayın atmosferini araştırmak üzere Eylül 2013'de uzaya gönderilen ve Nisan 2014'te ay yüzeyine çarptırılarak görevi sona eren araç.
NASA, Ay'ı araştırmak için yeni bir insansız uzay aracı gönderdi.
06 Eylül 2013 tarihinde uzaya gönderilen LADEE (Lunar Atmosphere and Dust Environment Explorer) isimli uzay aracı 06 Ekim 2013 tarihinde ay yörüngesine ulaştı.
Yaklaşık 280 milyon dolarlık maliyeti olan uzay aracının önümüzdeki günlerde ay yörüngesindeki görevine başlayabileceği ifade ediliyor.
LADEE ayın atmosferini, ay tozunu ve çevresel etkilerini araştıracak.
LADEE uzay aracının fırlatılma görüntüleri
Mariner 2
NASA tarafından Venüs'e gönderilen ve başka bir gezegenin yörüngesine girebilen ilk uzay aracı.
Mariner 2, NASA tarafından Venüs'e gönderilen bir uzay aracıdır.
İkizi Mariner 1'in başarısız olmasından sonra fırlatılan Mariner 2, NASA'nın Mariner programının ilk başarılı aracıdır.
Mariner 2 aynı zamanda dünya harici bir gezegenin yörüngesine giren ilk uzay aracıdır.
Mariner 2 14 Aralık 1962'de Venüs gezegenin yaklaşık 35 bin kilometrelik uzağındaki yörüngesine girmiş ve Venüs hakkında bilgiler toplamaya başlamıştır.
Yörüngede kaldığı 42 dakika boyunca gezegenin yüzey sıcaklığının 425 santigrat derece civarında olduğunu, çok yoğun atmosferinin karbondioksitten oluştuğunu, dünyanın ve güneş sistemindeki diğer gezegenlerin tersine döndüğünü, yoğun atmosferinin dünyanın 90 katı basınca yol açtığını ve benzeri bilgileri saptadı.
Uyduyla iletişim 03 Ocak 1963 tarihi itibariyle kesildi.
Mariner 10
NASA tarafından önce Venüs, sonra da Merkür'e gönderilen uzay aracı.
Mariner 10, NASA'nın Mariner programının 7.başarılı uçuşu ve Merkür'ü ziyaret eden ilk uzay aracıdır.
İlk olarak Venüs'ü ziyaret eden ve bu gezegenin çekim kuvvetini kullanarak Merkür'e ulaşan Mariner 10 bu özelliğiyle iki gezegene ulaşan ilk uzay aracı oldu.
Merkür üzerindeki yörüngesinde 3 uçuş gerçekleştiren Mariner 10, Merkür ve Venüs'ten oldukça detaylı fotoğraflar gönderdi.
03 Aralık 1973'de fırlatılan uzay aracı 05 Şubat 1974'te Venüs gezegeninin 5768'lik mesafesinden geçerek gezegenin fotoğraflarını gönderdi. 29 Mart 1974'te ise Merkür gezegenine 504 kilometrelik mesafesindeki yörüngesinden fotoğraflar gönderdi.
Merkür'le ikinci karşılaşmasını 21 Eylül 1974'te gerçekleştiren Mariner 10 son karşılaşmasını ise 16 Mart 1975'te gerçekleştirdi.
24 Mart 1975'te ise Mariner 10 görevi sona erdirildi.
Mars Global Surveyor
NASA tarafından Mars'a 1996'ta Mars'a gönderilen ve 2006'ya kadar görev yapan robot.
Mir Uzay İstasyonu
Sovyetler Birliği tarafından 1986 yılında uzaya gönderilmiş ve uzun bir hizmet döneminden sonra 2001 yılında görevi sona ererek atmosfere girmesi ve yanması sağlanmıştır.
Phobos Grunt
09 Kasım 2011'de Mars'ın uydusu Phobos'u araştırmak için Rusya'nın gönderdiği Phobos Grunt, motorları çalışmadığı için dünya yörüngesinden ayrılamadı ve 15 Ocak 2012'de Pasifik Okyanusu'na düştü.
Phoneix
NASA tarafından 04 Ağustos 2007 tarihinde fırlatılan ve 26 Mayıs 2008 tarihinde Mars'a varan uzay aracı. Mars'ın kuzey kutup dairesindeki buzul bölge Vastitas Borealis inceleyen ve Kasım 2008'de devre dışı kalan Phoenix'in enkaz fotoğrafları 2012 Ocak ayında MRO uzay aracı tarafından çekildi.
Spirit
NASA tarafından Mars'a bilimsel araştırmalar için gönderilmiş robot. 2009 yılında kuma saplanan ama buna rağmen sinyal göndermeye devam eden Spirit 2010 yılı Mayıs ayında güneş-lityum-iyon bataryası biterek kendisiyle irtibat kesildi.
Viking 1
NASA tarafından Mars'a 1975 yılında gönderilen, 1976 yılında Mars'a iniş yapan ve 6 yıl boyunca Mars yüzeyinde kalarak Mars'tan fotoğraflar gönderen uzay aracı.
Viking 2
NASA tarafından Mars'a 1975 yılında gönderilen, 1976 yılında Mars'a iniş yapan ve 3 yıl boyunca Mars yüzeyinde kalarak Mars'tan fotoğraflar gönderen uzay aracı.
Vostok
Rusçada Doğu anlamına gelen Vostok, SSCB tarafından yapılan ilk insanlı uçuş programı olan ve aynı adla anılan Vostok'ta kullanılan uzay aracıdır. İlk uçuşunu 15 Mayıs 1960'da gerçekleştirmiştir.