Kneissl ile dış politikadan enerji piyasalarınıngeleceğine kadar geniş bir çerçevede sohbet ettik. Türkiye’nin jeostratejik konumuyla zaten bir enerji merkezi olduğunu belirten Kneissl, enerjiyi demografiyle değerlendirmek gerektiğine, bunun da Doğuya kaydığına dikkat çekti. Kneissl, İstanbul’un bir kez daha dünyaya açılan kapı haline geldiğini, AB’nin ise rekabetçiliğinikaybetmenin kıyısında olduğunu söyledi.
Fatma G. Kabasakallı
Rusya’yı da iyi tanıyan bir uzman olarak Rusya Devlet Bas?kanı Vladimir Putin’in Tu?rkiye’yi bir dog?algaz hub’ı yapma teklifini nasıl deg?erlendiriyorsunuz?
Bas?kan Putin Tu?rkiye’nin gu?venilir bir ortak oldug?unu ve Avrupalıların Tu?rkiye’ye minnettar olmaları gerektig?i c?u?nku? hala bu gazı alabildiklerini so?yledi. Tu?rkiye gu?venilir bir merkez. Putin, Tu?rkiye’nin bir gaz merkezi olmasını o?nerdig?inde dikkate almak gerek, c?u?nku? o ne hakkında konus?tug?unu biliyor, en sevdig?i konulardan biri de enerji.
Ancak AB bu fikri reddetti...
Konu, bir tarafta Bas?kan Putin dig?er tarafta AB olunca durum c?ok farklı oluyor. Her zaman Rusya Devlet Bas?kanını AB liderleriyle birlikte dinledig?inizde, Putin’in gerc?eklere ve rakamlara ne kadar ilgi duydug?unu go?ru?rsu?nu?z. Putin enerji konusuna o?zel ilgi duyuyor ve c?ok iyi bilen biri, birc?ok AB lideri ise enerjinin o?neminin farkında deg?il. Bakın, 2014 yılına kadar AB-Rusya Diyalogu tamamen bir enerji diyaloguydu. 2014 yılındaki bu diyalog go?ru?s?mesi sonrasında yapılan basın toplantısına baktıg?ınızda, Putin’in nasıl net ve c?ok dikkatli oldug?unu, toplantıdaki konuları nasıl o?zetledig?ini, dig?er tarafta AB’nin ise nasıl derinliksiz oldug?unu go?ru?rsu?nu?z. AB liderleri ise “yapıcı bir toplantı yaptık” vs gibi ac?ıklamalarla yetinmis?ti. Bununla birlikte, gec?tig?imiz yıla kadar AB’de her s?ey sadece iklim politikasıyla ilgiliydi. Kimse asıl mesele olan enerji gu?venlig?i konusunu gerc?ekten anlamıyordu. Ancak Ukrayna savas?ı bas?ladıg?ında enerjinin o?neminin daha farkında olmaya bas?ladılar.
I?stanbul du?nyaya ac?ılan kapı
Bir enerji uzmanı olarak, Tu?rkiye’nin transit merkezi deg?il de bir dog?algaz merkezi olacag?ına inanıyor musunuz? Tu?rkiye jeostratejik konumu sayesinde zaten bir enerji u?ssu?. Deniz trafig?ine bakın o?rneg?in, c?ok bu?yu?k oranda arttı, I?stanbul bir kez daha birkac? yıl o?nce kimsenin tahmin edemeyeceg?i o?lc?u?de du?nyaya ac?ılan bir kapı ve Tu?rkiye s?imdiden bir enerji merkezi. Ve Putin hadi buraya beraber dog?algaz getirelim diyor, bunun bir anlamı var.
Zaten Rus gazını alıyorlar
Peki, AB hu?ku?metleri bir noktada Rus gazı olsa da Tu?rkiye’den bu gazı alırlar mı?
Avrupa hu?ku?metleri gidebilecekleri her yere gidiyor (gaz ic?in). Maalesef sunu anlamadıkları ic?in u?zgu?nu?m ama o?nu?mu?zdeki aylarda piyasadan bu s?ekilde dog?algaz almaya devam edemezsiniz. Birkac? yıl o?nceden du?zenlenmis? kontratlara bag?lıdır bu gaz. Ayrıca bu sadece gaz veya petrolle ilgili deg?il, ihtiyac? duyulan gemilerle ilgili. Uzun zaman o?nce LNG yatırımları yapmaya bas?layan Katar, bu gemileri kullanmak ic?in tersaneleri kiralama konusunda du?nyada bir numara. O?te yandan Avrupa ic?in artık Almanya’da, Polonya’da, I?talya’da tersanemiz yok. Tu?m tersaneler dog?uya tas?ındı. Yani LNG gemileri ic?in tersane bulmanız gerekiyor.
Peki ne zaman alır Avrupalı tu?keticiler Rus gazını sizce?
Avrupalılar zaten s?u an Gu?ney Akım projesinin daha light versiyonu olan TANAP u?zerinden zaten alıyorlar. Nihayetinde petrol de geliyor ve petrolu?n nereden geldig?ini tartıs?mıyoruz. Bas?ka u?lkelerde karıs?tırılmıs? veya deg?is?tirilmis?, Avrupalılar zaten Rus gazını Tu?rkiye u?zerinden alıyorlar.
AB’nin Ko?rfez u?lkelerinden gaz alma gayretlerini ve genel olarak ku?resel enerji go?ru?nu?mu?ndeki deg?is?imi go?ru?yoruz. Peki bu deg?is?imin bir sonraki as?aması sizce nasıl olacak?
Sıklıkla kullandıg?ım bir alıntıyla bu soruya yanıt vermek isterim. Alexei Miller (Gazprom yo?neticisi) sanırım 2002 yılında s?o?yle demis?ti: “Rus gazının Batıya akıs?ı bir dog?a kanunu deg?il”. U?stelik bu so?zu? 21 yıl o?nce so?ylemis?ti. Derslerimde de su?rekli olarak enerji piyasasının dog?uda oldug?u gerc?eg?ini ve bunun sadece gelis?mekte olan u?lkelerin, endu?strilerin yu?kselis?iyle deg?il, aynı zamanda demografiyle ilgisi oldug?unu anlatıyorum. Japonya yavas?lamıs? durumda, bunun demografisiyle ilgili oldug?unu go?rdu?k. Gu?ney Afrika kıtası, bu?yu?k o?lc?u?de Dog?u Asya, C?in, ki sadece C?in’e odaklanmamak lazım, aynı zamanda Hindistan da var. Tu?m bu u?lkelerin enerji piyasadaki rollerinin demografiyle ilis?kisi bulunuyor. Enerji piyasasının nereye kaydıg?ını o?g?renmek istedig?inizde, hem demografi hem de ekonomiye birlikte bakmalısınız.
Yani her s?ey genc? toplumlarla ilgili. C?u?nku? petrol tu?ketiminin c?og?unlug?u mobiliteye gidiyor. Nitekim son do?nemde Avrupa Konseyi toplantısında bir kez daha ic?ten yanmalı motorlu arac?lara son verelim mi vermeyelim mi tartıs?masını go?rdu?k, ki devam kararı aldılar. Petrolu?n bu?yu?k bo?lu?mu? mobilitede kullanıyor ve ortalama Avrupalı, o?rneg?in Hindistan gibi ortalama bir gelis?mekte olan piyasadan bu?yu?k olasılıkla daha mobil olmayacak. Bu yu?zden enerji piyasalarının ne yo?nde hareket edeceg?ini bulmak ic?in demografiyi takip edin.
Yatırım yapmadan yes?il do?nu?s?u?mle anılıyor
Ukrayna’daki savas?tan sonra AB’nin dayanıs?mayla daha gu?c?lendig?i ve ku?resel bir gu?c? oldug?unu savunanlar var. O?zellikle enerjideki durumu dikkate aldıg?ınızda siz ne du?s?u?nu?yorsunuz?
Asıl mesele sanayide, vergileri o?deyen vatandas?ların go?zu?nde nasıl c?ekici kalacag?ınızdır. Sanayinizle demografik yapınızla ku?resel du?zeyde rekabet edebiliyor musunuz, bu c?ok o?nemli. 2020 yılında otomotiv endu?strinin ve enerji do?nu?s?u?mu?nu?n geleceg?i konusunda bir kitap yazdım. O do?nemde de hepimizin yes?il do?nu?s?u?mu? ve elektrikli arac?lara gec?eceg?imize inanma konusunda c?ekimserdim. C?u?nku? muazzam bir yatırım ve altyapı gerektiriyor. O?rneg?in Almanya eski bas?bakanı Angela Merkel, 2015’te sınırları go?c?menlere ac?tıg?ında c?ok sert bir s?ekilde eles?tirildi. Ama o zaman da du?s?u?nu?yordum ve haklı da c?ıktım, hepimiz go?rdu?k ki go?c?men konusuyla hatırlanmadı ama enerji kararlarıyla, yatırım yapmadan yes?il do?nu?s?u?mle hatırlanıyor. Enerji sekto?ru?yle ilgilenenler bilir ki, otomotiv sanayi ile petrol piyasası birbirinin aynasıdır, her s?ey arz-taleple ilgili. Ve Alman otomotiv sanayi de c?ok gu?c?lu?. Almanya AB yatırımlarının ve sanayinin omurgası durumunda, ama bugu?n bu gu?cu?nu? kaybetme noktasına gelmis? durumda, u?stelik sadece savas? nedeniyle deg?il. Bo?yle bir gu?cu? kaybettig?inizde, geriye sanayide ne kalır ki. Gu?c? sag?layan u?retimdir. Ancak bugu?n enerji durumundan rekabet edemedig?imiz yu?ksek enerji fiyatları varken, nasıl u?retim merkezi olarak kalabilirsiniz? I?s?c?i maliyetleri, sosyal gu?venlik, vergilendirme daha yu?ksek oldug?undan, geriye rol oynayacak tek fakto?r uygun fiyatlı enerjidir. Ve bu dig?er tu?m fakto?rlerin yanı sıra, o?zellikle Almanya ic?in Rus gazıydı. Bunu (Rus gazını) kaldırdıg?ınızdaysa, enerji maliyetleri yu?zde 40-50 artar, c?u?nku? LNG fiyatı daha yu?ksek ve u?retim su?recinde ilave maliyetler so?z konusu. Go?rdu?g?u?m kadarıyla dig?er bir konu da AB ic?indeki bankaları ne olacag?ı. Bankalara gu?ven yok. Son gu?nlerde, her s?eyin merkez bankalarıyla ilgili oldug?unu so?ylemeye devam ediyor. Bu noktada da s?u an yas?adıg?ım Lu?bnan’dan o?nemli dersler almamız gerekiyor.
C?in ic?in yaptırım ihtimali
AB’nin rekabetc?ilig?indeki sorunlardan bahsettig?iniz. ABD’nin Enflasyon Azaltım Yasasına AB’den tepkiler gelmis?ti ve Avrupalı liderler Washington’a bu konuyu go?ru?s?mek ic?in gittiler.
Uzaktan go?zlemlerime go?re, Almanya Bas?bakanı Olaf Scholz’dan Washington’a gelmesi istendi. Enflasyon Azaltım Yasası pek konus?ulmadı ama C?in’e dikkat etmeleri konusunda hazırlıklı olmaları, C?in’in farkında olmaları so?ylendi. Avrupa’nın C?in’den ekonomik olarak daha fazla ayrıldıg?ını go?rmek isteriz dendi. Dolayısıyla bir sonraki yaptırım listesi C?in’le ilgili olabilir.
AB alternatif istedi bas?aramadı
Bu ABD ekonomisini de olumsuz etkilemez mi?
Haklısınız, ancak tamamen farklı bir ayrılma (ekonomik olarak) yo?netmine hazırlanıyorlar. O?te yandan, enerji anlamında s?eyl gaz da ABD’ye c?ok yardımcı oluyor. Ancak bu noktada s?eyl gazın sonsuza kadar olmayacag?ını, s?eyl gazı bir devrim deg?il bas?kaldırı olarak go?rdu?g?u?mu? belirtmeliyim. ABD’ye ku?resel finansal sistemi yo?netmesi de yardımcı oldu. 2018 yılında finansal kriz ABD’de bas?ladıg?ında, o do?nemin Avrupa Komisyon Bas?kanı Jean- Claude Juncker SWIFT’e alternatif sistemler gelis?tirmek ic?in bazı fikirlerin bulundug?unu so?ylemis?ti. Bo?ylece AB finansal sistemini ve pek c?ok bas?ka alanı daha gelis?mis?, daha bag?ımsız hale getirmek, o?zgu?venle hareket etmesini istedi. Bu konu da c?ok fazla tartıs?ılmıs?tı o do?nem. Ancak bu yo?nde uygulamanın c?ok az oldug?unu go?rdu?k. ABD’nin Enflasyon Azaltım Planı ise gec?en sene yasalas?tıg?ında, kimse dikkate almadı. Ancak aralık ayına gelindig?inde farkına varıldı, anlamaları biraz zaman aldı diyebiliriz.