KKTC Cumhurbaşkanı Özel Danışmanı, Yazar Gökhan GülerKKTC’deki enerji sekto?ru? hala ihtiyacı kars?ılayacak du?zeyde deg?il. Elektrik kesintileri de bu?yu?k sorun halihazırda problemler devam ediyor. Enterkonnekte hattı bu sorunu nasıl c?o?zer?
Burada ne yazık ki, KIBTEK halkın yararından c?ok tamamen yapının devam etmesini istiyor. O?nce enerji arz gu?venlig?ini sag?lamamız lazım. Elektrik kesintilerinin ortadan kalkması lazım. I?kincisi ise, gu?nes? ve yenilenebilir enerjinin artık daha yog?un kullanımı tes?vik edilmeli... C?u?nku? bugu?n elektrik u?retiminize bag?lı olarak belli miktarda gu?nes? enerjisine mu?saade ediliyor KKTC’de. Sistem s?u anda KKTC’de KIB- TEK ve Aksa’nın u?rettig?i elektrig?e bag?lı olarak yu?zde 20 ile sınırlamıs? durumda ve bu yu?zde 20 de dolu zaten. Ama c?ift gidis? gelis? elektrik hattı bag?landıg?ı zaman, yani enterkonnekte hattıyla 400 MW’lık kablo do?s?endig?i zaman, otomatik olarak bu limit ortadan kalkacak ve adada u?retilen her tu?rlu? elektrik sisteme verilerek mahsuplas?tırılacak. Bunun hem karbon salımı hem de ekonomik anlamda da fiyatları as?ag?ıya du?s?u?receg?ine inanıyorum. Tu?rkiye’nin bir devlet politikası olarak KKTC ile enterkonnekte elektrik hattı projesini en u?st seviyeden ac?ıklaması bir formu?lasyon ve hukuki sonucu dog?urmus?tur.
Gu?ney Kıbrıs’a bu?yu?k ceza
Bugu?n, biz AB ic?inde deg?iliz. Tu?rkiye de u?ye olmamasına rag?men, AB’nin o?zellikle iklimle ilgili olan yaptıg?ı c?alıs?malara, yani iklim deg?is?iklikleri ortadan kaldırma c?alıs?malarına destek veriyor ki, bu o?nemli bir konu. AB’nin hem karbon vergisi hem de emisyon ticaret sistemi var. S?u anda bu yıl, Gu?ney Kıbrıs’ta fosil yakıtlarla elektrik u?retimi yapılmasından dolayı emisyon ticaret sistemine bag?lı olarak 300 milyon euro ceza o?deyecek. Her yıl o?du?yor bunu. Gu?ney Kıbrıs sonuc?ta AB ic?indeki bir u?ye. Bir tarafta du?nya ic?ten yanmalı motordan vaz gec?ip alternatif enerji kaynaklarıyla, gu?nes? enerjisiyle elektrik enerjisiyle c?alıs?an arac?lara gec?meye c?alıs?ırken, bizim hala jenerato?rlerle elektrik u?retimini su?rdu?ru?lebilir kabul edip onu savunmaya c?alıs?mamız veya daha ucuz oldug?unu iddia etmemiz komik.
Peki bas?ta gu?nes? olmak u?zere yenilenebilir enerji ic?in KKTC’nin elektrik iletim ve dag?ıtım altyapısı yeterli mi?
O?nceki hu?ku?metler bu konuda o?ncelikle yenilenebilir enerji kurulumu, buna dair yasal mevzuatları c?ıkarttı, yol haritaları yapıldı. Fakat s?u anki mevcut duruma yo?nelik bir karar vererek altyapının ona uygun hale getirilmesi gerekiyor. Yani nasıl gec?mis?te Tu?rkiye’den “asrın su projesi” hayata gec?tiyse, enterkonnekte elektrik projesi de su?ratle gerc?ekles?tirilmeli. S?u anda (altyapı konusunda) tam o noktada mıyız, deg?iliz. Yenilenebilir enerjiyi hedefleyerek yapmalı mıyız? Kesinlikle. Bu c?ok o?nemli. Du?nya artık fosil yakıttan uzaklas?ıyor, c?u?nku? zaten fosil yakıtın da bir o?mru? kaldı. Bir dig?er taraftan da karbon salımı du?nyayı tehdit eder durumda, gelis?mis? u?lkeler bu karbon salımını en aza indirmeye c?alıs?ıyor. AB’de olup olmamamız o?nemli deg?il, bizim de bu yo?nde hareket etmemiz gerekiyor. Sonuc?ta biz de medeni, c?ag?das? bir toplumuz, bu du?nyanın bir parc?asıyız. Ayrıca su?rdu?ru?lebilir olmayan jenerato?rlerin o?mu?rleri belli, sık sık arızalanıyor ve arızalandıg?ı ic?in arz gu?venlig?ini u?lkeyi tehdit eder pozisyona gelen durum neticesinde insanların elektrik alımı sıkıntıya ug?ruyor.
Dog?u Akdeniz projesine Tu?rkiye’nin dahil olmasıyla gerc?ekles?tirilebileceg?i de dile getiriliyor. Siz ne du?s?u?nu?yorsunuz?
Dog?u Akdeniz Boru Hattı Projesi s?u ana kadar resmi verilere go?re, kes?fedilen gaz miktarları ve derinlikleri ve c?ıkartma maliyetlerini go?z o?nu?nde bulundurarak, c?ıkartılıp, sevk edilmesinin s?u an ic?in rekabet edebilir olmadıg?ını du?s?u?nu?yorum. Ayrıca, hangi u?lkenin kıta sahanlıg?ından gec?ecekse o u?lkeyle bir uzlas?ma gerekiyor. U?lkelerin saflas?masına baktıg?ınızda ac?ık bir s?ekilde AB ve ABD’nin Yunanistan ve Gu?ney Kıbrıs lehine ac?ık taraf oldug?unu artık herkes go?ru?yor. Silah ambargosu kaldırması bir o?rneg?i (ABD’nin Gu?ney Kıbrıs’a). ABD askeri denizaltısının Gu?ney Kıbrıs’ta bulunması gibi bunlar o?nemli go?stergeler. Denizdeki hidrokarbon kaynakları bugu?nku? rakamlarla rekabet edebilir olsaydı Dog?u Akdeniz boru hattı bugu?ne kadar c?oktan yapılır, yapılması ic?in de c?ok daha proaktif ve agresif hamleleri go?ru?rdu?k. Zaten Libya’yla Tu?rkiye’nin yaptıg?ı deniz yetki anlas?ması sayesinde havada kalmıs? oldu.
Tu?rkiye’nin bo?lge u?lkeleriyle ilis?kileri du?zeliyor. I?lis?kilerdeki bu du?zelmenin deniz yetki alanlarına ve KKTC bas?ta olmak u?zere bo?lgede enerji alanında nasıl yansımaları olur?
I?srail ve Mısır’ın bu su?rec?te Gu?ney Kıbrıs’la yaptıg?ı anlas?maların gerc?ekc?i olmadıg?ını, tamamen o gu?nu?n o do?nemki c?ıkar ilis?kilerinin veya tek kutuplu du?nyanın yaklas?ımı nedeniyle ortaya c?ıkmıs? sanal bir su?rec? oldug?unu du?s?u?nu?yorum. S?imdi de bunların gerc?ekc?i olmadıg?ı ortay ac?ıktı. Zaten yapılan anlas?malar ortay hat mantıg?ıyla yapıldıg?ından Mısır ve I?srail bunu sorguladı ve ciddi sorun yarattı. Bu anlas?maların bir yerde tıkanacag?ı ve gec?erlilig?inin c?ok da gec?erli olmadıg?ı go?ru?ldu?. Mısır’la Tu?rkiye arasında daha gerc?ekc?i go?ru?s?melerin olacag?ı go?ru?lu?yor. Bu yumus?amanın bir s?ekilde yeniden bir kırılma olmazsa, daha somut enerji anlamında hem uluslararası ilis?kiler anlamında daha barıs? ve ticari ilis?kilerin gelis?mesine bu?yu?k katkı sag?layacag?ını da o?ngo?ru?yorum. KKTC konusundaysa, Tu?rkiye su?rec? ic?inde enerji koridoru, KKTC de su?rec? ic?inde kabloyla elektrik ve hatta bo?lgeden dog?algaz boru hattı do?s?enmesiyle yine bo?lge u?lkelerine su ve elektrik verebilir. Ortadog?u’nun hidrokarbon kaynaklarını da KKTC enerji terminali haline geldikten sonra, Tu?rkiye’ye aktarıp TANAP veya benzeri boru hatları u?zerinden Avrupa’ya enerji talep eden u?lkelere aktarması gu?ndeme geleceg?ini du?s?u?nu?yorum.
Dog?u Akdeniz’de yeni su?rec? bas?lar
KKTC ic?in enerji du?nyasında yer alabilmek adına o?nu?ndeki fırsatlar nelerdir?
I?srail’le Mısır’ın Tu?rkiye ile normalles?mesinin bo?lgeye ciddi anlamda katkısı olacag?ını du?s?u?nu?yorum. Dog?u Akdeniz Gaz Forumu’nda bas?ta Tu?rkiye’yi go?rmezlikten gelmis?lerdi, o konuda da yeni bir su?recin bas?layacag?ını du?s?u?nu?yorum. Bugu?n artık tu?m u?lkelerin yenilenebilir enerjiye bag?lı olarak gu?nes? enerjisi ve suya ihtiyacı var. S?u an Tu?rkiye’den ciddi seviyede su geldi. Enterkonnekte hatla elektrik de gelmesiyle bu KKTC ic?in ciddi bir potansiyele sahip olacak. Eg?er KKTC u?zerinden kurgulanacak bir boru hattı da do?s?enebilirse, bu kars?ılıklı su ve elektrik verilmesine kars?ılık, hidrokarbon kaynaklarının tas?ınabilmesi gu?ndeme gelebilir (bo?lge u?lkelerinden gelecek kaynakların).
Mevcut yo?ntemlerle KKTC’de enerji az gu?venlig?i zor
Tu?rkiye Cumhurbas?kanı Yardımcısı Fuat Oktay, bu ayın bas?ında, 2023 Yılı I?ktisadi ve Mali I?s? birlig?i Protokolu?’nu?n imzalanmasının ardından, KKTC ile Tu?rkiye arasında kablo ile elektrik akımı projesinin hayata gec?mesi ic?in projelendirme c?alıs?malarının bas?ladıg?ını ac?ıkladı. Konuyla ilgili konus?tug?umuz Go?khan Gu?ler, bugu?ne kadar pek c?ok kez, KKTC’de fosil yakıtlarla c?alıs?an jenerato?rler vasıtasıyla enerji arz gu?venlig?inin sag?lanamayacag?ını, Kıbrıs Tu?rk Elektrik Kurumu’nun (KIB-TEK) pahalı elektrik u?retimi yapmasını eles?tiren bir isim. C?o?zu?m olarak Tu?rkiye’den deniz altından kablo ile enterkonnekte bag?lantısının o?nemine inanan Gu?ler, enterkonnekte sayesinde KKTC’nin gu?nes? enerjisinden u?reteceg?i elektrig?in fazlasını Tu?rkiye’ye satabileceg?ini belirtti. Gu?ler, elektrig?in fuel-oil santrallerle u?retilmesinin alternatifsiz tek sec?enek olması nedeniyle elektrik kesintileri bas?ta olmak u?zere pek c?ok sorun yas?andıg?ını da vurguladı.