İCİNDEKİLER
1 Bilgisayarınız yavaşladı mı?
2 Casus yazılımlar ve virusler
3 İşlemcinin cok ısınması
4 Hafıza (RAM) sorunları
5 Sabit disk sorunları
6 BIOS ayarları ve Windows hizmetleri
7 Kacak işlemler
8 Disk birleştirme neden gerekli?
9 Sizden habersiz calışan uygulamalar
10 Dosya sistemlerinin performansa etkisi
Bilgisayarınız yavaşladı mı?
Yeni bir bilgisayar alındığında donanımsal problem olmadığı surece şikayetler de oldukca azdır. Windows hızlı acılır, programlar anında ekrana gelir, işlemler suratlidir. Ancak aradan zaman gectikce sistemin yavaşladığını ve hatta bazen takıldığını fark ederiz.
Aslına bakarsanız bilgisayarın yavaşlamasına sebep olan durumlar saymakla bitmez. Herhangi bir donanımsal hata olmasa dahi zaman icerisinde cok fazla kullanımdan dolayı (yazma okuma işlemleri cok yapıldığından) bir yavaşlama gorulebilir. Yani bilgisayarınızın yavaşlamasının temel sebebi onu cok fazla kullanmış olmanız bile olabilir.
Onemli olan şey ise doğru teşhisi koyabilmek ve yavaşlamaya sebep olabilecek konular hakkında fikir sahibi olmaktır. Biz de bu sorunlar yumağı arasından en cok karşılaşılan durumları toparlayıp bir araya getirdik ve daha fazla masraf yapmanızın onune gecebilecek veya bir şekilde faydalanacağınızı umduğumuz bir liste oluşturduk.
Dikkat!
Hemen uyaralım, az sonra okuyacaklarınızın coğu, orta ve ileri duzey kullanıcılara hitap ediyor. Eğer sisteminize hakim değilseniz, yanlışlıkla bozabileceğiniz ayarlarınızdan oturu oluşacak sonuclar icin sorumluluğu da uzerinize alacağınızı unutmayın.
Casus yazılımlar ve virusler
Her zaman icin en onemli guvenlik sorunu olarak bu ikisi goze carpar ve bu iki kafadar, aynı zamanda bilgisayarın performansını da onemli derecede azaltırlar.
Casus yazılımlarla baş etmenin ilk ve en onemli adımı bilgisayarınıza casus yazılım temizleyici bir program kurup tarama yapmanız ve programı sık sık guncellemenizdir. Aynı şey elbette virus programları icin de gecerli.
İnternette Ad-aware, Spybot, Site Advisor veya Active Virus Shield gibi ucretsiz ve işinizi rahatlıkla goren pek cok yazılım bulmanız mumkun. Ancak zaman zaman bu programlar da yetersiz kalabiliyor. Bu durumlarda yapabileceğiniz birkac şey daha var.
Ctrl Alt Delete tuşlarına aynı anda bir kere basarak ulaşabileceğiniz Gorev Yoneticisi penceresinde tanımadığınız, farklı isimde dosyalar olup olmadığını kontrol edin. Şupheli gorduklerinizin işlemini sonlandırın
Başlat menusundeki Calıştır komutuna msconfig yazarak ulaşacağınız konfigurasyon duzenleme penceresinde, bilgisayarın acılışında yer alan dosyalara goz atın. Gereksiz gordukleriniz veya şuphelendiklerinizin işaretini kaldırın.
Casus yazılım olduğuna emin olduğunuz isimleri Calıştır uzerinden regedit diyerek ulaşabileceğiniz Kayıt Defteri‘nde aratıp bu isimle ilgili girişleri elle silin. (Aman dikkat, casus veya virus olduğuna emin değilseniz Windows’un işleyişini etkileyen yerlere mudahale edip bozuyor da olabilirsiniz)
Bilgisayarınızda ozellikle de Windows’un kurulu olduğu surucunuzde yer alan şupheli dosya veya klasorleri silin
Onlem amacıyla birden fazla casus yazılım onleyici kullanın. Bazen birinin bulamadığını bir diğeri bulabiliyor.
Tum bu yukarıdaki maddelere rağmen başarısız olunduysa, aynı işlemleri Windows’u bu sefer Guvenli Kip‘te acarak tekrarlayın.
Virus temizleme
Virus temizleme teknikleri casus yazılımlardan biraz daha farklıdır. Her bir virusun karakteristiği farklı olduğu icin, eğer antivirus programınız başarısız olduysa bilgisayarınıza bulaşan virusun adını bulup internette temizleme yontemini ufak bir aramayla kolayca bulabilirsiniz. Bulaşan virusun ismini bilmiyorsanız, bilgisayarınıza gosterdiği etkileri yazıp arama yapabilirsiniz.
Bugune kadar başa bela acan sayısız virus var. Ancak son donemlerde en sık karşılaşılan virusler Sober.P, Cabir, Mugly, Atak, Maslan, Anzae / Inzae, Zafi, Netsky, Sober.I / Sober.J, Bogra, Bagle.AZ, Beagle.AR, Korgo.A, Bloodhound, Padobot, Lovegate, MyDoom, Bagle olarak ozetlenebilir.
İşlemcinin cok ısınması
Son nesil işlemciler yuksek performans sundukları kadar işlem kapasiteleri nedeniyle de fazla ısınma yapabiliyorlar. Bu nedenle yanlarında mutlaka bir soğutucu sistemle birlikte anakarta takılmaları gerekiyor. Hatta oyun sistemleri gibi ileri duzey bilgisayarlarda suyla soğutma veya kasa uzerindeki ek donanımlar gibi pek cok alternatif yol da soz konusu.
İşlemcinin ısısı kendi makul olculerinin uzerine cıktığında sistemimiz yavaşlamaya veya duzensiz calışmaya başlar. Daha da otesi kilitlenmeler bile yaşanabilir. Yeni nesil anakartlar artık işlemcinin ısısını BIOS aracılığıyla izleyip raporlayabiliyor. Yardımcı programlar sayesinde de işlemci ısısını kontrol etmeniz artık cok daha kolay hale geldi.
Beni yıka!
Onceki yazımızla paralel olarak bu madde altında benzer onlemleri sıralayabiliriz. En buyuk duşman toz, fanların donesine engel olacağından ara ara temizlik yapmanızda fayda var. Kasanız kapalıyken fanların tozlandığını, artan gurultuden veya kasaya dokunduğunuzda hissedeceğiniz titreşimden rahatlıkla fark edebilirsiniz. İlk zamanlar daha sessiz olan bilgisayarınız gun gectikce rahatsız edici boyutta bir ses cıkarıyorsa, bilin ki fanlarınız tozlanıyor. Boyle durumlarda hem işlemci, hem de guc unitesinin fanlarını temizlemeyi ihmal etmeyin.
Yenisini mi almalı?
Elbette fabrika cıkışı sıfır bir fan cok daha sessiz olacaktır. Ancak tozları temizlerken kullanacağınız sprey, hava puskurtucu veya dikkatlice silmek şartıyla kullanacağınız bir bez bile sizi masraftan kurtaracaktır. Yine de fazla mal goz cıkarmaz. Yedek bir fanınızın bulunması her zaman icin sizin yararınıza.
Isı kontrolunu sağlayan pek cok program mevcut, Google’da “cpu monitor software” diye arama yapıp ucretsiz onlarcasına ulaşabilirsiniz.
Hafıza (RAM) sorunları
Bozulmuş veya işe yaramayan hafıza modulleri elbette kullanılamaz hale geldiklerinde hızınızı yavaşlatırlar. Ancak burada dikkatinizi cekmek istediğimiz konu biraz daha farklı.
Ureticiler donanımları piyasaya surduklerinde, kullanım ozelliklerinin icinde bazı teknik detaylara da yer verirler. Eğer aldığınız moduller birbirine veya anakarta doğrudan uyumlu değilse hız problemi yaşamanız da kacınılmazdır. Aynı zamanda modullerin fazla ısınması da yavaşlığa sebep olabilir.
Eskiden bir hafıza alırken anakartınızın modeline bakıp desteklediği hızlara ve kart uzerinde kac tane boş yuvanız olduğuna gore secim yapmak yeterliydi. Ancak gunumuzde farklı hız ve tiplerde pek cok hafıza modulu var.
Anakartınıza gore hafıza
İyi anakartlar, bu modullerin fabrika cıkışı belirtilen hız değerlerinden daha fazlasına da tolerans gosterebiliyorlar. Boyle durumlarda hafıza modullerinizin değer aralığını ve şu anki calışma değerinin maksimum değerin altında olup olmadığını kontrol ederek BIOS uzerinden ayar yapıp performansı değiştirebilirsiniz.
Ufak bir ihtimal de olsa, cok ucuza aldığınız hafıza modullerinde bazı eksiklikler veya kusurlar bulunuyor olabilir. Standart bir calışma icin yeterli gorunen bu moduller ilerleyen donemde hızın duşmesine ve mavi ekranlarla karşılaşmanıza yol acabilirler.
Hafıza modulleri cok ısınıyor mu?
Eskiden modullerin ısınması gibi bir problem soz konusu değildi. Ancak ozellikle SDRAM’lerin cıkışından itibaren bu olay tamamen değişti. Eğer şupheleniyorsanız, kontrol etmenin yolu kasanızın icini acıp hafızaya dokunarak elinizle sıcaklığına bakmaktır.
Bilgisayarı kapadıktan sonra hafızayı yuvasından cıkarıp cok fazla ısınıp ısınmadığını (elinizle dokunduğunuzda aşırı sıcaklık varsa) anlayabilirsiniz. Aşırı ısınmayı onlemenin yolu kasanızda iyi bir hava dolaşımı sağlamak ve hatta cok ısınma varsa ek bir fan almaktır. Isıyı yayan metalik soğutma sistemleri de bu iş icin uygundur.
Sabit disk sorunları
Diskinizde meydana gelebilecek arızanın tipine gore (mekanik, elektronik veya mantıksal firmware) farklı sonuclarla karşılaşabilirsiniz. Duşuk erişim sureleri, hatalı veya kullanılamayan hafıza alanları (bad sector), mavi ekranlar, arada sırada boot işlemi sırasında karşınıza cıkan hatalar gibi…
Bu sıraladıklarımızın coğu da yardımcı programlar olmadan, fanın tozlanmasına nazaran anlaşılması cok daha guc sorunlardır. Ancak kolaylıkla farkedebileceğiniz şey hızın azalmasıdır. Diskiniz durumu kotuye doğru gidiyorsa sisteminiz de yerlerde surunecektir. Yazma ve kopyalama işlemleri uzun zaman alacaktır.
Eğer NTFS dosya sistemi kullanıyorsanız, yazma işlemi sırasında uygun alanlar bulunana kadar siz kahvenizi icip tuvalete bile gidebilirsiniz. Geldiğinizde işlem yeni bitiyor olacak veya hata mesajıyla karşılaşacaksınız. FAT gibi diğer dosya sistemlerinde mavi ekranla karşılaşma şansınız bile yuksek.
Cozum yolu nedir?
Sabit diskinizin gereğinden fazla yavaş calıştığını duşunuyorsanız disk tarama ve kontrol işlemlerini (scandisk ve chkdsk) uygulayın. Buradan elde edebileceğiniz en buyuk ipucu, daha onceden sağlam olan sektorlerin bozulmuş olduğunu (bad sector) gormenizdir. Anlayın ki diskiniz icin durum kotuye gidiyor.
Verilerinizi derhal yedekleyin. Hatta yedekte ikinci bir sabit disk daha bulundurun ki cokme yaşadığınızda acil mudahale edilebilsin.
Benzer şekilde, eğer diskinizde artık daha once duymadığınız kadar gurultulu bir calışma gercekleşiyorsa durum yine pek ic acıcı değil. Benzer işlemleri yine yapın. Daha fazla bilgi icin sabit disk onlemleri yazımıza da bir goz atın.
BIOS ayarları
Pek cok kullanıcı bilgisayarı alıp kurduktan sonra BIOS ayarlarına hic dokunmaz ve aldığı gunku şekliyle kullanır. Aslında coğu zaman da burayı kurcalamaya gerek bile yoktur. Ancak nadir de olsa bazı durumlarda BIOS ayarlarınız sisteminizin en uygun konfigurasyonuna uymayan ayarlara sahip olabileceğini unutmayın.
Yavaşlama sebebi olarak gostermek abartı olsa da, performansı artırmak icin BIOS ayarlarını ust seviyelere cekmek sizin elinizde diyebiliriz. Bunun icin anakartınızın ozelliklerini okumak ve sınırlarını belirlemek; ardından da BIOS uzerinden bu sınırlar cercevesinde gerekli duzenlemelere gitmek gerekir.
Ne yazık ki BIOS ayarları icin standart hale getirilmiş uygulama veya değişiklik tablosu gibi bir şey yok. Anakartınızın modeline gore değişiklik gosteren bu bilgileri, ureticisinin sayfasından edinebilirsiniz.
Windows hizmetleri
Standart bir kurulum sonrasında Windows’un sunduğu hizmetlerin pek coğu varsayılan olarak calışır veya kurulu halde gelir. Ne var ki, sistemin calışması icin kurulumları şart olmayan bu hizmetlerin buyuk bir kısmını da coğu zaman kullanmayız bile. Kullanmayacağımız bu hizmetler de boş yere hem yer kaplar hem de performansı azaltırlar.
Bu hizmetlerden hangilerinin calıştığını gormenin bir yolu Yonetici Aracları‘na girmektir. Bilgisayarım‘a sağ tıklayıp Yonet dediğinizde acılacak ekranda hizmetin adı, durumu ve başlangıc tipi gibi bilgileri gormeniz mumkun. Burada hizmetlerin uzerine cift tıklayıp ozelliklerini de gorme şansınız var.
Ust kesimden durdurma simgesine basarak dilediğiniz hizmeti servis dışı bırakabilirsiniz. Ancak bunu yapmadan once tıpkı daha once bahsettiğimiz msconfig işleminde olduğu gibi burada da hizmetin işinize yaramadığına emin olun.
İndeksleme işlemi hızı duşuruyor
Hızı duşuren hizmetlerin en onemlisi de indekslemedir. Bu hizmetle Windows, bilgisayarınız uzerinde arama yaptığınızda daha kolay erişebilmeniz icin arka planda diskinizi tarar. Bu da calışmanızı yavaşlatan etkenlerden birisidir. Dilerseniz bu hizmeti devre dışı bırakabilirsiniz.
Kacak işlemler
Bu işlemler, işlemcilerin devirlerini zorla ele gecirirler. Bu duruma yol acan olağan şupheliler ise kotu yazılmış suruculer veya yeni bir işletim sistemine kurulmuş eski programlardır. Gorev Yoneticisi‘nde bunları gorebilmeniz mumkundur.
İşlem suresinin neredeyse %100′unu işgal eden herhangi bir işlemcik (process) kacak işleme ornek verilebilir. Resimde goreceğiniz System Idle Process denilen işlem, bilgisayarın kullanılmadığı zamanlarda %98 seviyesindedir ve bu doğal bir veridir. Ancak bu değer cok duşmuşse veya bir başka işlem %98 seviyelerine cıkmışsa, bilin ki bu kacak bir işlemdir.
Kacak bir işlem yakaladıysanız onu uzerine sağ tıklayıp sonlandırabilirsiniz. Bazılarını durdurabilmek icin aynı işlemi birkac kez tekrarlamanız da gerekebilir. Eğer yine de sonlandırılmıyorsa bilgisayarı yeniden başlatmanız bir cozum olacaktır.
Kacak işlemler kilitlenme veya programın bozuk calışması sonucu devreye girip işlemciyi de gereksiz yere yorarak performansınızı duşuren en buyuk duşmanlardan biridir.
Disk birleştirme neden gerekli?
Bilgisayarınıza yeni dosyalar eklendikce, silindikce veya değiştirildikce, bu dosyalara ait bilgiler de diskiniz uzerinde ceşitli yerlere yazılır veya silinir. Her dosya boyu aynı olmadığı icin yeni ekleyeceğiniz bir dosya, onceden silinen eski bir dosyanın kapladığı alana sığmıyorsa, uygun bulunan ilk yeni alana yazılır.
Kaba ve temsili bir ornekle şu şekilde daha rahat acıklayalım. Diyelim ki 5KB’lik bir dosya sildiniz ve 10KB’lik yeni bir dosya kopyalaması yapacaksınız. Silinen dosya nedeniyle 5KB’lik bir alan boşa cıktı. Ancak yeni dosya (10KB) buraya sığmadığı icin, bulunan ilk boş yere kopyalanacak. Es gecilen bu alan ise uzun sure buraya uygun şeyler bulunamadığı icin boş kalabilir.
Bu yolla zaman icerisinde sabit diskiniz uzerinde pek cok boşluklar oluşabilecektir. Hatta programların belli kısımları bir yerde, diğer kısımları ise farklı bir yerde depolanıyor olabilir. Sisteminiz bu dosyaları calıştırırken farklı yerlerden bulup getireceğinden ve bu da bir sure alacağından oturu sizi yavaş calışmaya doğru itecektir.
Disk bolunmesini engellemek
Bu durumun onune gecmek icin periyodik olarak disk birleştirme işlemi yapmanız size fayda sağlar. Diskinizin boyu buyudukce disk birleştirme işlemi de o derecede uzun bir sure alır. Ancak sabit diskinizi bir duzene soktuğu ise gercektir.
Diskiniz cok dolu olduğunda gercekleşen yavaşlamanın sebeplerinden birisi de bu bolunmelerdir. Dolayısıyla disk alanınızın %20 ila 25′i civarında bir boş alan bırakmanız her zaman icin bu bolunmeyi minimun seviyeye indirir.
Disk birleştiricisine, birleştirme yapmayı istediğiniz surucuye sağ tıklayıp (orneğin C) Ozellikler‘den Araclar‘a gelerek ulaşabilirsiniz.
Sizden habersiz calışan uygulamalar
Sistem tablasında onlarca simgesi olan kullanıcılara rastlamışsınızdır. Sağ alt koşede sistem saat ve tarihinin yanındaki bu onlarca simge aslında bilgisayarın yavaş kullanıldığına işaret eder. Her bir simge, arka planda (veya on planda) calışan bir işlemi gosterir. Coğu kullanıcı da bilgisayarda o anda belki de 20′den fazla programın aynı anda işlem yapmaya calıştığından haberdar bile değildir.
Burada fazla simge birikmesinin en onemli sebeplerinden biri bu programların Windows başlar başlamaz otomatik olarak calışmasıdır. Oncelikle Başlat menusunden girerek Başlangıc seceneği altında nelerin olduğuna bir goz atın. Burada kullanmadığınız programların kısayollarını gorurseniz sağ tıklayıp doğrudan silebilirsiniz. Cunku calışan her bir program daha yavaş bir bilgisayar anlamına gelecektir. Hele ki bunlar gereksiz programlarsa, boşu boşuna yavaş bir sistem kullanıyor olabilirsiniz.
Kayıt Defteri uzerinde değişiklikler
Butun programları bu menu altından goremeyebilirsiniz. Bir diğer goz atılması gereken yer Kayıt Defteri. Regedit ile deftere girdiğinizde HKEY_ LOCAL_MACHINESoftwareMicrosoftWindowsCurrentVe rsionRun ve HKEY_LOCAL_MACHINESoftwareMicrosoftWindowsCurr entVersionRunOnce başlıkları altında acılışta calışan programların listesini gormeniz mumkun.
Programların kendi icinden ayarlama
Programların Windows acılır acılmaz calışmasını engellemek icin, her bir programın icinde Secenekler veya Ayarlar gibi menuler altında “başlangıcta calıştır” tarzındaki işaretleri kaldırmanız da yeterli olacaktır.
Dosya sistemlerinin performansa etkisi
Bazı dosya sistemleri diğerlerine oranla buyuk alanlı disk bolumlerinde daha iyi calışırlar. Makinenizin uzerinde NT, Windows 2000 veya XP kuruluysa NTFS dosya sistemine sahip olmak performans acısından daha mantıklıdır.
Dosya sistemi performansı, kume boylarıyla (cluster) yakından ilgilidir. Mesela NTFS dosya sisteminde 60GB’lık bir sabit diskiniz varsa kume boyu da muhtemelen 512 byte’tır. Bu da diskinizde devasa sayıda kume olduğu anlamına gelir.
Eğer diskinizde daha once bahsi gecen bolunmeler fazla olduysa, dolayısıyla bu da problemlerin artacağına işarettir. Cunku her bir kume uzerinde iz takibi ve arama işi (track and seek) gercekleştirilir. Bu ornekteki gibi sayı cok fazlaysa, işlem de zaman alacaktır.
Kume boylarını değiştirmek
Bir cozum buyuk kume boyları kullanmaktır. Eğer kume boylarını 4K veya daha buyuk değerlere ayarlarsanız dosya yukleme zamanlarında onemli sure kısalmaları olduğunu goreceksiniz. Ancak kume boyunu artırmanın da hantal boş alanlar ve bir miktar israf edilen disk alanı olarak size geri doneceğini de unutmayın.
Kayıt Defteri’nde ufak dokunuşlar
Bir diğer yol ise yine Kayıt Defteri uzerinde bazı ayarlarla oynayarak dosya sisteminin yoğunluğunu azaltmaktır. İlk bakmanız gereken yer defterde HKEY_LOCAL_MACHINESYSTEMCurrentControlSetContro l uzerinden ulaşabileceğiniz NtfsDisable8dot3NameCreation bolumu.
Bu değeri 1 yaptığınızda geriye doğru uyumluluk icin dosya isimlerinde kullanılan 8.3 (8 karakter dosya ismi, 3 karakter dosya uzantısı) sistemini durdurmuş olacaksınız. Eğer 8.3 tarzında dosya tipleri kullanmıyorsanız bu seceneği kaldırmanız biraz performans artışı sağlayacaktır.
NTFS icin bir diğer kullanışlı veri ise HKEY_LOCAL_MACHINESYSTEMCurrentControlSetContro lFilesystem uzerinden ulaşılabilen NtfsDisableLastAccess bolumu. Bu değeri 1 yaptığınızda dosyaya son erişilen zamanın bilgisi tutulmaktan vazgecilecektir. Ama aklınızda bulunsun, dosya acıldığında veya değiştirildiğinde artık uzerindeki son değişikliğin tarihi tutulmayacağı icin daha sonradan işinize yarayabilecek bu veriyi kapatmış olabilirsiniz.
FAT dosya sisteminde
Eğer NTFS dosya sistemi kullanmıyorsanız dosya veya klasorlerinizi kok klasorden (root) taşıyarak performansı artırabilirsiniz. Orneğin FAT sisteminde scandisk işlemi sonrasında .chk uzantılı pek cok dosya bu kok klasorun icine yerleşecektir.
Kişisel dosyalarınızı C’de tutmayın
Eğer Windows’u C surucusune kurduysanız, performansı artırmak icin kişisel dosya ve klasorlerinizi mumkun olduğu kadar (eğer varsa) D veya E gibi sabit diskinizin diğer surucu bolumlerinde tutmakta fayda var.
Bu durum Windows’un rahat calışmasına olanak sağlayacağı gibi, diskiniz bir nedenle cokerse de işinize yarayacaktır. Boylelikle ikinci bir sabit disk uzerinden bilgisayarı acıp, okuma yazma işleminin daha az olacağı (bozuk sektor riskinin azalacağı) diğer suruculere yerleştirdiğiniz kişisel dosyalarınızı kurtarmak daha kolay hale gelir.
Ben Yazmadım Ama Nerden Aldığımda Aklıma Gelmiyor
__________________