DİZİ NEDİR?

Dizi, seslerin yukseklik derecelerine gore (genelde bir kurala bağlı olarak) ard arda yazılmasıdır. Dizi GAM olarak da adlandırılır.
İkinci bir genel soru GENEL DİZİ NEDİR? şeklinde olacaktır. Bir muzikteki tum sesleri iceren diziye GENEL DİZİ dı verilir. Aslında değinebileceğimiz PENTATONİK, DİYATONİK, KROMATİK gibi diziler de var ama girizgahı major ve minor dizileri acıklayacağız diye yaptık, oyle devam edelim.
Major Dizi Nedir?
İcerdiği seslerin 2 TAM 1 YARIM 3 TAM 1 YARIM şeklinde sıralandığı diziye MAJOR DİZİ denir. Bu ortaokuldan beri muzik dersinde gorduğumuz major dizi formulu. Peki buradaki tam ve yarımlar ne ifade ediyor?
Buradaki tam ve yarımlar seslerin arasındaki aralıklardır. Orneğin Do ve Re arasında 1 TAM ses aralık bulunuyorken Mi ve Fa arasında 1/2 (YARIM) ses aralık bulunur. O zaman 2 tam 1 yarım 3 tam 1 yarım formulunu kok sesi DO alarak uygulayalım;
DO (tam) RE (tam) Mİ (yarım) FA (tam) SOL (tam) LA (tam) Sİ(yarım) DO (oktav) (bkz OKTAV NEDİR: Bir sesin kendisinden iki kat buyuk frekansa sahip adaş sesine o sein oktavı denir. C gamında yazılan ikinci do, frekans olarak ilk yazılan do’nn iki katı buyukluğundedir. Frekans arttıkca ses tizleşir)
az once okuduğunuz dizinin adı DO MAJOR dizidir ve C ile gosterilir. Fark ettiyseniz C dizisi hicbir arıza (diyez-bemol) almamaktadır. İşbu nedenle ortaouldan beri major dizi anlatılacağı zaman ilk olarak C dizisi anlatılır!!!
Şimdi 2 tam bir yarım 3 tam bir yarım şeklinde oğrendiğmiz ve do'yu kok ses alarak kurduğumuz gamda pratik ettiğimiz Major diziyi diğer kok seslere uyarlayalım. (Bunu yapmadan once gitar uzerinde C major gamının notalarını arda arda calınız ve kulaklarınızı major dizinin tonalitesine alıştırınız. Tavsiyem 2 oktav aralığıyla hatta mumkunse 3 oktav aralığıyla calışmanızdır.)
DO(1 (KOK SES)) RE (2) Mİ (3) FA (4) SOL (5)
Şimdi SOL sesini kok ses alarak G dizisini yazacağız;
SOL-LA-Sİ-DO-RE-Mİ-FA diyez – SOL
Gorulduğu uzere G dizisi, Fa diyez almaktadır. Peki bu nedemektir; G sesi Fa sesi değil Fa diyez sesi iceriyor demektir, dolayısıyla sololarda da FA değil FA diyez kullanılır
Şimdi başka bir kok sesten yazalım. Bu sefer G dizisinin 5. Sesine gidiyoruz; RE. yani şimdi yazacağımız gamın adı Re major;
RE-Mİ-FA diyez- SOL-LA-Sİ-DO diyez- RE
Gorulduğu uzere D gamı Fa diyez ve Do diyez almaktadır. Burada onemli bir nokta var bilmioyurm dikkatinizi cekti mi; G gamı tek bir arıza aldı; fa sesine bir diyez. D gamı iki arıza aldı; G gamında da olan fa sesine diyez ve bir de do sesine bir diyez.
İşte beşliler cemberine gore gittiğiniz surece gamlar bir onceki gamın arızasına ek olarak bir arıza alacaktır;
C GAMI- Arıza yok
G GAMI-fa diyez
D GAMI-fa diyez, do diyez
A GAMI- fa diyez, do diyez, sol diyez
E GAMI-fa diyez, do diyez, sol diyez ve re diyez.
Bu şekilde beşliler cemberine devam edin. En son olarak C diyez gamını goreceksiniz.
İşte 5liler cemberine gore yazdığınız bu major dizilere diyezli tonlar adı verilir. Arıza olarak sadece diyez arıza alırlar (onemli bir not: diyezli tonlar da mi ve si seslerine de gerektiği zaman diyez arızası konulacakır )
Bu şekilde bir suru major ton elde edeceksiniz. Ama dikkatinizi cektiyse elde ettiğiniz major gamlar arasına Fa major yok! Peki onu nasıl elde edeceğiz?
Bu sefer her dizisnin 5. SESİNİ DEĞİL 4. SESİNİ ele alalım (elbetteki ilk olarak yine C dan başlıoyruz. Şu halde 4. Ses FA)
FA- SOL- LA- Sİ bemol- DO- RE- Mİ- FA
Buradan da anlaşılacağı uzere F gamınnı dorduncu sesiyle yazacağınız Si bemol major gamı da F gamındaki Si bemole ek olarak bir BEMOL arıza daha alacaktır.
MİNOR DİZİ NEDİR?
İcerdiği seslerin 1 TAM 1 YARIM 2 TAM 1 YARIM 2 TAM şeklinde sıralandığı diziye MİNOR DİZİ denir. Minor diziler kuruluşları bakımından 3 grupta incelenir;
1) DOĞAL MİNOR
2) ARMONİK MİNOR
3) MELODİK MİNOR
-DOĞAL MİNOR: Minor dizi kuralına uyan dizilere minor dizi denir. 1 TAM 1 YARIM 2 TAM 1 YARIM 2 TAM kuralına gore sıralanan bu sesler doğal minor tonaliteyi yaratır.
MAJOR DİZİNİN 6. DERECEDEN CALINMASI DURUMUNDA DOĞAL MİNOR DİZİ ELDE EDİLİR. CALINAN DİZİ, 6. DERECESİ ALINAN MAJOR DİZİNİN PARALEL (ilgili) MİNORUDUR. PARALEL MİNORU OLDUĞU MAJOR DİZİ İLE AYNI ARIZALARI ALIR.
C DİZİSİ;
DO (1. Derece)
RE (2. Derece)
Mİ (3. Derece)
FA (4. Derece)
SOL (5. Derece)
La (6. Derece)
Am Gamı
La (tam) Si (yarım) Do (tam) Re (tam) Mi (yarım) Fa (tam) Sol (tam) La (oktav)
Gorulduğu uzere Am (laminor) gamı, C gamının 6. Dereceden calınmış halidir. Modları bilen arkadaşlar bu durumu Aeloean modundan hatırlayacaklardır. 6. Derece o dizinin Aeolian modudur. Bu duruma paralel major-paralel minor durumu denir. Bir major dizinin 6. Derecesi o dizinin ilgili minorudur. Aynı şekilde bir minor dizinin de 3. Derecesi o dizinin parallel majorudur. Paralel minor parallel majoru ile aynı arızaları alır (Bu durumu enharmonic diziler ile karıştırmayınız). Bir ornek de G gamı icin verelim;
SOL (1. Derece)
LA (2. Derece)
Sİ (3. Derece)
DO (4. Derece)
RE (5. Derece)
Mİ (6. Derece)
Şu halde Em gamı;
Mİ-FA diyez-SOL-LA-Sİ-DO-RE-Mİ
Şeklinde olacaktır.
Bu şekilde tum major gamların ilgili minorlerini bulunuz ve kulağınızı minor tonaliteye alıştırınız.
- ARMONİK MİNOR: Doğal minor dizinin 7. Derecesinin “diyez” arızası alması ile oluşur. Burada ama. 8. Derece ile 7. Derece arasındaki aralığı tam seesten yarım ses indirmek ve boylece 8. Dereceye donuş isteğini arttırmaktır. Tek bir ornekle acıklayacağım, tum doğal minorlere uygulayınız;
LA-Sİ-DO-RE-Mİ-FA-SOLdiyez-LA
Caldığınız zaman goreceğiniz uzere doğal minore gore daha guclu bir şekilde 8. Derecee donme isteği oluşmaktadır
- MELODİK MİNOR: Armonik Minor Dizisinin 6. Derecesine “diyez” arızası alması ile oluşur. Armonik minor dizisinde 6. ve 7. dereceler arasında 1,5 ton gibi bir aralık oluşması sonucunda melodi acısından kacınılmaz sorun oluşmuştur. Doğu muziklerinde 1,5 ton aralık sıkca kullanılmasına rağmen batı muziğinde genllikle armonik aralık olarak kullanılır, melodik aralık olarak pek sevilmez. Bu nedenle artık ikiliyi oluşturacak bir durumdan kacınılır. Bunu engellemek icin ya 6. ve 7. derecenin ardışık calınması engellenir, ya da 6. Derece diyez alır ve yarım sese tizleştirilir. Boyle bir durumda yeni bir dizi acığa cıkar; bunun adı da MELODİK MİNOR DİZİSİDİR. Yine tek bir ornekle acıklayacağız;
LA-Sİ-DO-RE-Mİ-FAdiyez-SOLdiyez-LA