Ney
Ney, Sumerlerden beri butun Turk topluluklarında surekli gorulmuş olan uflemeli calgıdır. Benzer orneği Aztek Kultur'unde de bulunmaktadır. Kaşgarlı Mahmut, DivÂn-ı Lugati't-Turk adlı Turk Kultur ve Dil'ini anlatan eserinde, Sagu denilen, "Erler" icin duzenlenen, olum, erdem ve acıları anlatan toren'lerde kullanıldığını aktarmıştır.
"Ney", yakın zamanlarda Farsca’ya gecmiş olup n veya nay (kamış) adını almıştır. Arap toplumunda'da uflemeli calgıların hemen tumu icin kullanılan mizmÂr sozcuğu ise, (nefes borusu, ses organı anlamında) ney icin de kullanılmıştır. Turkce’de ise hemen her zaman ney olarak anılmıştır. Kavimler Gocunden cok eski zamanlardan kalan, Runik Harfler'in aslının henuz anlaşıldığı; Proto Turk Yazıtları zamanından kaldığı duşunulen Kultur'izleri gibi miras kalmış olan, cok az kulturel oğelerin devamı olarak ise, bugunku Romanya’da nayu olarak Ad'landırılır..
Sumer toplumunda MO 5000 yıllarından itibaren kullanıldığı sanılan bu calgıya ait elimizdeki en eski bulgu, MO 3000-2800 yıllarından kalan bugun Amerika’da Philadelphia Universitesi Muzesi'nde sergilenen neydir. Calgının o donemlerde de dinsel torenlerde kullanıldığı sanılmaktadır.
Gunumuzde ney, Turk sazı olarak anılmaktadır ve tasavvuf muziğinin bir sembolu haline gelmiştir. Bir muzik aleti icin kullanılan calmak yerine, Ney icin uflemek tabiri kullanılır. Burada uflemenin mecazi bir anlamı vardır. Kaynağını İslam'da Allah'ın insanı yaratırken ruhu uflemiş olmasından alır.
Yapım
Kargı denilen bir ceşit budaklı kamıştan yapılır. Akordlarına gore ceşitli boylarda olan ney, dokuz kısa boğumdan meydana gelmiştir. Uzerinde 7 perde mevcuttur. Bu perdeler, ackı ile delinerek elde edilir. Son yuzyıllarda eklenmiş uflemeyi kolaylaştırıcı onemli bir bolumu de başparesidir. Boynuzdan veya fil dişinden yapılır.
Başlıca yedi ceşit ney vardır. Bazı neyzenler ve ney ustalar her ney icin diyapazona gore hangi perde acılacak akordun karşılığıdır: Mansur'da dugah, şah ney'de buselik, davut ney'de cargah, bolahenk'te neva, supurde'de huseyni, mustahsen'de acem, kız ney'de gerdaniye. Başka neyzenler ve ustalar başka bir hesap yapıyorlar; aşağada "Ney Ceşitleri"ye bakınız.
Yeni başlayanlar icin genelde kız ney tavsiye edilir. Neylerin bir oktav ince sesini veren ceşitlerine de nısfiye adı verilir. Her ney’in nısfiyesi vardır. Bunlar hem ince hem kısadır. Alındıktan sonra ilk uc ay icinde haftada bir, ikinci uc ay icinde iki haftada bir, daha sonra ayda bir yağlanmak suretiyle bakımı yapılır. Yağ fındık yağı, badem yağı vb. olabilir. En iyi yağlama yontemi neyi bir tekne icerisinde yağa yatırmak suretiyle yapılanıdır. Daha farklı yağlama metodları da kullanılabilir. Neyi cok dikkatli kullanmak gerekir. Ney duz bir zemin uzerine yatay olarak bırakılmalıdır. Eğer uzun sure bu kurala uymadan bırakılırsa eğilmesi muhtemeldir.
Mesnevi'de Ney
Mesnevi ilk 18 beytinde neyden bahseder sonraki 6 cildinde de bunu acıklar. Burada ney sembolu altından bir dunya goruşu ve bir medeniyet anlatılır. Neyzen olmakla bu dunya goruşunu oğrenmeye de talip olmak da ilişkilendirilmektedir.
Dinle neyden kim hikayet etmede
ayrılıklardan şikayet etmede - Hazreti Mevlana
wikipedia.org