yaylı tanbur akordu
Yaylı tambur



Yayla calınan tanbur turu.Yaklaşık bir asırlık bir mÂzisi vardır.Tanburi Cemil Bey tarafından icad edildi.Daha sonra Ercument Batanay ve Fahrettin Cimenli tarafından geliştirilerek bugunku hÂline getirildi.

Tanburun eskiden de yayla calındığına dair 15. yuzyılda Abdulkadir Meragi’den gelme rivayetler varsa da gunumuzde bilinen yaylı tanburu ilk olarak Cemil Bey icad etmiştir. Turk musikisinde viyolonselin yanısıra pest ses verecek bir enstruman arayışı icinde olan Cemil Bey mızraplı tanburun eşiğine bir kibrit copu koyup yukselterek kemence yayıyla calmayı denediğinde o zamana dek hicbir enstrumandan duyulmamış huzunlu ve duygulu bir ses elde etti.Cemil Bey tanburu yaylı olarak ilk defa Mustafa Paşa’ya dinletti. Yine bir paşa konağındaki toplantıda ilk kez yaylı tanburunu caldı ve yeni sazın buğulu ve yumuşak sesi dinleyen herkesi buyuledi.

Cemil Bey, plaklarındaki Ferahfeza, BestenigÂr,SegÂh, Hicaz,YegÂh gibi taksimlerle yanık ninni,gazel ve şarkılar gibi toplam 20 kadar eserini yaylı tanburla caldı,fakat icad ettiği bu yeni sazı fazla geliştirmeden olduğu gibi bıraktı.Daha sonra İzzettin Okte,Cemil Bey’de ayrı olan alt telleri birleştirerek viyolonsele yakın bir tını elde etti.Onceleri mızraplı tanbur calan Ercument Batanay yaylı tanburu ilk olarak İzzettin Okte’de gordu ve cok etkilenerek heves etti.Daha sonraları ise mızraplı tanburu tamamen terkederek yaylı tanburuyla meşhur oldu.Batanay 1950lerde gazinolarda calışmaya başladığında yaylı tanburun sesinin diğer sazlar arasında cok cılız kaldığını gorunce sazını geliştirmek icin cÂreler aradı. Cumbuş govdesine tanbur sapı taktı.Govdenin icini kadife ile kapladı.Telleri kalınlaştırıp akordu tizleştirdi.Eşik altına klasik kemencedeki gibi lastikler koydu.Govdenin icine can direği yerleştirmek ise Fahrettin Cimenli’nin buluşudur.Boylece yaylı tanbur gelişmiş bir enstruman hÂlini aldı.Gunumuzde, ses tablası coğunlukla keci derisinden veya tahtadan,burguları metalden,can direği ise ayarlı olarak yapılmaktadır.

Yaylı tanbur,govdesi iki dizin ustune sapı yere dik olarak konularak,viyolonsel yayına benzer bir yayla calınır.Ses alanı 2 oktavdır ama bazen orta tel kullanılarak 2,5 oktava cıkabilir. İnsan sesine en yakın saz olduğu soylenir.Mızraplı tanburun butun tellerinin eşit yukseklikte olmasına karşın, yaylı tanburun en soldaki iki teli yaklaşık 2 mm yuksektedir. Tek veya cift tel takılabilir.Cift tel takıldığında iki tel uzerinde birleştirilerek calınır.Coğu tanburlarda dort cift olmak uzere toplam sekiz tel vardır.Alt tele 0,32-0,36 mm arası teller tercih edilir. Mızraplı tanbura yapılan Bolahenk akorttan daha dik olan Mansur akortla calınır. En alttaki YegÂh teli diyapazonun Re sesine akortlanır.Transpozedeki orta tel kullanımı haric, icrada sadece YegÂh teli kullanılır.Diğerleri ahenk telleridir.

Mızraplı tanburda mumkun olmayan uzun ve bitişik nağmeler yaylı tanbur ile icra edilebilmektedir.Ancak yaylı tanbur, icra bakımından zaten zor bir enstruman olan mızraplı tanburdan daha da zordur.Cunku tanbur yapı itibarıyla aslen mızraplı bir sazdır ve biraz ajiliteli eserlerde icra iyice gucleşmektedir.

Yaylı tanbur icracıları coğunlukla mızraplı tanbur calanlardan oluşmaktadır.Vefat eden Ercument Batanay’dan sonra gunumuzun onemli icracıları Fahrettin Cimenli ve Sadun Aksut’tur.Ertuğrul Erkişi de son yılların tanınan icracılarındandır.

Mızraplı tanbur yapımcıları genellikle yaylı tanbur da yapmaktadırlar.Saadettin Sandi ve Elif Kızılhan tanınmış yapımcılardır.

Yayınlanmış bir yaylı tanbur metodu bulunmamaktadır.