Ney, Turk KlÂsik Muziği’nin yegÂne uflemeli calgısı ve Turk Tasavvuf Muziği’nin baş sazıdır. Tum tekke mûsikîsinde bendir ile birlikte cevÂz goren tek muzik Âleti ney olmuştur. Mevlevî Âyinleri neylerin ve kudumlerin iştirÂkleri ile yapılır. Eğer bulunursa diğer calgılardan da birer tane yer almaktadır.
Ney ses rengi olarak insan sesine en yakın calgılardan biridir. Her turlu muzikÂl motifi icr etmeye imkan tanır. Uc oktavlık ses sÂhası icindeki tum sesleri, nefes şiddetini veya dudağın başpÂre ile yaptığı acıyı değiştirmek sûretiyle koma koma (hatt cent cent) verebilir.
NEY'İN BOLUMLERİ
Resmin orjinal boyutu icin buraya tıklayın.
BaşpÂre (birinci parca)
Neylerin ust ucuna (uflenen yerine) sesin daha net cıkması ve dudakların yaralanmaması icin başpÂre denilen bir parca takılır. BaşpÂre genellikle manda boynuzundan yapılmakla beraber, fildişinden, abanoz veya şimşir gibi sert ağaclardan yahut benzer malzemelerden yapılabilir.
Ney yapım geleneğinde coklukla kullanılan manda boynuzu, manda neslinin tukenmek uzere olması nedeni ile artık cok zor bulunabilmektedir. Mandaların cok genc kesilmesi de boynuzların icinin boş cıkmasına, tabii ki ici boş boynuzlardan da başpÂre cıkmadığı icin, başka malzemeler arayışı zorunlu hale gelmiştir.
Gunumuzde başpÂre yapımında sanayide kullanılan teflon, fiberglass gibi malzemeler kullanılmaktadır.
BaşpÂrelerin dudağa temas eden acıklıkları, ic yuzeye verilen derinlikleri (hazne derinliği) ve dış capları neyzenlerin istek ve alışkanlıklarına gore değişebilmektedir.
Bize gore en uygun BaşpÂre olculeri:
Resmin orjinal boyutu icin buraya tıklayın.
Resmin orjinal boyutu icin buraya tıklayın.
Resmin orjinal boyutu icin buraya tıklayın.
1- BaşpÂre ağız capı:
16-17 mm arasında değişir.
BaşpÂre ana olcusu (No:5 ile gosterilen) 18 mm ise; ağız capı: 16 mm.
BaşpÂre ana olcusu (No:5 ile gosterilen) 19 mm ise; ağız capı: 16.5 mm.
BaşpÂre ana olcusu (No:5 ile gosterilen) 20-24 mm ise; ağız capı: 17 mm. olmalıdır. Neyzenlerin alışkanlıklarına gore değişik olculerdeki başpÂrelerle ufleyenler de olabilir.
2- BaşpÂre hazne derinliği:
Neyzenlerin alışkanlıklarına gore değişir. Bu derinlik mutlaka olmalıdır cunku, başpÂre kamışın birinci boğumu ile birlikte ses kutusu gorevi yaptığı icin hazne derinliği en az 1mm. en cok 3mm. olmalıdır. Bu derinlik uflenen nefesin ses kutusunda donmesi icin gereklidir. Usta neyzenler alıştıkları hazne derinliği olculerinin haricinde bir başpÂre ile ufledikleri zaman istedikleri performansı alamadıklarını soylemektedirler.
3- BaşpÂre dış capı:
Dış capları da (boynuz malzemede boynuz kalınlığının elverdiği olcude olmak kaydıyla) 35-50 mm olabilmektedir.
35 mm. den kucuk caplarda başpÂrenin dış acısı cok dik olacağı icin tercih edilmez.
50 mm. den buyuk olan başpÂrenin dış kenarı ceneye değdiği icin bu da tercih edilmez.
4- BaşpÂre ayak capı:
Ortalama 5 mm. civarındadır BaşpÂre cekerken tornaya tutturmak icin verilen genişliktir. BaşpÂreyi ceken ustaya gore değişir. BaşpÂreye hazne derinliği verilirken başpÂrenin catlamaması ve omru acısından da onemlidir.
5- BaşpÂre ana olcusu:
Kamışın birinci boğumunun (başpÂrenin takıldığı boğum - ses kutusu) en ust noktadaki ic capı ile aynı olmalıdır. Fakat, değişik hava şartlarında, başpÂrenin genleşmesi ile parazvÂne ve kamışın genleşmesi aynı olmayacağı icin, başpÂre ana olcusu: ses kutusu ust nokta ic capından 0,1-0,2 mm. daha geniş olmalıdır. Bu genişlik başpÂrenin ses kutusuna giren kısmındaki 5 derecelik konik acısı ile (onemlidir: aynı beş derecelik acı ses kutusuna da verilmelidir.) zaman icinde meydana gelebilecek bollaşmaları tolere ederek, hava kacırmasını onler.
BaşpÂre ana olcusu kamış kalınlığına gore 18-24 mm. arasında değişebilir.
Not: BaşpÂreler bu olcu ile adlandırıldığı icin (onsekizlik başpÂre, yirmilik başpÂre, yirmiucluk başpÂre gibi) 18mm.- 19mm.- 20mm.- 21mm.- 22mm.- 23mm.- 24mm. standart olculerde yapılmalıdır. Tabiidir ki bu tur bir calışma profesyonel ney yapımcılarının işidir ve Neyzene buyuk kolaylık sağlar. BaşpÂresi kırılan veya deforme olan bir neyzenin, neyi ve başpÂresi standart olculerde yapılmış ise, Ney Ustası neyi hic gormeden başpÂresini cekip gonderebilir.
Neylerini kendi acan neyzenler başpÂrelerini kamış kalınlığına uymak şartı ile diledikleri olcude cekebilirler.
6- BaşpÂre alt uc capı:
BaşpÂre ana olcusune gore bu olcu değişir. BaşpÂrenin neye giren kısmının konik acısı ile ses kutusunun girişindeki konik acı aynı ve cok hassas olmalıdır. Bize gore en kullanışlı acı 5 derecedir.
Bazı neyzenler bu acıyı vermeyip duz yapmaktadırlar, tabiidir ki bu da olabilir, fakat ilerideki bollaşmalarda neyzen başpÂresine kağıt, bant vs. sarmak zorunda kalacaktır.
7- BaşpÂre konik bolum yuksekliği:
Ses kutusuna giren kısmın bize gore en uygun yuksekliği 12 mm. dir. Bu olcu boynuz malzemeden başpÂre yapılırken boynuzun kalınlığı yeterli gelmezse 5-6 mm. ye kadar duşurulebilir. Fakat neye giren kısım kuculdukce tutma kuvveti de o oranda zayıflayacağı icin başpÂrenin duşup kırılma riski vardır.
8- BaşpÂre ayak yuksekliği:
Ortalama 5 mm. civarındadır. BaşpÂre cekerken tornaya tutturmak icin verilen yuksekliktir. BaşpÂreyi ceken ustaya gore değişir.
9- BaşpÂre yanak yuksekliği:
Bize gore en uygun yukseklik: 13 mm. dir. 1-2 mm. lik değişiklikler olabilir yukseklik arttıkca yanak acısı daralır, yukseklik azaldıkca yanak acısı genişler.
10- BaşpÂre yuksekliği:
Bu olcu cok onemlidir. BaşpÂrenin neye takıldıktan sonra dışarıda kalan kısmıdır. Ney acılırken ses kutusu, başpÂre yuksekliği kadar kesilir ve bir daha o olcu değişmez. Buna gore acılmış bir neye değişik yukseklikte başpÂre takılırsa neyin genel akordunu ve entonasyonunu bozacaktır. Bize gore en uygun başpÂre yuksekliği: 18 mm. dir.
ParazvÂne
Neylerin ust ve alt ucuna catlamayı onlemek icin ceşitli metÂllerden yapılmış, kamışa sıkıca giren birer bilezik takılır. Bu bileziklere parazvÂne adı verilir. MetÂller altın, gumuş, bakır, vs. olabilir. Ancak gumuş, bakır gibi metÂller oksitlendiğinden hava ile irtibatları kesilmelidir.
Bizim tavsiye edeceğimiz metÂl Alpakka'dır.
Neyin ust ucuna takılan ust parazvÂne, (en ustteki boğum aynı zamanda ses kutusu olduğundan) 0.30 mm den kalın ve 12 mm den geniş olmamalıdır. Alt parazvÂne istenilen kalınlıkta ve genişlikte olabilir.
KAMIŞ
Resmin orjinal boyutu icin buraya tıklayın.
Ney, sarı renkli, sert ve sık lifli kamıştan yapılır. Sıcak iklim bolgelerinde ve taban suyu yuksek, sulak yerde yetişen bu kamışın birbirinden farklı cinsleri bulunur. En cok tercih edilen, Asi ve Nil nehirleri kıyılarında yetişen cins kamışlardır.
Neylik kamış mutlaka dokuz boğum olmalı ve boğum aralıkları ve kalınlıkları mumkun olduğunca birbirine yakın olmalıdır. Tabiattaki kamışın boğumları, doğal olarak kokten uca doğru boyları kısalmakta ve capları daralmaktadır. Bu kısalma ve daralmanın mumkun olabildiğince azar azar olması tercih edilmelidir. Tabiatta neylik kamış, yerden yukarıya doğru ters olarak yer alır. Yere yakın olan boğumların araları uzun ve kamış et kalınlığı cok fazla olduğundan, bu kısımlar ney yapımında kullanılmaz. Ney yapılan kısımlar kamış boyunun yarısından yukarıda bulunur.
Ney yapılabilecek kamışlar sonbaharda, hava sıcaklığına gore Ekim, Kasım, Aralık aylarında kesilmelidir. Puskul surgusu sararmamış, yaprak sapı kurumamış kamışlar henuz olgunlaşmamış olduğundan asla kesilmemelidir. Erken kesilen kamışlardan yapılan neyler olgunlaşma surecini tamamlamadığı icin, kısa bir sure sonra buruşacaklardır. Ayrıca kamışın dış yuzeyini kaplayan ve kamışı koruyan cidarı (mine tabakası), ancak olgunlaşma surecinin sonunda istenen ozelliğe kavuşmaktadır.