Halk Muziği'nin en onemli ozelliklerinden birisi de yorelere has soyleniş ve calınış bicimleridir. Bağlama ile yorelerin tezene ozelliklerini calmaya, o yorenin tavrı denilmektedir. Bu tavırlar tezene kullanımı ile ilgilidir. Yani tezenenin alttan vurulması, ust tele taktırma, senkoplu calış gibi ozellikleri olan bu tezene ceşitlerine, kısaca tavır diyeceğiz. Tavırlar birkac kucuk ayrıntı ile birbirlerinden ayrılmaktadırlar. Bu ayrıntıların en onemli gostergesi ise gorsel olmalarıdır. Yani tezenenin yukarıda veya aşağıda bitmesi gibi. Fakat genelde bağlamada kullanılan tavırlar, yorelere gore ozellikler taşımalarına rağmen, bazen bir tavır icinde diğer tavırın mızrabını da gormek mumkundur. Orneğin: Kayseri tavrı surmeli tezenesi ile birkac senkoplu tezeneden ibarettir. Aynı orneği, Konya tavrı icin de verebiliriz. Zeybek tavrının sonuna, bağlamanın ust telinin taktırılması ile Konya tavrı oluşturulur.

Gorulduğu gibi tezene vuruluşlarının ayrılması veya birleştirilmesi tavırların zenginleşmesi acısından onemlidir.

Bunun yanında bir tavrın yalnızca bir tezene ile calınamadığı zamanlarda ise; o tavrın ikinci veya ucuncu varyasyonları ortaya cıkar. Orneğin Zeybek tavrını tek bir tezene ile anlatmak guctur. O yuzden bir tezene ceşidi esas alınıp, ondan uretilenlerle beraber zeybek tavrı oluşmaktadır.
Tavırların doğru icrasını yapabilmek icin gerekli olan bir başka onemli nokta da, bağlamanın duzenidir. Duzenin farklı olması tavrın gerektiği şekilde kullanılmasına imkan sağlamayabilir. Bu yuzden herhangi bir yorenin turkusu icra edileceği zaman oncelikle akordu ve daha sonra turkunun tavrı ile calınmasına dikkat edilmelidir .
Bugun turkulerin icrasında kullanılan başlıca tavırlar şunlardır:

1. Zeybek tavrı
2. Surmeli tavrı (Yozgat tavrı)
3. Kayseri tavrı
4. Konya tavrı
5. Silifke tavrı
6. Azeri tavrı
7. Ankara tavrı
8. Aşıklama tavrı
9. Karadeniz tavrı
10. Rumeli tavrı
11. Karşılama
12. Teke tavrı

Bu tavırların uygulanışı esnasında tezenenin kullanılışının dışında parmaklara da gorevler duşmektedir. Orneğin surmeli tavrı mızrabı atılırken kıstırma denilen bir hareket yapılır. Bu hareket herhangi bir sesten onun yarım veya tam ses altına veya ustune carpma yapmak icin kullanılır. Bunun icrası sırasında o seslere parmak vurarak yapılması en doğrusu olmasına karşılık, bunu yapamayanlar kıstırma hareketini kullanarak o sesleri cıkarmaya calışırlar. Tabii sesler net ve temiz olmaz. Orneğin surmeli tavrında da sesinden re sesine bir carpma yapılacağı zaman:



olması gerekirken, kıstırma hareketi ile, birinci parmağın do sesine,ucuncu parmağın da aynı tel gurubundaki re sesine aynı anda basması, re do seslerinin bir arada cıkmasını sağlamaktadır.





Do ve re seslerini ardarda cok cabuk duyurmayı amaclayan bu sistemdeki ozellik, parmakla ilgilidir. Parmaklarım gerektiği kadar hızlı calıştıramayanlar ise, yukarıda gorulen kıstırma hareketi sonucu o ses kumesine yakın bir ses elde ederler. Tabii ki amac duyurulması gereken seslerin net ve temiz olmasıdır .
Buradan tavırların icrasında tezenenin gerekliliği yanında parmakların da buyuk rolu olduğunu gormek mumkundur.

Tavırların kağıt ustundeki yazımı tezenenin gosterimi ile yapılmaktadır. Biz de burada tavırları bu şekilde gostereceğiz.


1. Zeybek Tavrı
Zeybek tavrı biri temel olmak uzere, 4 ayrı tezene kumesi ile gosterilir.








2. Konya Tavrı
Konya tavrının en onemli ozelliği, bağlamanın en ust tel gurubuna (sol sesine) taktırma yontemidir. Bir zeybek tezenesinden sonra yukarı doğru sol teline taktırmadan ibarettir.





Bu tavrın icrası sırasında hemen her nota kumesinin veya tavrın uygulanacak olması, gerekmeyen yerlerde de sol sesinin cıkmasına neden olmaktadır. Bunun onlenebilmesi icin, yukarı tele taktırım esnasında o tel ustunde ve notada yazan seslerin 5. parmakla alımı mumkun olanlarının alınıp, turku seslerini daha net cıkması sağlanabilir. Bu iş icin 5. parmağa onemli gorevler duşmektedir.

3. Silifke Tavrı
Duyum olarak zeybek tavrının aynıdır. Fakat gorsel olarak zeybek tavrının yon itibarı ile tam tersidir. Silifke yoresi turkulerinin metronomunun hızlılığı nedeni ile genellikle alt tel kullanılarak icra edilir.





Burada hemen butun tavırların tezene vuruşlarında ilk başlangıc vuruşlarının ustten aşağıya doğru olması gerektiğini ifade edelim.

4. Azeri Tavrı
Azeri tavrı tezenesinde genellikle alt tel kullanılarak icra edilir. Karşılama ve Silifke tavırlarına benzemesine karşılık, vuruşların suratleri acısından farklılık gosterir. Karşılama mızrabında ilk vuruş ust ve orta tellerin taranmasından sonra, tezene alt telde hareketini tamamlar. Azeri tezenesinde ise bu calış yalnızca alt telde gercekleştirilir.






5. Surmeli Tavrı (Yozgat Tavrı)
Surmeli tavrının en onemli ozelliği, okuyucuların hancereleri ile cıkardıkları seslerin bağlamaya yansımasıdır. Bu da bağlamada ancak tirillerle mumkundur. Yukarıda da belirttiğimiz gibi bağlamada tirilleri carpma ile yapamayan bazı saz sanatcıları, bu işi kıstırma hareketi ile yapmaktadırlar. Tiril yapmak, bir notanın onundeki veya arkasında ki seslere cok hızlı şekilde carpma yapmak demektir. Tabii carpma alınacak ses o ezginin tonal yapısı ile doğru orantılıdır. Turkulerin notaları yazılırken bazı surmeli tavrının işlenmesi gereken yerlerde (tr) işareti ile bu tavrın uygulanması gerektiği anlatılmak istenilmiştir.






6. Kayseri Tavrı
Kayseri tavrı, surmeli tezenesi ile birlikte bazı seslerden once genellikle 32'lik seslerle beraber, sağ elin bağlama goğsu uzerinde bir daire cizilmesi ile uygulanır. Bazı nota cumleleri tirilli, bazı notalar esli calınarak oluşturulan Kayseri tavrının en onemli ozelliği, esli notalarda tezenenin bir daire cizerek bu işlemi gormesidir.





7. Karadeniz ve Rumeli Tavrı
Bu iki yorenin tezene vuruşları duyum ve gosterim olarak aynıdır. Fakat yorelere ait turkulerin farklı duyumları olduğundan aynı tezene vuruşlarına sahip olmaların karşılık değişik isimle adlandırılmışlardır.







Bunlardan farklı olarak Trakya yoresinde bilhassa turkulerin kalış yerlerinde bir ceşit istirahat duygusu veren bir tezene şekli daha vardır.







Bazen Kayseri tavrında olduğu gibi ilk tezeneden sonraki vuruş esli olarak da calınabilir. Fakat daire gosterimi yoktur.






8. Aşıklama Tavrı
Aşıklama tavrının en onemli ozelliği tezenenin aşağıdan yukarı doğru butun telleri tarayarak cıkmasıdır.





9. Karşılama Tavrı
Aşıklama tezenesinin tam tersi olarak karşılama tezenesinde ilk vuruş yukarıdan aşağıya butun telleri tarayarak calınmasıdır. Bazen bu tarama yerine yalnızca ust tele vurularak veya es alınarak da calınabilir.






10. Ankara Tavrı, Fidayda Tavrı
Adını Fidayda turkusunden alan bu tavrın en onemli ozelliği karar sesinin cokca duyurulmak istenmesidir. Bazen bu ses yerine bir es de eklenebilir. Daha sonra gelen tezeneler ise calınacak nota ile tekrar karar sesinin duyurulması şeklindedir.




11. Teke Tavrı
Teke tavrının en onemli ozelliği aksayan uclu kumesinin alttan uste doğru başlamasıdır.





Goruleceği gibi bugun kullanılmakta olan tavırlar kullanıldıkları yorenin ismi veya yorede soylenilen bir turkunun adı ile anılmaktadırlar. (Fidayda Tavrı gibi) Yukarıda da belirtildiği gibi tavırlar arasındaki fark duyumsal olmasından ziyade gorseldir. Bu tavırsal farklılıklar da halk muziğimizin en onemli zenginliklerinden birisini oluşturmaktadır. Tavırların uygulanışı esnasındaki diğer onemli bir konu da calınacak tavra uygun duzendir. Bağlamanın duzeni calınacak tavrın ozelliklerini gosteremeyecek yapıda ise, atılacak tavrın hicbir onemi yoktur. Orneğin; Ankara tavrının uygulanabilmesi icin gerekli en iyi duzen Fidayda duzenidir. Turkulerin calımında iyi bir icra yapılabilmesi icin bağlama uzerindeki duzenlerin ve yoresel tavırların cok iyi bilinmesi gerekmektedir. Fakat, bağlama oğreniminin ilk aşaması turku oğrenimi olmadığı icin bu bilgiler yeri geldikce verilmelidir.