halk muziğinin yorelere gore ceşitliliği yorelere gore halk muziği ceşitleri muzikte karma olculer 7 8 lik turkuler muziğinin ceşitleri





A.Ses Sistemi: Turk Halk Muziğimizin en belirgin ozelliklerinden biri yerel nitelikli olmasıdır. Yorelere gore farklı nitelikler gosteren Turk Halk Muziğini ve ses sistemini kura1laştırmak cok genelde mumkun olabilir ve genele gidildiğinde Halk Muziğinin yerel ve ozel olma niteliğinin tanımlanabilme şansı kalmaz. Muzik eğitiminde ve tanımlamada kolaylık sağlamak amacıyla Sadettin Arel, Suphi Ezgi ve Murat Uzdilek tarafından geliştirilen Turk Muziği ses sisteminden yararlanılmaktadır. Bu sisteme gore diyez (#) 4 komadan bemol (b) 5 komadan oluşmaktadır. Ayrıca halk muziğimizde Muzaffer Sarısozen'den bu yana diyez ve bemol işaretlerinin uzerine koma değerlerini belirlemek uzere rakamlar konulmaktadır.

En yaygın halk calgımız olan bağlamada la tonuna gore son yarım yuzyıldan bu yana en cok kullanılan perde duzeni: la, si bemol, si bemol iki koma, si, do, do diyez uc koma, do diyez, re, mi bemol, mi bemol iki koma, mi, fa, fa diyez uc koma, fa diyez, sol, sol diyez, la olmak uzere 17 sesten oluşmaktadır.

Turk Halk Muziğini zengin kılan en onemli ozelliği, uslup ya da tavır ozelliğidir. Turkunun sesleri kadar, onun soyleniş bicimini belirleyen bu ozellikler de onemli rol oynamaktadır. İşte bu ozellikler, yore yore değişen karakteristik ozellikleri belirler. Bazı ezgi ve uslupların cok kesin bir şekilde belli yorelere ait oldukları anlaşılmıştır.


B.Usul Sistemi: Usul, olcu yerine kullanılan bir kavramdır. Cunku usul genel olarak Turk Muziğinde, olcu yanında bir de tavır ve uslubu belirler. Turk Halk Muziğinde guney doğunun 5/8'lik parcası ile Koroğlu veya Summani'nin havasının 5/8'liği, tavır ve uslup olarak da birbirinden ayrılır. Kavramlaşmanın diğer soylenmesi gereken yonu ise, yine bu usullerin olcu ile değil, belirli adlarla anılmasıdır: Karşılama, Zotlatma, Datdiri, Gakgili gibi adlar hızlı 9'lu vuruşlu usulleri, Metelik, Şıkıldım, Sağma, Zahma gibi adlar, 2 vuruşlu usulleri belirlemektedir.



Turk Halk Muziği usulleri uc bolumde incelenir.

1) Ana usuller ve ucerli şekilleri (2,3 ve 4 birim vuruşlu)

2) Bileşik usu1ler (5,6,7,8,9 birim vuruşlu)

3) Karma usuller (10 ve daha fazla birim vuruşlu)

Usullerle ilgili geniş bilgi, Sarısozen'in Turk Halk Muziği Usulleri kitabının iceriği anlatılırken verilmiştir.

C. Turler, Şekiller, Bicimler: Turk Halk Muziği ezgileri yapı bakımımdan uzun hava ve kırık hava olmak uzere ikiye ayrılır. Kırık hava; belirli bir dizisi olan ve bu dizi icerisinde belirli bir usulle seyreden ezgileridir. Kırık havalar, anlatım ve soyleniş bicimi gibi ceşitli unsurlara gore ''zeybek'', ''bengi'', ''guvende'', ''bar'', ''horon'' gibi değişik isimler alırlar. Uzun hava; belirli bir dizisi olan ve bu dizi icerisinde belirli seyri bulunup, serbest bir ağızla soylenen ezgileridir. coğu zaman bir solist ses tarafından soylenmekle beraber, ''gurbet havası'' gibi ezgilerde eşlikli okumaya da rastlarız. Hem yoreden yoreye, hem de okunuş uslubu bakımımdan uzun havalar da ''maya'', ''hoyrat'' ''bozlak'', ''gurbet havası'', ''divan'', ''yol havası'' gibi formlara, bicimlere ayrılırlar. Bunlardan birkacını acıklayalım: Mayanın, ozel ezgisi yanında, en belirleyici unsuru sozlerdir. Hece olcusunun 8+3= 11 kalıbıyla yazılmış, dort dizeli şiirler soylenir. Doğu Anadolu'da yaygın olan bir uzun hava bicimidir. Ayrıca ''cılgalı maya'', ''duz maya'' gibi ceşitleri de vardır. Divan da aruz olcusunun ''failatun, failatun, failatun, failun'' kalıbıyla yazılmıştır. Daha sonra halk şiirinin 15'li hece olcusu ile soylenen şiirlere de ''divan'' denmeye başlanmıştır. Aruz olcusu ile şiir yazan şairlerin şiirlerini ''divan'' adında bir ceşit antolojide toplamalarından dolayı, bu tur yazılmış ve halk arasında da yaygın olarak soylenen parcaların hepsine bugun ''divan'' denmektedir. ''Mustezat'', ''Semai'', ''Kalenderi'' gibi ceşitleri hem şiir bicimi, hem ezgi bakımımdan birbirinden farklı olmasına karşılık, hep divan diye anılmaktadır.

Turk Halk Muziği ezgileri ayrıca sozsuz (calgısal-enstrumantal) ve sozlu olmak uzere de ikiye ayrılırlar. Sozsuz ezgiler, belirli bir veya birden fazla calgıya, soz eşliksiz olarak calman kırık hava veya uzun hava turundeki ezgilerdir. Oyun havalarını, peşrevleri, gureş havalarını ve uzun hava ayaklarını (zemin, yol gosterici ezgi) ornek verebiliriz. Sozlu ezgiler, calgı eşliği olsun ya da olmasın, halk şiiri tarzında yazılmış sozler aracılığı ile sadece sozle icra edilen ezgilerdir. Sozlu halk ezgilerinin en cok rastlanılan bicimleri ''bentlerden'' sonra, ''bağlantı'' (nakarat, kavuştak, donderme) denen belirli kalıpların tekrar edildiği bicimlerdir ki; buna ''turku'' adı verilir. Turkuler, genellikle belirli bir konuyu işleyen ve anlam bakımından birbirine bağlı bentlerden meydana gelmiştir .Turkulerin diğer bir yaygın şekli ise ''mani dortluk'' lerinden oluşan şeklidir. Bu dortluklerin arka arkaya kullanımında bir anlam butunluğu yoktur. Sonradan bir araya getirilmişlerdir.



Bentlerden oluşan turkulere ornek:

I. bent : Don beri don beri de yuzun goreyim
Yuzun gorenlere kurban olayım

Nakarat : Gel gulum gel ha gel gel

(Kavuştak- Bağlantı) Gel şirin gel di gel gel
Di gel di gel adına kurban

Di gel di gel şanına hayran

Di gel di gel gadan ben alım.

II. Bent : Evlerin onu de paşa makamı
Cıkmaz kalem ile yazdım vefamı

Nakarat : Gel gulum gel ha gel gel
Gel şirin gel di gel gel

..................



Mani katarlarından oluşan turkulere ornek:
Merdiven ustundeyim

Dal boyun kastındayım

Yarim beni sorarsa

Ben murad ustundeyim




Yola giderim yavaş

Kundurama değdi taş

Yar ben senin yuzunden

Duşmana dedim gardaş

Sur koyunu hansa

Sozle sozun varısa

Beş gunum sana feda

On gun omrum varısa