YUMURTALIK KİSTLERİYLE İLGİLİ PRATİK BİLGİLER

Over kistleri (yumurtalık kistleri), kadın yumurtalıklarında en sık gorulen değişikliklerdendir. Halk arasında rahimden kaynaklanan iyi huylu urlar olan myomlarla karıştırılırlar. Ureme cağında (ergenlikten menopoza) gorulen basit over kistleri genellikle iyi huyludurlar ve coğunlukla iki ayda kendiliğinden kaybolurlar.

Kadında ureme cağında yumurtalıklarda sağda veya solda olmak uzere her ay follikul dediğimiz basit kistler oluşmaktadır. Bunlardan bir tanesi diğerlerini baskılayarak daha fazla buyuyecek (yaklaşık 2-2.5 cm) ve yumurtlama zamanı catlayarak icindeki yumurtayı yumurtalık kanalları (fallop tuplerine) yonlendirecektir. Aslında kadınlarda ergenlikten menopoza her ay follikul denilen basit kist oluşumu hipofizden ve beyinden salgılanan hormonların kontrolunde olan fizyolojik bir surectir.Ayrıca follikul kisti gelişirken ostrojen hormonu salgılayacak bu hormon rahim ic tabakasını kabartacaktır. Follikul kisti catladıktan sonra ise corpus luteum dediğimiz sarı cisim genellikle 14 gun sureyle progesteron hormonunu salgılayacak bu hormonda rahim ic tabakasında sekresyon dediğimiz koruyucu değişikliğe neden olacaktır. Corpus luteum 14 gun sonra işlevini yitirince progesteron salgısı duracak ve rahim ic zarı dokulerek menstruasyon (adet kanaması) olacaktır.

Demek oluyor ki follikul dediğimiz basit kistler adet kanamasından genellikle 14 gun once catlayıp icindeki yumurtayı 2 gun yaşayacağı fallop kanallarına gondermektedirler.

Ureme cağında, beynin kontrolunde hipofizden salgılanan hormonlar follikullerin erken catlamasından veya 2.5 cm den 5 cm uzerine buyumesinden sorumludurlar.

Kısacası hava değişimi, yolculuk, stress, yorgunluk, aşırı spor,kilo alıp verme gibi beynimizin ust merkezlerini etkileyen tum faktorler follikullerin zamanında catlamasını engelleyecektir.

Ayrıca hipofiz tum hormonların idare merkezi olduğuna gore troid (guatr), prolaktin (emzirmeyi ve goğusten sut gelmesini etkileyen hormon), kortizon(bobrek ustu bezinden salgılanır), testesteron (akne ve tuylenmeden sorumlu) gibi hormonlar ve bu hormonları etkileyecek tum ilaclar follikul kistlerinin oluşumunu etkileyecektir.

Catlamayan follikul kistleri ultrasonografide icleri sıvı dolu olduğu icin siyah duzgun top şeklinde yuvarlak olarak gorulurler. Basit kistlerin herhangi bir ilacla tedavisi yoktur. Bunların coğu kendiliğinden iki aylık sure icinde kaybolurlar.Eski goruşlerin tersine doğum kontrol hapları kistleri tedavi etmez, yeni kist oluşumunu engellerler.

Doğum kontrol hapları, aylık enjeksiyon ve vajinal halkalar, iclerindeki yumurtalıktan salgılanan hormonların benzeri olan sentetik ostrojen ve progesteronun kana karışması sayesinde hipofizden yumurtalıklara gelen hormon uyarısını baskılayarak follikul kisti oluşmasını engellerler. Boylece yumurtlamayı da baskılayarak gebelikten korumuş olurlar.

Bunlar sadece kullanıldığı donemde etkilidirler. Yontemi bırakınca tekrar hipofizden hormon uyarısı gelecek ve follikul oluşmaya başlayacaktır.

Bu uyarı duzenli gelmezse follikul 2-2.5 cm de catlayamayacak,erken kuculduğunde veya 5 cm uzeri buyuduğunde salgıladığı ostrojen hormonu duzensiz olacak ve rahim ic tabakası erken veya gec dokulecektir.

Zamanında catlamayan follikulun etkisiyle menstruasyon da erken gelmeler veya aylar suren gecikmeler olabilir.
Basit yumurtalık kistleri kadında hic bulgu vermeyebilir. Bazen adet duzensizlikleri,kasık ve bel ağrısı,şişkinlik hissi,cinsel beraberlikte ağrı,bazen idrar torbasına basıyla sık idrara cıkma ve ağrı yakınması olabilir.

Bakirelerde idrar torbası dolu abdominal (karından),cinsel bereberliği olan kadında vajinal ultrasonografi ile daha net değerlendirilirler.
Ureme cağında ultrasonografide basit kistler siyah yuvarlak top gibi , ince duvarlı ve 7 cm den ufak goruluyorlarsa genellikle iyi huyludurlar ve takibe alınırlar.

İki ayda kaybolmayan kistlerde tumor belirtecleri(en sık kullanılanı Ca 125 tir) ac olarak kanda bakılmalıdır. Ca 125 in yuksek olduğu durumlarda bu konuda deneyimli bir uzman tarafından doppler ultrasonografi ile yumurtalıklara gelen kan akımı değerlendirilir. Kaybolmayan kistlerde tek cozum cerrahidir. Operasyonda frozen denilen hızlı patolojik inceleme yapılır, frozen sonucu iyi huylu gelirse hastnın yaşı ve cocuk sahibi olma durumu goz onunde bulundurularak sadece kist cıkarılabilir.(frozen sonucu ne yazık ki % 100 kesin değildir, birkac gun sonra cıkacak kesin patoloji raporu onemlidir). Frozen sonucu kotu huylu gelirse gereken ayrıntılı operasyona hemen gecilir. Birkac gun sonra cıkan kesin patoloji raporu da frozendan farklı olarak kotu huylu cıkabilir. Bu durumda da ikinci kez hasta gereken ayrıntılı operasyona alınır.

Ultrasonografide kist duvarları kalın goruluyorsa, kist homojen değilse veya septasyon dediğimiz farklı kalınlık ve tonda bolmeleri mevcutsa veya icinde karnabahar gibi cıkıntılar,uremeler ve beyaz katı alanlar mevcutsa,rahim arkasındaki boşlukta sıvı gorunumu birlikte varsa yukarda bahsettiğimiz ayrıntılı tahliller en kısa zamanda yapılmalı ve sonuclara gore operasyon planlanmalıdır.
Menopozda ilk 5 yılda 5 cm den kucuk basit kistler gorulebilirler, ek tahliller normalse belli bir sure gozlenebilirler. Diğer durumlarda operasyon kacınılmaz olacaktır.

Gebelerde ilk 8 haftada yumurtanın cıktığı corpus luteum devam edeceği icin ultrasonografide rahatca gozlenir ve yumurtanın cıktığı tarafı belirtir. Gebelerde gorulen diğer kistler ultrasonografik goruntulere gore değerlendirilip takibe alınır, gerektiğinde gebelikte de operasyon uygulanabilir. Gebelikte iğneyle kist aspire edilmesi ve boşaltılması ,tekrar yeni kistlerin oluştuğunu gosteren calışmalar nedeniyle gundemden duşmuştur.

Cocukluk cağında genellikle disgerminomlarla karşılaşılır.Bunlar coğunlukla iyi huylu yumurtalık tumorleridir.İclerinde diş,kıl ve diğer dokulardan kesitler bulunabilir.Ultrasonografide katı,homojen olmayan,farklı siyah, beyaz ,gri tonlarda bolmeler gorulur.Bu durumda kanda incelenecek tumor belirtecleri farklıdır.(alfa FP, beta HCG gibi).Tedavileri cerrahiyle kitlenin cıkarılmasıdır.

Nadiren yumurtalık kistleri acil operasyon gerektirirler. Bunlar kistlerin rupturu (patlaması, yırtılması) sonucu karın icine kanama, kist torsiyonu (sapı etrafında donme) gibi durumlardır.

Hastada şiddetli, kıvrandırıcı karın ağrısı , bulantı ,kusma , soğuk terleme, baş donmesi, baygınlık ve diğer şok belirtileri gozlenir.Zaman kaybetmeden Laparotomi (karın acılarak operasyon) uygulanır.

Polikistik yumurtalık goruntusu ureme cağındaki kadınların yaklaşık % 20 sinde gorulen bir durumdur. Her iki yumurtalığın dış ceperinde inci tanesi gibi dizilmiş 10 dan fazla 4-5 mm capında kistin ultrasonografiyle gorulmesi tanıyı koydurur. Hormon tahlilleri tamamiyle normal cıkabilir. Bu kucuk kistlerin salgılaması nedeniyle testesteron duzeyleri yuksek cıkabilir. Polikistik overli kişilerin bazılarında adet gecikmesi, tuylenme ve kilo alma ve ilerde diabetes mellitus (şeker hastalığı) eğilimi olacaktır. Bu nedenle kilo vermek icin diyet ve spor belirtilen yakınmalar icin onerilen ilk tedavi seceneğidir.

Polikistik overli olanlarda basit kistler daha sık gorulmektedir. Polikistik overi ozellikle ergenlerde ve genc kadınlarda yumurtalık icinde farklı buyuklukte bol miktarda kist gorunumlu hic patolojik bulgusu olmayan multikistik overle karıştırmamak gerekir.

Adet gecikmeleri ve yumurtlama duzensizliği ostrojen hakimiyeti nedeniyle ( follikul catlayıp yumurta cıkmayınca,corpus luteum oluşup koruyucu etkili progesteronu salgılamıyor) rahim ic tabakasında hiperplazi dediğimiz kabarmalar uzun yıllarda rahim ici kanserine kadar değişikliklere yol acabilir. Polikistik overin bulguları menopoza kadar devam eder.

Bu nedenle başta doğum kontrol hapları (ozellikle tuylenmesi ve adet gecikmeleri olanlarda)olmak uzere diğer tum progesteron iceren gebelikten korunma yontemleri (hormon iceren rahim ici arac, on kola takılan implant,uc aylık enjeksiyon) menopoza kadar (cocuk istendiği donemler dışında ) kullanılmalıdırlar.

Cikolata kistleri sadece ureme cağında gorulur. Menopozda kaybolur. Cikolata kistleri ureme cağında gorulen Endometriozis denen, sıklıkla adet sancılarıyla kendini gosteren hastalıkla birlikte karşımıza cıkabilir. Endometriozis rahim ic tabakasındaki dokunun başka dokuların icine goc etmesi sonucu ortaya cıkar, orneğin buruna giderse rahim ic tabakasını etkileyen ostrojen ve progesteron hormonlarının etkisiyle aydan aya burun kanaması olacaktır. Yumurtalığın icine giden rahim ic tabakası dokusu da bahsedilen hormonların etkisiyle her ay kanayacak, kapalı ortamda biriken eski kan kahverengi renkte cikolata kistini oluşturacaktır. Cikolata kisti ultrasonografide gri yoğun icerikli sıvı gorunumundedir.
Endometrioziste sancılar genellikle adetten onceki hafta başlar ve adetin 1.ve2. gunu devam eder. Bazen adet duzensizliği ve kanlı akıntılar gorulur. Doğum kontrol hapları ve prostoglandin inhibitoru ilaclar adet sancılarını azaltabilir ama adet duzensizliği haplara rağmen duzelmeyebilir. Endometrioziste kanda Ca 125 değerlerinin genelde daha yuksek olduğunu belirtmek gerekir.

Endometriozis erken safhasında spermlere karşı antikor ureterek, ilerleyen safhada hormon etkisinde karın icinde kanayan odakların cevresinde, ozellikle yumurtalık kanalarındaki adezyonlarla(yapışıklık) infertilite (kısırlık) riskini arttırabilir. Cikolata kisti ve adezyonların tedavisinde Laparoskopi iyi bir secenektir.

Endometriozis iyi huyludur ve kansere donuşme olasılığı 1/200 altındadır. Menopoza girince follikul kistleri tukenecek yumurtalıkta ostrojen ve progesteron salgısı duracak ve farklı bolgelere yerleşen rahim ic tabakası dokusunun (endometriozis) yakınmaları ve cikolata kisti oluşma şansı kendiliğinden kaybolacaktır.



[h=2]İzmir Kadın Doğum uzmanlarına ulaşmak icin tıklayın![/h]