Vitaminler, yararlı mı zararlı mı?Vitaminler yaşam icin onemli olan mikrobesin oğeleri arasında yer almaktadır. Normalde dengeli beslenen bir insanda vitamin noksanlığı olması beklenen bir durum değildir ve dışarıdan hazır vitamin urunlerinin kullanılması gereksizdir. Noksanlık hallerinde besinler ile ya da hazır urunler halinde alınması ne kadar gerekli ise noksanlık olmadığı halde hazır urunler şeklinde kullanılması bazı vitaminler icin zararlı olabilir. Malesef bu konu cok suistimal edilmektedir. Cok fazla yanlış bilginin yer aldığı bu konuda kanıtları inceleyerek bir karar vermek gerekmektedir.
Vucutta depo edildiğinde karaciğer uzerinde toksin etkisi yapan vitamin ilaclarının doktora danışılmadan kullanımı halinde fayda yerine zarar verebilir. Bir vitaminin fazla alınması bir başkasının emilimini azaltmaktadır. Bu da sağlık sorunlarına neden olmaktadır. Suda eriyen vitaminler idrarla dışarı atılır, ancak yağda eriyen vitamin ve minareler vucutta depo edilmektedir. Fazla alınan vitaminler karaciğer uzerinde toksik etki yapıyor. Bunu kullanan kişi eğer hamile ise bu olumsuz etki bebeğe de yansıyor ve bebekte doğuştan anormallikler goruluyor. Vitamin ilaclarının yemekle birlikte alınması da sakıncalıdır. Vitamin ilacları yemekten iki saat once veya sonra alınmalıdır. Aksi takdirde bu ilaclar dogal yolla alınan vitaminlerin de emilimini azaltmaktadır.The Medical Letter on
Drugs and Therapeutics de vitamin desteği konusunda 18 Temmuz 2005 tarihinde bir makale yayınlanmıştır. Bu makalede kanıtların ışığında konu ele alınarak incelenmiştir.
E Vitamini
"The Medical Letter" editorleri yiyeceklerde bulunan E vitamininin buyuk bir kısmının gama-tokoferol olduğunu ve bu formun anti-oksidan olarak gorev aldığını belirtiyorlar.
Oysa vitamin takviyelerinde kullanılan E vitamini genellikle alfa- tokoferoldur ve bu form gama-tokoferolun anti-oksidan etkisini engelleyebilir. Hatta bazı deneyler alfa- tokoferolun pro-oksidan etkileri olabileceğini gostermiştir.
Yuksek dozda E vitamini kanın pıhtılaşmasında onemli rolu olan K vitamininin metabolizmasını ve trombosit fonksiyonlarını etkileyebilir. Annals of Internal Medicineda 4 Ocak 2005 tarihinde yayınlanan meta-analizde gunde 400 IU' den fazla E vitamini kullanımının olum riskini artırabileceği sonucuna varılmıştır.
Neden ve sonucu gostermek icin yapılan calışmalarda randomize kontrollu calışmalar "altın standart"olarak kabul edilir. Bu şekilde yapılan bir araştırmada vaskuler hastalıklı ve diyabetli 9000den fazla hasta değerlendirilmiştir.
16 Mart 2005 tarihli Journal of the American Medical Associationda yayınlanan bu araştırmaya gore gunde 400 IU E vitamini kullanmanın kanser veya vaskuler hastalıkları onlemediği fakat kalp yetmezliği riskini arttırdığı gozlenmiştir.
6 Temmuz 2005 tarihinde Journal of the American Medical Associationda yayınlanan 45 yaş ve ustu 40.000 kadında yapılan başka bir randomize calışmada, gunde 600 IU E vitamini kullanmanın kardiyo-vaskuler hastalıkları veya kanseri onlemede yarar sağlamadığı bulunmuştur.
Dolayısıyla E vitamini oldukca az gorulen E vitamini eksikliği dışında kullanılmamalı ve ancak uzman onerisiyle kullanılmalıdır.
A Vitamini ve Beta-karoten
A vitamini ve bir A vitamini kaynağı olan karoten anti-oksidandır. Ama laboratuar araştırmaları bunların pro-oksidan etkileri de olabileceğini duşunduruyor.
2 Ocak 2002 tarihli Journal of the American Medical Associationda yer alan bir calışmada gıdaların yanı sıra vitamin takviyesi ile fazla miktarda A vitamini alımının post-menapozal kadınlarda kalca kırığı riskini arttırdığı bulunmuştur.
10 Ağustos 1995 tarihli New England Journal of Medicinede yayınlanan bir makalede, gunde 10.000 IUdan fazla A vitamini alan kadınlardan doğan her 57 bebekten birinin malforme olduğu bulunmuştur.
Yine aynı derginin 14 Nisan 1994 tarihli sayısında yer alan bir makaleye gore sigara icen Finlilerden gunde 20 mg ek beta-karoten alanlarda akciğer kanseri riskinin %18 artmaktadır.
Sigara icen kişilerde ve asbeste maruz kalan işcilerde yapılan buyuk bir klinik calışma hicbir yararın gozlenmemesi uzerine durdurulmuştur. Bu calışmada gunde 30mg beta-karoten ve 25.000 IU A vitamini alımının akciğer kanseri, kardiyo-vaskuler olum ve ortalama olum sıklığındaki artışa neden olabileceği bulunmuştur. Calışmanın sonucları 2 Mayıs 1996 tarihli New England Journal of Medicine ve 6 Kasım 1996 tarihli Journal of the National Cancer Instituteda yayınlanmıştır.
D Vitamini
"The Medical Letter" editorleri yaşlıların, ozellikle koyu tenli olanların yeterince gun ışığına cıkmama , deride D vitamini yapımının azalması, vitamin emiliminin ve aktivasyonunun azalması gibi nedenlerle daha az D vitaminine erişebildiğini belirtiyorlar. Kemik kaybını azaltacak D vitamini 51-70 yaş arası erkek ve kadınlar icin 400 IU , 70 yaş ustu icin 600 IUdır. Sut icmeyen ve gun ışığına yeterince cıkmayan (kapalı hanımlar gibi) acık tenli insanlarda da ciddi D vitaminini eksikliği gorulmektedir.
11 Mayıs 2005 Journal of the American Medical Associationda yayınlanan randomize kontrollu araştırmaların meta-analizinde 60 yaş ustu insanlarda gunluk 700-800 IU D vitamini alınımının kalca ve diğer klinik kırık riskini azalttığı ortaya konmuştur ama bu etki 400 IU D vitamini kullanımında gozlenmemiştir.
Buna rağmen 30 Nisan 2005de British Medical Journalda yayınlanan randomize kontrollu başka bir calışmada bununla celişen sonuclar bulunmuştur. Yuksek kırık riski taşıyan 3000 kadında gunluk 800 IU D vitamini ve 1000 mg kalsiyum kombinasyonu kullanımının klinik kırık riskini azalttığına dair hicbir delil bulunamamıştır.
C Vitamini,
Gunluk alınması gereken C vitamini 300-400 mg kadardır. 250 ml portakal suyu yaklaşık 100 mg C vitamini icerir.28 Ağustos 1999da British Medical Journalda yayınlanan yaşlı insanlarda yapılan uc calışmanın meta-analizinde C vitamininin mortalite azalmasına neden olduğuna dair kanıt bulunamamıştır.
Yine oldukca saygın ve kar amacı olmayan "Cochrane Collaboration"da 2004 yılında yayınlanan analizde C vitamininin soğuk algınlığı gibi ust solunum yolu hastalıklarının onlenmesinde etkisi olmadığı belirtilmiştir.
The Medical Letter editorleri yuksek doz C vitamini ( > 1000mg ) alındığında C vitamininin yeterince emilemeyeceğini bu nedenle ishal gelişebileceğini ayrıca bobrek taşı geliştirmeye eğimli insanlarda bu riskin artabileceğini belirtiyorlar.
B12 Vitamini
Atrofik gastrit yaşlı insanların %10 - 30unda gorulur. Bu sorun gıdalara bağlı olan B-12 vitamininin emiliminde bozulmaya neden olur. Bu durumda takviyelerle alınacak B12 vitamini mideden emilebilir. Bu nedenle yaşlıların B12 iceren yiyecekleri orneğin tahılları daha cok almaları ya da en az 2.4 mg RDA iceren B12 takviyeleri almaları tavsiye olunur.
Folat ve Folinik Asit
Normal beslenme ile gunluk 50 - 500 mg folat alınır. Ama folatın emilimi diyetin iceriğine bağlıdır. Vitamin takviyelerinde yer alan folik asit gıdalardakinden yaklaşık 2 kat fazla oranda emilir. Tahıllar folik asit emilimini gunluk 215 -240 mg. arttırır.
Buna rağmen alınan miktar onemli bir doğumsal anomali olan noral tup defektini onlemek icin yeterli olmayabilir. Bu anomali kadınların henuz hamile olduklarını bilmedikleri erken donemde gelişebilir.
Cocuk doğurabilecek yaştaki kadınların gunluk 400 mg folik asit (folik asit bircok multivitamin takviyesinde bu miktarda bulunur) kullanmaları noral tup defekti sıklığını ciddi bir oranda duşurur.
Duşuk miktarda folat alımı bir aminoasit olan homosisteinin kanda yuksek duzeylere ulaşmasına neden olur. Yuksek homosistein koroner kalp hastalığı, inme ve periferal damar hastalığı artışı ile ilişkilidir. Folik asit takviyesi homosistein seviyesini duşurebilir ama bunun koroner riski azaltıp azaltmadığı henuz bilinmiyor.
Yuksek dozda folik asit alımı B-12 vitamin eksikliğini maskeleyebilir. Bu nedenle norolojik hastalığın ilerlemesine neden olabilir.
B6 Vitamini ( Pridoksin )
4 Şubat 1998 tarihli American Medical Associationde yayınlanan bir makalede anketlerle B6 ve folat (sırasıyla 1.3 mg ve 400 mgdan fazla) aldığı oğrenilen kadınlarda koroner kalp hastalığı gorunme sıklığının azaldığı gozlenmiştir. Randomize kontrollu calışmalar henuz yapılmamıştır ve optimal doz ve vitamin B6 takviyesinin etkinliği belirlenmemiştir
Konuyu ozetlersek şu sonucları cıkarabiliriz;
-Genc kadınlarda folik asitin, yaşlılarda ise D ve B-12 vitaminlerinin alımının yeterli şekilde sağlanması icin takviye gereklidir.
-C vitamini takviyesi almanın herhangi bir hastalığı veya belirtiyi onlediğine dair kanıt yoktur.
-Kadınlar hamilelikte ve menapoz sonrası A vitamini kullanmamalıdırlar.Ayrıca kimse yuksek dozda beta-karoten almamalıdır.
-E vitamini cildinizi değil, bunu satanları memnun etmekte, sizi gencleştirmemekte, aksine daha cabuk olmenizi sağlamaktadır.
-Meyvelerden ve sebzelerden zengin dengeli bir diyet vitamin takviyesi almaktan daha guvenlidir.
Unutmamalıyız ki hicbir biyolojik aktif madde uzun sure kullanılınca risksiz olamaz.

Vitamin adı
Erkek/ gunluk onerilen doz
Kadın/ gunluk onerilen doz
Kaynakları
Sağladığı yararlar
Eksikliğindeki bulgular.
Vitamin A
1000 mcgr RE*
800 mcgr RE
Karaciğer,patates, havuc, ıspanak, mango, sut, yumurta sarısı, mozzarella peyniri, kayısı
Sağlıklı hucre ve doku gelişimi goz sağlığı, enfeksiyonla savaş, diş ve kemik gelişimi
Gece korluğu, enfeksiyonlara yatkınlık, kuru der ve tat alma duyusunda azalma, yorgunluk, gozyaşı kuruluğu, diş ve dişeti bozuklukları, buyume geriliği
Vitamin C
50-60 mg
50-60 mg
Portakal,greyfurt,cilek, kivi, brokkoli, biber
Sindirim sisteminde demir emiliminin hızlanması, sağlıklı diş ve diş etleri, kemikler ve kasların dayanımı, yara iyileşmesi, enfeksiyonlar ile savaş, vucut hucrelerini koruyan kuvvetli antioksidan etkisi
Sağlıksız diş ve dişetleri,eklem rahatsızlıkları, yara ve kırıkların yavaş iyileşmesi, iştah kaybı, kaslarda gucsuzluk, cilt kanamaları, anemi, sindirim bozuklukları.
Vitamin D
5-10 mikrogram
5-10 mikrogram
Sut,yumurta, margarin, somon balığı, yulaf ezmesi
Kalsiyum ve fosforun sindirim sisteminden emilimini sağlar. Bobreklerden kalsiyum kaybını onler, sağlıklı sinir sistemi ve normal kalp fonksiyonlarının devamlılığında rol alır.
Kemik bozukluğu, diş bozuklukları, kemiklerin sertliğini yitirmesi, kas zayıflığı, yetersiz kalsiyum emilimi, bobreklerde fosfor retansiyonu.,
Vitamin E
10 mg
8 mg
Ayciceği,buğday, fıstık ezmesi,ton balığı, zeytinyağı, ıstakoz, badem
Kırmızı kan hucreleri de dahil olmak uzere tum vucut hucrelerini koruyan kuvvetli antioksidan etkisi, doymamış yağ asitlerini oksijenin hasar verici etkisine karşı koruma
Kırmızı kan hucresi yıkımı, ureme sistemi bozukluğu, cinsel guc kaybı, kaslarda yağ depolanması, kalp ve diğer kaslarda bozulma,cilt kuruluğu.
Vitamin B1
1.2-1.5 mg
1-1.1 mg
Bira mayası, sakatat, tahıl, balık, fındık, kuru fasulye, ıspanak, karnabahar, avokado, yulaf ezmesi
Vucudun enerji uretimi icin gerekli metabolik dongude anahtar rolu, Karbonhidrat sindirimine yardımcılık ,sinir sistemi, kas ve kalbin normal fonksiyonu icin gereklilik, iştahı duzenleme,buyume ve kas dokusunu arttırma.
İştah kaybı, yorgunluk, felc, sinir sistemi duyarlılığı, kilo kaybı, ağrı, depresyon, sersemlik hali, kabızlık, sindirim sistemi problemleri.
Vitamin B6
1.4-2 mg
1.4-1.6 mg
Muz, somon balığı, tavuk, hindi, patates, sığır eti, kavun ıspanak
Aminoasit yapım ve yıkımı, hemoglobin uretimi, enfeksiyonlarla savaş, yağ ve karbonhidrat mekanizması, antikorların oluşumu, vucuttaki sıvı fazlasının uzaklaştırılması, sağlıklı cilt devamlılığı rolu.
Sinirlilik,cilt hastalıkları, Kas zayıflığı, anemi, ağız ici hastalıkları, kol ve bacaklarda kramplar, sac dokulmesi, yavaş oğrenme,vucutta su tutulması.
Vitamin B12
2 mcgr
2 mcgr
Yulaf ezmesi, sığır eti, ton balığı, tavuk, hindi, sut, yoğurt, mozzarella peyniri, balık
Folik asit ile birlikte kırmızı kan hucresi yapımı ve aneminin onlenmesi, sinirlerin normal gelişimi, sağlıklı sinir sistemi devamlılığı, kalsiyum emilimi yoluyla cocukların buyumesinin hızlandırılması
Anemi, iştahsızlık, cocuklarda buyume gecikmesi, yorgunluk, sinirlilik, depresyon.
Folik Asit
150-20 mcgr
150-180 mcgr
Yulaf ezmesi, ıspanak, mercimek, kuşkonmaz, portakal, nohut, barbunya, ekmek, pirinc,makarna
Sağlıklı kırmızı kan hucresi yapımı, sağlıklı hucre yapımı(ozellikle gebelik suresince ve sindirim sisteminde) rol oynar.
Sindirim sistemi hastalıkları, anemi, vitamin B12 eksikliği.
* Gunluk dozlar, Dunya Sağlık Orgutu tarafından sağlıklı kişiler icin onerilmiştir.

[h=2]İstanbul Dahiliye uzmanlarına ulaşmak icin tıklayın![/h]