VAZEKTOMİ (ERKEKTE KANALLARIN BAĞLANMASI)
Vazektomi ; erkeklere uygulanan geri donuşu olmayan bir korunma yontemidir.19.yuzyıldan beri gittikce artan oranlarda kullanılan,kadınlarda kanalların bağlanması operasyonuna oranla daha az riski olan, kısa surede uygulanabilen (sunnetten kolay)bir yontemdir.
1974 te Cin de geliştirilen no-scalpel vazektomi (daha az invaziv girişim gerektiren vazektomi-halk diliyle kansız bıcaksız operasyon) denilen bir teknikle; lokal anestezi (bolgesel uyuşturma) ile, vazektomi daha da kısa surede 5-10 dakikada (ortalama 8 dakika) uygulanabilmektedir.
Dunyanın değişik bolgelerinde 50 milyondan fazla erkeğe uygulanmış olan vazektomi ile (ureme cağındaki ciftlerin yaklaşık yuzde beşi) istenmeyen gebelikten korunulmaktadır.
Amerika Birleşik Devletlerinde her yıl ,yarım milyondan fazla erkeğe vazektomi uygulanmaktadır. (ABD de 35 yaş uzeri her altı erkekten biri vazektomilidir).
2008 Turkiye Nufus Sağlık Araştırmasına gore ulkemizde vazektomi yontemi ile istenmeyen gebelikten korunma oranı yuzde birin altındadır. İzmirde ise, uc binden fazla erkeğe no-scalpel teknikle vazektomi uygulanmış olduğunu biliyoruz.
Ulkemizde 1983 te cıkan 2827 no lu yasa ile erkeklere vazektomi uygulanabiliyor.Ancak yasaya gore, erkek evli ise eşinin yazılı onayı gerekiyor.Vazektomi operasyonunu, uroloji (bevliye)uzmanları, no-scalpel vazektomiyi ozel eğitim almış jinekologlar veya pratisyen hekimler gercekleştiriyor.
Vazektomi nedir?
Vazektomi ,erkekte, testisten idrar yollarınaerkek tohum hucrelerini taşıyan kanalların operasyonla kapatılması işlemidir.Erkekte tohum hucreleri(spermler) testiste uretilir ve epididim denilen komşu dokuda depolanır.Seksuel donemde spermler,epididimden ayrılarak vaz deferens denilen kanalda ilerleyerek ejekulatın(semenin-meninin) diğer bileşenlerini oluşturan vezikula seminalis,prostat gibi bezlerden gelen sıvılarla buluşurlar.Tum vazektomi tekniklerinde vaz deferensler kesilerek veya bloke edilerek(tıkanarak),spermlerin bu sıvılarla buluşması engellenmektedir.Ejekulasyon(erkekte boşalma ) ile gelen semenin ancak yuzde ucunu spermler oluşturmakta,kalanını bahsettiğimiz bezlerden gelen sıvılar oluşturmaktadır.
Vazektomi olan bir erkeğin semen miktarının ancak yuzde ucu azalmış olacaktır.
Vazektomi ,testesteron denilen erkeklik hormonunun uretilmesini ve salgılanmasını etkilemez.Bu nedenle erkeğin cinsel gucu,ereksiyon(sertleşme),ejekulasyon(boşalma) uzerine hicbir olumsuz etkisi yoktur.Aksine istenmeyen gebelik riski ortadan kalktığı icin,cinsellik uzerine olumlu etkinin arttığı belirtilmektedir.
Vazektomi nasıl uygulanır?
Vazektomi , testisten idrar yollarına spermleri (erkek tohum hucrelerini)taşıyan epididim denen iki kanalın operasyonla kapatılması işlemidir.Lokal anestezi ile girişimin uygulanacağı bolge uyuşturulduktan sonra operator,skrotum (testisleri icine alan deri torbası)on yuzunde 3-5 mm lik cok kucuk bir kesi yerinden vaz deferens adı verilen sperm kanallarına ulaşır,vaz deferens deri hizasına cekilir ,kesilerek veya koterize edilerek (yakılarak) ayrıldıktan sonra ,uclar kliplendikten veya bağlandıktan sonra skrotum icine geri gonderilir.Vaz deferensin bir bolumu ayrılıp cıkarılabilir veya kesip bırakılabilir.Bu işlem her iki vaz deferense uygulandıktan sonra girişime son verilir.
No- scalpel vazektomi tekniğinde cildi kapatmak icin genellikle dikiş atmak bile gerekmez, kucuk kesi yerine bir bant yapıştırılır.
Operasyon oncesi ;erkeğin ilgili bolgesi iyi yıkanmış, tıraşlı olması ve temiz ic camaşırı giymesi gerekir. Testislerde operasyon sonrası olabilecek kucuk hematomları (kanamaya bağlı bolgesel morarma ve şişme)engellemek amacıyla destek olabilecek slip kulot giymesi onerilir.
Operasyondan on gun oncesinden itibaren kucuk damarlarda kanama ve pıhtılaşmaya engel olmak amacıyla Aspirin ve prostoglandin inhibitoru dediğimiz ağrı kesicilerin kullanılması onerilmez.
Operasyondan sonra ise; erkek ozel otomobiliyle geldiyse, eve giderken bir başkasının arabayı kullanması onerilir. Lokal anestezinin uyuşturucu etkisi bir saatten sonra azalacağı icin, rahatsız edici ağrı algılandığında ,ağrı kesici ilacları alabileceği soylenir.
Hematomu engellemek amacıyla ilk 24 saat, bir havlu icine buz konarak skrotum uzerine kompres yapılması onerilir. Bir veya birkac gun ayakta durma ve dolaşma onerilmez.
İşlem uygulanan bolgeye basınc yapmak amacıyla; dar, yun, slip kulotların bir veya iki hafta sureyle giyilmesi onerilir.
Genellikle erkeğin uc gun icinde işe donmesi onerilir, ancak en az bir hafta ağır kaldırma veya egzersiz onerilmez.
Vazektomiden sonra , en az on beş, yirmi kez ejekulasyon (boşalma) veya 6-12 hafta arası istenmeyen gebelik riski devam edeceği icin bu sure boyunca etkin bir gebelikten korunma yontemi gerekir. Cunku bu donemde vaz deferenslerin kesilen bolgesi uzerinde kalmış olan spermlerle veya operasyon bolgesinde,olası bir kacak sperm gecişi nedeniyle istenmeyen gebelik oluşabilir.
Vazektomiden 6-12 hafta ve mumkunse daha sonra da spermiogramda (semen analizi)artık sperm bulunmadığı saptandığında,artık ek gebelikten korunma yontemine gerek kalmıyor.
Avrupa Uroloji Dernekleri birliği 2012 yonergesinde; semen analizinin vazektomiden en az uc ay sonra yapıldığında, hic sperm gorulmemesi veya nadir hareketsiz sperm bulunması durumunda vazektominin artık gebelikten korumak icin guvenli olarak sonuclandığını ifade ediyor.
Amerikan Uroloji Derneği 2012 yonergelerine gore ; sentrifuj uygulanmadan tek sperm analizinde, azospermi (semen analizinde hic sperm gorulmemesi )veya mililitrede yuz bin altında hareketsiz sperm bulunduğunda, artık ek yontemle gebelikten korunmaya gerek kalmadığı bildiriliyor.
Vazektomi ne kadar etkilidir?
Vazektomi cok etkili bir yontemdir. Vazektomi sonrası ilk bir yıl icinde, istenmeyen gebelik oranı ,on bin cift icin on beş kadardır. Ayrıca nadir de olsa vazektomi den yıllar sonra istenmeyen gebelikle karşılaşılmaktadır. (Hicbir yontem yuzde yuz gebelikten korumaz. Literaturde rahim alınmış 38 kadında karın boşluğu icinde gebeliğin oluştuğunu vurgulamakta yarar vardır.)
Vazektominin yan etkileri nelerdir?
Vazektomiden hemen sonra, işlem uygulanan bolgede şişlik, morarma, skrotumda (torbada)hematom, menide kanama gozlenebilir. Daha ilerdeki donemlerde nadiren ,testiste sıvı birikmesine bağlı boşalmada artan ağrı, kanaldan deri arası boşluğa kacabilecek spermlerin etkisiyle granulom dediğimiz sert enfekte doku oluşması ve kronik ağrılar gozlenmiştir.
Vazektomi uygulanmış 10590 erkekle uygulanmamış ayni sayıda erkeğin, 10 yıl sureyle izlendiği bir calışmada, yan etkiler karşılaştırıldığında,vazektomi olanlarda sadece epididimit/orşit (testis veya epididimde ağrı,şişkinlik ve gerginlikle kendini gosteren enfeksiyon bulguları)in daha fazla olduğu gozlenmiştir.Vazektomiden sonra ilk bir yıl icinde ortaya cıkan bu durumun ,sıcak tutulduğunda genellikle bir hafta icinde kendiliğinden kaybolduğu belirtilmiştir.
Kanıta dayalı tıp araştırmacıları, no-scalpel tekniğiyle yan etkilerin daha az olduğunu bildirmiş, ancak klasik vazektomi ile istenmeyen gebelik oranları arasında belirgin farklılık bulamamışlardır.
Ancak, araştırmacılar ,vaz deferensler kesildikten sonra fasya dediğimiz dokunun araya yerleştirildiği operasyon tekniklerinde istenmeyen gebeliklerin daha duşuk olarak gozlendiğini ifade etmişlerdir.
Kimlere vazektomi uygulanamaz?
Avrupa Uroloji Dernekleri birliği 1980 den 2010 kadar vazektomiyle ilgili yapılan tum bilimsel calışmaları toplayıp değerlendirdikten sonra,2012 yonergesinde; vazektominin geri donuşu olmayan bir gebelikten korunma yontemi olarak algılanıp uygulanmasını onermiş, vazektomi uygulamak icin hicbir mutlak kontrendikasyon (işlem icin sakıncalı durum) olmadığını belirtmiştir. Operasyonun pek onerilmediği goreceli kontrendikasyonlar da; cocuğun olmaması,yaşın 35 ten kucuk olması,ağır hastalık,erkeğin hali hazırda bir partnerinin veya eşinin olmaması ve skrotumda ağrı yakınması bulunmasıdır.Ayrıca vazektomi oncesi bireysel danışmanlığın onemi vurgulanmış,vazektomi uygulatmak isteyen erkeğe, yontem ve ayrıntıları ile bilgi vermeden once,secenek olabilecek diğer geri donuşumu olan tum etkin gebelikten korunma yontemleriyle ilgili bireysel danışmanlığın onemi vurgulanmıştır.
Vazektomi sonrası cocuk istenirse?
Ne yazık ki vazektomi kararı acil verildiğinde, yetersiz danışmanlık sonrası işlem uygulandığında, yuzde beşe varan oranlarda pişmanlıkla karşılaşılmakta ve vazektomili erkekler yeniden cocuk istemi ile sağlık kuruluşlarına başvurmaktadırlar. Vazektomi olanların başlıca geri donuş isteme nedenleri; ciftin birlikte yeniden cocuk yapmak istemesi, cocuğun olumu ve yeniden evliliktir.
Vazektomili bir erkekte kanalların tekrar ucuca dikilmesi he zaman başarılı sonuc vermeyebilir, dikilse bile her zaman gebelik olmayabilir. Vazektomi uygulandıktan sonra yıllar gectikce, bu yeniden duzeltme operasyonunun başarısı da azalmaktadır. Binden fazla vazektomili erkeğe, kanalları acmak icin operasyon uygulanan bir calışmada; vazektomiden sonra uc yıl icinde operasyon uygulandığında, kanalların %97 onarıldığı,ancak gebelik şansının %76 olduğu bulunmuştur.15 yıldan once vazektomi uygulanan erkeklerin %71 inde ise kanalların tekrar acılabilmesine rağmen,gebelik şansının ancak %3o olduğu bulunmuştur.Burada kadının da infertilite(kısırlık) durumu onemlidir.
Vazektomi sonrası bağışıklık sistemi;
Vazektomi sonrası testisler sperm uretmeye devam etmektedir. Ancak spermler olunce vucut tarafından abzorbe edilmektedir (emilmektedir).
Spermler normalde bağışıklık sistemi hucreleriyle karşılaşmazlar. Ancak vazektomi sonrası yıkılan engeller sonucu sperme karşı anti-sperm antikor gelişebilir.
Bu nedenle vazektomiyle, bağışıklık sistemi bozulunca ortaya cıkabilen,romatoid artrit,juvenil diyabet,multiple skleroz gibi hastalıkların bağlantısı araştırılmış,ancak vazektominin bu hastalıklar uzerine olumsuz etkisi saptanmamıştır.
Ancak vazektomi sonrası bircok erkekte, kendi sağlığına zarar vermeyen , sadece sperme karşı immun (bağışıklık)sisteminde bir reaksiyonun oluştuğu da vurgulanmalıdır. (vazektomi sonrası tekrar cocuk istendiğinde ,gebelik şansını azaltabilen faktor olabilir)
İmmun reaksiyonlar aterosklerozun( damar sertliğinin) dolayısıyla kalp krizinin riskini arttırabilirler. 1970 lerde bir calışmada, vazektomi olmuş 10 maymunda damar sertliği riskinin artması uzerine, bu konuda yaygın calışmalar yapılmış, sonucta ise araştırmacılar, vazektomili erkeklerde bağışıklık sistemi hastalıkları riskini arttıran veya kalp hastalığı riskini arttıran kanıta dayalı bağlantı bulamamışlardır.
Vazektomi prostat kanseri yapar mı?
Vazektomiyle kanser bağlantısını araştıran, geniş kapsamlı calışmaların coğunluğu ,vazektomi olanlarda kanserin artmadığını soylerken,1990 larda uc hastane bazlı calışma ,vazektomi olanlarda prostat kanseri riskinin arttığını bildirdi.1991de diğer bir calışma ise arada hicbir bağlantı olmadığını iddia ediyordu.Testis kanseri ve vazektomi bağlantısını iddia eden calışmalar cıkmaya başlayınca, Dunya Sağlık Orgutu 2011 de konuyla ilgili dunyanın her yerinden uzmanları bir araya getirerek, vazektomi ve kanser bağlantısını irdeleyen tum calışmaları ve sonuclarını değerlendirdi.Toplantı sonucunda uzmanlar, vazektomi ve prostat kanseri /testis kanseri arasında nedensel bir ilişki bulmadıklarını bildirdiler.
Daha sonra yapılan bir cok calışmada vazektomi ve prostat kanseri arasında ilişki bulunmazken, bir calışmada 35 yaş altında vazektomi olanlarda prostat kanseri riski arttığı,35 yaş ustunde vazektomi olanlarda risk artmadığı belirlendi.1993 te bir Amerikan calışmasında 20 yıldan once vazektomi olanlarda prostat kanseri riskinin biraz daha arttığı iddia edildi. Fakat hicbir calışma vazektomi ile prostat kanseri risk artışı arasında olası bağlantı nedenini acıklayamadı.
Ancak iyi derlenmiş geniş kapsamlı bircok bilimsel calışma da ,vazektomi uygulanan erkeklerde prostat kanseri riskinin artmadığını belirtmektedir.
Vazektomi olan bircok erkek,olmayanlara gore kontroller icin uroloğuna daha sık başvurmakta, PSA (Prostat Spesifik Antijen) testini daha duzenli yaptırmakta ve erken safhada prostat kanseri de daha fazla ve kolaylıkla yakalanabilmektedir.(Vazektomililerde prostat kanserinin neden artmış gibi gorulduğunun acıklaması).
Ayrıca ,urolojik ve kanserle ilgili buyuk kurumlar,vazektomi olmak isteyen erkeklerle ,yıllardır kanıtlanamamış celişkili iddiaların bulunduğu ,zaten cok cok az olan prostat kanseri riski artışı konusunda bilgilendirme ve tartışmayı bile artık doktorlara onermemektedirler.Prostat kanseri riskini ,aslında cok daha fazla arttıran,yaş,ailede prostat kanseri oykusu gibi genetik nedenler , ırk faktoru,sigara,alkol,obesite, aşırı yağlı et ve sut urunleri tuketimi,lycopene ve diğer bircok nedendir. Vitamine E (omega 3)nin prostat kanserinden korunmak icin kullanıldığı bir calışmada, beklenenin tam tersine prostat kanserinin arttığı gozlenmiştir. Soya fasulyesinde bulunan fito ostrojenleri tuketenlerde prostat kanseri riskinin daha az olduğu ifade edilmektedir.
Erkeklerin de istenmeyen gebeliklerden korunmada katkılarının artması dileğiyle
Op. Dr. Kenan Ertopcu

[h=2]İzmir Kadın Doğum uzmanlarına ulaşmak icin tıklayın![/h]