Vaskulit nedir?
Vaskulit, kan damarlarının inflamasyonu (yangısı/iltihabı) sonucunda, o damarın beslediği akciğer, bobrekler, sinir, deri gibi dokularda beslenme bozukluğuna bağlı yakınmalarla giden bir grup hastalığı ifade eder. Bazen hayati tehdit edici sonuclar doğurabilir. Vaskulitin bir cok turu vardır ve coğu nadir gorulur. Hem arter (atar damar) hem de venler (toplar damar) tutulabilir. Bu nedenle cok ceşitli bulgulara neden olur. Bazıları:
-El veya ayakta hissizlik ve gucsuzluk,
-Nefes darlığı ve oksuruk,
-Deri dokuntuleri-deriden kabarık purpura (kucuk kırmızı noktasal dokuntu), nodul (şişlik), veya ulsere yaralar gibi cok ceşitli olabilir.
-Yeni gelişen şiddetli hipertansiyon
-Bobreklerin tutulumuyla hipertansiyon, odem
-Gozde ağrılı kızarıklık, gecici veya kalıcı gorme kaybı gibi yakınmalara neden olabilir.
Vaskulitin nedeni nedir?
Vaskulit, başlığı altında bir grup hastalık yer alır ve bunların coğunun nedeni bilinmemektedir. Genetiğin yansıra, kişinin immun sistemini etkileyen başta enfeksiyonlar ve sigara olmak uzere, bir cok cevresel faktorun de vaskulit gelişimine katkıda bulunduğu duşunulmektedir. Kişinin immun (bağışıklık) sistemi, kendi kan damarlarına saldırması, iltihap bulgularının da eşlik etmesiyle; o damarda daralarak tıkanıklığa veya duvarında hasara bağlı yırtılmaya neden olabilir. Etkilenen damarların beslediği dokunun kanlanmasının bozulmasıyla, o dokunun yetersizliğine bağlı cok ceşitli yakınmalar gelişir. Tum otoimmun sistemik bağ dokusu hastalıklarında (lupus, romatoid artrit, Sjogren sendromu gibi) kucuk damar vaskuliti gelişebilir. Hepatit B ve C enfeksiyonlarına, vaskulit eşlik edebilir.
Kimlerde vaskulit gorulur?
Vaskulit her iki cinsiyeti ve her yaş grubundan insanları etkiler. Vaskulitin bazı formları, orneğin Kawasaki hastalığı, sadece cocuklarda gelişir. Henoch-Schonlein purpurası, cocuklarda, yetişkinlerden daha fazladır. Dev hucreli arterit ise, 50 yaş ustunde gorulur. Vaskulitin bir cok tipi vardır ve coğu nadir gorulen hastalıklardandır.
Vaskulit nasıl teşhis edilir?
Hastanın şikayetleri, muayene ve test sonuclarındaki anormallikler, doktora vaskuliti duşundurebilir. Bazen tanıyı doğrulamak icin, etkilenen damar veya organlara ait ileri goruntuleme testleri (anjiyografi gibi) veya biyopsi gerekebilir.
Vasulitler genellikle tuttukları damar capına gore sınıflandırılır.
Buyuk damar vaskulitleri: Aorta (Kalpten cıkan ana atar damar) ve onun ana dallarını tutar. Bu grupta: Dev hucreli arterit (Temporal arterit), Takayasu arteriti, Cogan sendromuna bağlı aortit, spondilartropatilerdeki aortit ve izole aortit yer alır.
Orta caplı damar vaskulitleri: Orta caplı damarlar vucudumuzda daha cok organlara giden ve onların adıyla anılan (hepatik arter, renal arterin dallanma noktaları, mezanter arter, koroner arter gibi) damarlardır. Bu grupta, Kawasaki hastalığı ve Poliarteritis nodosa yer alır.
Kucuk caplı damar vaskulitleri: ANCA (anti-notrofil sitoplazmik antikor)-ilişkili vaskulitler (Wegener granulamatozis, mikroskobik polianjiitis, Churg-Straus sendromu), lupus, Sjogren sendromu veya romatoid artritle ilişkili vaskulitler, kriyoglobulinemik vaskulitler, Goodpasture sendromu, ilaca bağlı vaskulitler, hepatit B veya C ilişkili vaskulitler, malignite ilişkili vaskulitler (multiple miyelom, hairy cell losemi gibi)
Diğer: Santral sinir sisteminin primer anjiitisi; kucuk ve orta caplı damarları tutar.
Behcet hastalığı ve tekrarlayan (relapsing) polikondrit ise, her captaki arter ve venleri tutabilir.
Vaskulit nasıl tedavi edilir?
Glukokortikoidler: Genellikle steroid veya kortizon olarak bilinir. Vaskulitin erken doneminde (aktif), hastalık bulgularını ve inflamasyonu baskılamak amacıyla vaskulitin tipine ve şiddetine de bağlı olarak farklı dozlarda kullanılır. Doktorunuzla iş birliği yaparak, steroidin yan etkileri hakkında bilgi alıp, korunma yontemlerini oğrenebilirsiniz.
Diğer ilaclar: Bunlar, steroid ihtiyacını azaltan ilaclardır. Coğu immun sistemi baskılayan tedavilerdir. Siklofosfamid bunların icinde en guclu olanıdır. Hayati organ tutulumu halinde tercih edilir. Metotreksat ve azathioprin diğer ilaclardır. Biyolojik tedavilerden rituximab, son yıllarda diğer tedavilere direncli vaskulit tedavisinde kullanılmaktadır. Plazmaferez ve intravenoz immun globulin tedavisi de bazı direncli vaskulit vakalarında kullanılan diğer tedavi seceneklerindendir.
Cerrahi: Nadiren gerekir. Ciddi vaskulite bağlı aşırı hasara uğrayan damar dokusunun greftlenmesi veya organ nakli gibi durumlarda gerekebilir.
Vaskulitli hastalara oneriler:
Vaskulit, kısa sureli veya bir omur boyu surebilir. Hayati organlarda hasar gelişmesini ve ileride hasar bırakmasını onlemek, tedavinin esasını oluşturur. Coğunlukla kullandığınız ilacların, fayda ve zarar (yan etkileri) oranları goz onunde tutularak, tedaviniz planlanır. İlaclarınızın yan etkileri hakkında bilgilenerek, korunabilir yan etkilere yonelik onlemler alabilirsiniz. Orneğin, steroide bağlı osteoporoz, Cushing sendromu, kan şekeri ve tansiyon yukselmesi gibi yan etkilerden; steroid diyeti, kalsiyum ve D vitamini replasmanı yapılması, kas guclendirici egzersizler, kan şekeri ve tansiyon takibi gibi onlemler alabilirsiniz. Enfeksiyonlardan korunmak icin, grip ve zaturre aşısını yaptırabilirsiniz.

[h=2]İstanbul Dahiliye uzmanlarına ulaşmak icin tıklayın![/h]