Tukenmişlik Sendromunu tanıyalım
Bu sendrom, calışanlar arasında gorulen yorgunluk, hayal kırıklığı ve işi bırakma ile karakterize bir durumu tanımlamak icin ortaya atılmıştır. Bugun bunlara dayanarak tukenmişlik sendromunun calışanlar arasında buyuk bir sorun olduğu bilinmektedir. Yapılan calışmalar tukenmenin iş kaybından aile ici ilişki sorunlarına, psikosomatik hastalıklardan alkol-madde-sigara kullanımına ve hatta uykusuzluk, depresyon gibi ruhsal hastalıklara kadar uzanan cok ceşitli ciddi sonucları olduğunu gostermektedir. Bu nedenle, tukenme kavramı farklı iş alanlarında daha sıklıkla ele alınmaktadır.
Burn-Out Sendromu sizi nasıl etkiler
Tukenmişliğin major ozellikleri enerji kaybı, motivasyon eksikliği, diğerlerine karşı negatif tutum ve aktif olarak diğerlerinden geri cekilmeyi icerir. Tukenmişlik duygusal tukenme, duyarsızlaşma ve kişisel başarı boyutları ile incelenir. Duygusal tukenme, kişinin yaptığı iş nedeniyle duygusal olarak kendini aşırı yuklenmiş, tukenmiş hissetmesidir ve tukenmişliğin en onemli belirleyicisidir. Duyarsızlaşma, kişinin hizmet verdiklerine karşı –bu kişilerin birer birey olduklarını dikkate almaksızın- duygudan yoksun bicimde tutum ve davranışlar sergilemesidir. Kişiye nesnel olarak eğilimi yansıtır. Kişisel başarı eksikliği ise, sorunun başarı ile ustesinden gelememe ve kendini yetersiz gorme olarak tanımlanır. Kişinin işe karşı motivasyonu duşmuştur, kontrol eksikliği ve caresizlik hisseder. Bireyde tukenme, duygusal tukenme ile duyarsızlaşmanın artması, kişisel başarının ve başarı duygusunun azalması ile ortaya cıkmaktadır.
Tukenme dort evre ile tanımlanmıştır. Bu evrelendirme tukenmeyi anlamayı kolaylaştıran bir bakış acısı sağlamaktadır. Ancak aslında tukenme kişinin bir evreden diğerine gectiği kesikli bir surec değil, surekli bir olgudur.
I. Evre:Şevk ve Coşku Evresi: Bu evrede yuksek bir umutluluk, enerjide artma ve gercekci olmayan boyutlara varan mesleki beklentiler sergilenmektedir. Kişi icin mesleği her şeyin onundedir, uykusuzluğa, gergin calışma ortamlarına, kendine ve yaşamın diğer yonlerine zamanını ve enerjisini ayıramayışına karşı ustun bir uyum sağlama cabasındadır.
II. Evre: Durağanlaşma Evresi: Bu evrede artık istek ve umutlulukta bir azalma olur. Mesleğini uygularken karşılaştığı gucluklerden, daha once umursamadığı ya da yadsıdığı bazı noktalardan giderek rahatsız olmaya başlamıştır. Sorgulanmaya başlanan “işten başka bir şey yapmıyor olmak”tır. Zira, mesleği kuramsal ve pratik tum yonleri ile kişinin varoluşunu tamamen dolduramamıştır.
III. Evre: Engellenme Evresi: Başka insanlara yardım ve hizmet etmek icin calışmaya başlamış olan kişi, insanları, sistemi, olumsuz calışma koşullarını değiştirmenin ne kadar zor olduğunu anlar. Yoğun bir engellenmişlik duygusu yaşar. Bu noktada 3 yoldan biri secilmektedir.
Bunlar; adaptif savunma ve başa cıkma stratejilerini harekete gecirme, maladaptif savunmalar ve başa cıkma stratejileri ile tukenmişliği ilerletme, durumdan kendini cekme veya kacınmadır.
IV. Evre: Umursamazlık Evresi (Apati): Bu evrede, cok derin duygusal kopma ya da kısırlaşma, derin bir inancsızlık ve umutsuzluk gozlenmektedir. Mesleğini ekonomik ve sosyal guvence icin surdurmekte, ondan zevk almamaktadır. Boyle bir durumda iş yaşamı kişi icin bir doyum ve kendini gercekleştirme alanı olmaktan cok uzak, kişiye ancak sıkıntı ve mutsuzluk veren bir alan olacaktır.
Bireyde tukenme durumunda ortaya cıkabilecek başlıca belirtiler şunlardır:
Psikofizyolojik belirtiler: yorgunluk ve bitkinlik hissi, enerji kaybı, kronik soğuk algınlığı, sık baş ağrıları ve uyku bozuklukları, gastrointestinal bozukluklar ve kilo kaybı, solunum gucluğu, psikosomatik hastalıklar, koroner kalp rahatsızlığı sıklığında artma.
Psikolojik belirtiler: duygusal bitkinlik, kronik bir sinirlilik hali, cabuk ofkelenme, zaman zaman bilişsel becerilerde guclukler yaşama, hayal kırıklığı, cokkun duygu durum, anksiyete, huzursuzluk, sabırsızlık, benlik saygısında duşme, değersizlik, eleştiriye aşırı duyarlılık, karar vermekte yetersizlik, apati, boşluk ve anlamsızlık hissi, umitsizlik.
Davranışsal belirtiler: hatalar yapma, bazı şeyleri erteleme ya da suruncemede bırakma, işe gec gelme, izinsiz olarak ya da hastalık nedeni ile işe gelmeme, işi bırakma eğilimi, hizmetin niteliğinde bozulma, işte ve iş dışındaki ilişkilerde bozulma, kaza ve yaralanmalarda artış, meslektaşlara ve hizmet verilen kişilere, mesleğe vb. karşı alaycı bir tavır sergileme, işle ilgilenmek yerine başka şeylerle vakit gecirme, kuruma ilginin kaybı.
Nedenleri
Ulkemizde ve dunyada bu konuda yapılan araştırmalara bakıldığında, ilk deneysel calışmalar yalnız direkt kişilikle ilgili olduğu yonundeyken, son yıllarda yapılan calışmalar genelde organizasyonel faktorlerin neden olduğu tukenmişlik uzerine odaklanmaktadır. Bu konuda diğer bir goruş de hem organizasyonel ve hem de kişisel problemlerin tukenmişliğe neden olduğu ve tukenmişliğin cok boyutlu kompleks bir fenomen olduğu yonundedir.
Tukenmişlik sendromu, şaşırtıcı bir şekilde, işine yeni başladığında cok daha heyecanlı ve istekli olan calışanlarda daha fazla gorulur. Bu durum, uzmanlar tarafından bu kişilerin ilk heyecanlarıyla cok fazla enerji harcayarak kısa zamanda tukendiklerine bağlanır. Tukenmişlik sendromunun oluşmasında oldukca etkili 3 durum dikkati ceker:
Rol Catışması: Birbiriyle cakışan sorumluluklar taşıyan insan, oncelikler koyarak sorumluluklarını sıralamak yerine, her şeyi aynı duzeyde iyi yapmaya calışabilir. Bu durumda yorgun duşer ve sonuc tukenmişlik sendromu olabilir.
Rol Belirsizliği: Calışan kendisinden iyi bir kariyer portresi cizmesinin beklendiğini bilir; ama kendisine rehberlik ya da model alacağı biri olmadığından bunu nasıl başaracağından emin olamaz. Dolayısıyla faydalı olacak hicbir şeyi başaramadığı kanısına kapılabilir.
Aşırı Yuklenme: Hic kimseye hayır diyemeyerek altından kalkabileceğinden cok daha fazla sorumluluk yuklenen kişi sonuc olarak tukenme noktasına dayanabilir.
Bunların dışında calışma ortamıyla ilgili bazı problemler de strese ve kişinin kendisini yaptığı işte mutsuz hissetmesine sebep olabilir. Bu problemlerden başlıcaları:
1. Aşırı iş yuku ve dinlenme zamanlarının az olması,
2. Muşterilerin gereksinimlerinin finanssal, burokratik ve idari nedenlerden dolayı karşılanamaması,
3. Onderlerin yetersizliği, denetim yetersizliği ya da her ikisi,
4. Yetersiz uzman eğitimi ve yonlendirme,
5. Yaptığı işi kontrol etme ya da etkileme duygusundan yoksun olma,
6. Calışanlar arasında destek ve sosyal ilişkilerin olmaması,
7. Aşırı zor ve yoğun iş ortamı, olarak sıralanabilir.
Tukenmişlik sendromunu ortaya cıkış nedeni tek başına iş yerindeki koşullar değildir. İş yeri koşulları kadar calışanlara ait ozellikler de tukenmişlik sendromunun ortaya cıkmasını etkilemektedir. Tukenmişlik sendromu, “kendisinden, yaşamdan ve diğer insanlardan beklentileri yuksek olan”, “insanları onemseyen, onların beklentilerini/gereksinimlerini karşılamaya calışan”, “insanlara değer veren”, “işini en iyi bicimde yapmaya calışan”, “yaşamda yuksek hedefleri ve yuksek idealleri olan”, “yaptığı işe gelir getiren bir etkinlik olması yanında başka anlamlar da yukleyen”, “yaşadığı her sorunda kendini suclamaya ve kendini olumsuz değerlendirmeye eğilimli”, “yetersizlik duygularına sahip”, “kolayca moral bozukluğu yaşayan” kişilerde daha cok gorulmektedir. Ayrıca kişinin iş yaşamı, aile yaşamı ve sosyal yaşam gibi birden cok alanda stres yaşatan olayla karşı karşıya kalması ve stres yaşamaya yatkın bir kişilik yapısına sahip olması da tukenmişlik sendromunun ortaya cıkmasını kolaylaştırmaktadır.
Başa cıkma
Genellikle bireysel, kurumsal ve hatta sistemden kaynaklanan etmenlerin bir arada rol oynaması ile ortaya cıkan tukenmişlik, bir sendrom ve sistem sorunu olarak ele alınmalıdır. Etkili mudahale, hem bireysel hem de orgutsel zeminde olmalıdır. En onemlisi baştan ortaya cıkarıcı etmenlerin giderilmesi, bu olmuyorsa erken donemde tanınarak hızla mudahale edilmesidir. Tukenmeyi onlemek ve onunla başa cıkmak icin yapılabilecekler organizasyonel ve bireysel duzeyde ele alınmıştır.

[h=2]Ankara Psikiyatri uzmanlarına ulaşmak icin tıklayın![/h]