Eski zamanlarda insanoğlu stresli olduğu durumlardan fiziksel olarak kacabiliyor iken, şimdi ki toplumda yoğun calışma ortamlarının getirdiği stresten koşarak uzaklaşamıyoruz. Bunun sonucunda kişi iş ortamında yaşadığı stres ile başa cıkma yolları uretmek durumunda kalıyor. Bu yolları ararken ya da uygulamaya calışırken ise kendisini beklentiler karşısında ya da kendi koyduğu hedeflerin altında yorgun ve tukenmiş hissedebiliyor ve ortaya bu donemde cok duyduğumuz ‘tukenmişlik sendromu’ ortaya cikiyor. Bu sendromu yasayan kişilerde is hayatında asiri yorgunluk, huzursuzluk, motivasyon kaybı, gelecekle ilgili umutsuzluk, abartılı tepkiler ve ofke, dikkat eksikliği, karar vermekte gucluk, uyku ve iştah duzensizliği, mide-barsak şikÂyetleri, kronik bas ağrıları, caresizlik hissi ve tahammulsuzluk gibi belirtiler goruluyor. Bu durum yalnızca duygusal cokkunluk değil ayni zamanda fiziksel bir enerji kaybına da neden olabiliyor. Is ortamından uzaklaştıklarında bu etkiler azalmış olsa bile gun icinde yasadıklarını ailelerine ve sosyal yaşamlarına da taşıyabilirler.
Ozellikle calışan insanların %80 inde olmak uzere her yas grubunda ortaya cıkabiliyor. Bu rahatsızlığa her meslek grubunda karşılaşabiliriz. Tukenmişlik sendromu ve depresyon arasında bir cok benzer ozellikler olduğu icin bu iki rahatsızlığı karıştırabiliyoruz. Fakat depresyonda kişi olumsuz duygu ve duşunceleri yalnızca kendine karsı beslerken, tukenmişlik sendromunda ise bu olumsuz duşunceler yalnızca is ile ilgili oluyor. Kişi, is ortamından uzaklaştığında rahatsız edici durumdan kurtulabiliyor. Kısacası, depresyon gibi hayatimizin her alanına yayılmayan, ruhsal bozukluklar arasında yer almayan, tedavi edilebilen bir durumdur.
Tukenmişlik sendromu ciddi ve yaşamsal kararlar almak durumda kalan yoneticiler, sağlık sektorunde calışanlar ve takım liderlerinde daha sik rastlanabilir. Baskı altında calışmak, zaman kısıtlaması olan islerde yer almak, surekli dikkat gerektiren islerle uğraşmak, kucuk detayların onemli olduğu isler yapmak kişide tukenmişlik sendromuna yatkinlik oluşturulabiliyor.
Bazi kişilik ozellikleri tukenmişlik sendromuna zemin hazırlayabiliyor. Ornegin, asiri mukemmeliyetcilik, hayır diyememek ve asri gelişmiş sorumluluk hissiyatı gibi. Bu ozellikleri daha belirgin olan bireyler kendilerini yetersiz bulabilir, beklentilerini olması gerektiğinden daha yuksek tutabilir veya kendilerini acımasızca suclayabilirler. Bu nedenle kendilerini daha caresiz, cokkun ve coşkusuz hissedebilirler.
Okullarda yapilanbir arastirmaya gore ogretmenler egitim sektorunde diger calisanlara oranla 3 kat daha cok islerini birakma istegiyle calisiyor ya da tamamen islerini birakiyorlar (Shinn, 1982; katzell, Korman, Levine, 1971) . Binlerce ogretmen tukenmislik sendromu sebebiyle erken emekli olmak icin cabaliyor ya da ozel sektorlere yoneliyorlar. Tukenmislik sendromu ogretmenlik gibi bir cok yardim iceren islerde yaygin olarak gozleniyor.: doktorlar, hemsireler, danismanlar, polisler gibi… Bu islerde gorev alanlarda kronik stres, topluma ve sisteme hizmet etmenin getirdigi duygusal yuk tukenmislige yol acabiliyor.
Topluma hizmet edenlerin yanisira CEOlar buyuk sirketlerde yonetici unvaninda olanlar ve politika ile ugrasanlar da ciddi karar verme sorumlulugu hissiyatinin sonucu olarak tukenmislik sendromuna yakalanabiliyorlar. Bu kisileri ise buyuk bir topluluga danismanlik yapan bir grup olarak gorebiliriz. Bir baska arastirmaya gore tukenmislik sendromu sadece lider ya da yonetici olan kisilerde degil bir de is hayatinda kontrole yeterince sahip olmadigini hisseden hatta ise yeni baslayanlarda da gozlenmekte. Unvani ne olursa olsun bazi isler gun icinde farkli stress seviyelerine sahip insanlarla iletisim halinda olmayu gerektiriyor. Bu gibi iletisimler fazla enerji sarfedilmesine sebep olabiliyor.
Gecmis arastirmalardan yola cikarak tukenmislik sendromunu 3 asamaya ayirmislar(Girdin, Everly & Dusek, 1996). Birinci asama, huzursuluk, kaygi, yuksek tansiyon, gece dis gicirdatmasi, uykusuzluk, unutkanlik, carpinti, kalp ritim bozuklugu, konsantre olamama ve bas agrilari belirtilerinden yalnizca iki tanesini gostermekten olusuyor. Ikinci asama ise; ise gec kalma, isleri erteleme, 3 gunluk haftasonu ihtiyaci, cinsel istekte azalma, kronik sabah yorgunlugu, is geciktirme, asosyallik, kendini suclama, fazla kafein tuketimi, fazla alkol tuketimi, olaylari kisisel algilama ve duygusuzluk gibi belirtilerden iki tanesini gostermekten olusuyor. Ve son asama ise: kronik uzuntu/depresyon, kronik mide-barsak problemleri, kronik ruhsal yorgunluk, kronik fiziksel yorgunluk, kronik bas agrisi, toplumdan uzaklasma istegi, aile ve yakinlardan uzaklasma istegi ve intihara egilim gibi belirtilerin ikisini gostermekten olusuyor. Bu 3 asamali yaklasima gore her asamada farkindalik saglanarak tedavi olunmasi mumkun.
Tukenmişlik sendromuna yol acan bazı faktorleri sıralarsak: profesyonel olmayan bir yetki anlayışı, uzun ve molasız calışma saatleri, rekabete dayalı ilişkiler, performans ile ilgili geri bildirimin olmaması, guvensiz bir calışma ortamı, eşitsizlik, karar verme yetkilerinin kullanılamaması, gercekci olmayan bir beklentiler diyebiliriz.
Tukenmişlik sendromunu onlemek icin kişinin farkında olması gereken birtakım duşunceler vardır. Oncelikle her yere, her şeye yetişememenin normal olduğu, her zaman her şeyin olması gerektiği gibi yolunda gidemeyebileceğini kabullenmek onemlidir. Bunu kabullenmek icin oncelikle bu duygusal ve fiziksel cokkunluğe sebep olan olumsuz duşuncelerin farkına varılması gerekir. Farkındalık sonrasında kişi kendine daha gercekci hedefler koyarak bu duruma objektif bir şekilde bakabilir. Bu sendromu tedavi etmenin ya da onlemenin en onemli noktası zaman kavramından gecmektedir. Kişinin kendine zaman ayırmalı, zaman baskısından uzak durmalı, is ve ozel hayatını dengelemelidir. Calışma saatleri cok yoğun olan islerde iletişime, kişiler arası is ve sorumluluk paylaşımına onem gosterilmelidir.
Duygusal ve ruhsal ihtiyaclarımızı gozardi etmemek, hayat ile savaş halinde olmamak, sosyalleşmek, cevremizden destek almaktan cekinmemek ve en onemlisi hayata başkişimizi biraz olsun mukemmeliyetcilikten cıkarıp gevsek tutabilmek tukenmişlik sendromunun tedavisinde onemli rol oynar.
Bu problemi yasayan kişiler, yasadıkları caresizlik ve umutsuzluk hissiyatlarından dolayi profesyonel yardiminin bir ise yaramayacağını varsayabilirler. Fakat kişinin ailesi ve yakınlarının desteği yetmediğinde profesyonel yardim tukenmişlik surecinin aşılmasında cok yardımcı olabilmektedir.




[h=2]İstanbul Psikoloji uzmanlarına ulaşmak icin tıklayın![/h]