Gunumuzun stresli ve yoğun iş ortamlarında calışan bireylerin bir coğu, erken yaşlarda tukenmişlik sendromu problemiyle baş etmeye calışmak durumunda kalıyor. American Psychological Assosiation (APA) ya da Turkce adıyla Amerikan Psikoloji Derneği’ne gore tukenmişlik sendromu “Geniş bir zaman diliminde kişinin bitkin duşmesi, etrafındaki olaylara ve gelişmelere olan ilgisinin azalması ve bunlara bağlı olarak performans duşukluğu yaşaması.” olarak tanımlanıyor.
Tukenmişlik Sendromu Evreleri

Şevk ve Coşku Evresi: Hastalığın bu evresinde yuksek umutluluk ve enerji cok yuksektir. Kişi, gercekci olmayan mesleki beklentiler icine girer. Mesleklerini her şeyin onunde tutarlar, uykusuzluğa, gergin calışma ortamlarına, kendine ve yaşamın diğer yonlerine zamanını ve enerjisini ayıramayışına karşı ustun bir uyum sağlama cabasındadırlar.

Durağanlaşma Evresi: Bu evrede kişinin istek ve umutları azalmaya başlar. Mesleğini yaparken karşılaştığı zorluklardan daha once rahatsız olmazken bunlar gozune batmaya başlar. Kişi bu kez işinden başka bir şey yapmadığını duşunmeye başlar.

Engellenme Evresi: Bu evrede kişiler insanları, sistemi, olumsuz calışma koşullarını değiştirmenin ne kadar zor olduğunu anlar. Engellenmişlik duygusu yaşayan kişi, uc yoldan birini secmek zorunda kalır.

Bu yollar, adaptif savunma ve başa cıkma stratejilerini harekete gecirme, maladaptif savunmalar ve başa cıkma stratejileri ile tukenmişliği ilerletme, durumdan kendini cekme veya kacınmadır.

Umursamazlık Evresi: Kişiler bu evrede duygusal kopmalar yaşar. Kendilerini kısırlaştırılmış gibi hisseder ve bir şey uretemezler. İş yaşamı kişi icin doyum ve kendini gercekleştirme alanı olmaktan cok uzak bir yer olarak ifade edilir.

A. Tukenmişlik Sendromunun duygusal belirtiler:Motivasyon eksikliği, kişisel guvende azalma, değersizlik hissi, aşırı şuphecilik, kaygı, huzursuzluk, kendini soyutlanmış hissetme, cabuk ofkelenme, tatminsizlik, konsantrasyon bozuklukları, caresizlik, zihin karışıklığı ve duzensizlik, bilişsel becerilerde guclukler yaşama.

B. Tukenmişlik Sendromunun davranışsal belirtiler: Ani tepkisellik ve eleştiriye aşırı duyarlılık, sinirlilik, sabırsızlık, kurallar konusunda katılık, alınganlık, işle ilgilenmek yerine başka şeylerle vakit gecirme, surekli bir savunma ve suclama hali, inkÂr etme, rasyonelleştirme, cevre ile ilişkilerde bozulmalar.

C. Tukenmişlik Sendromunun bedensel belirtiler:Kronik yorgunluk, enerji kaybı, uyku bozuklukları, nefes darlığı, mide problemleri. Bu belirtiler tek başına duşunulduğunde tukenmişlik dışında başka bazı sorunları da duşundurebilecek niteliktedir. Fakat orgut ortamında ve ozellikle yapılan iş ile paralel duşunulduğunde bu belirtileri, bireyde yaşanan bir tukenmenin işaretleri olarak duşunmek tukenme ile baş etmede atılacak ilk adım olacaktır. Bundan sonraki adım tukenmenin kaynakları ve bireyde tukenmeyi artıran unsurları ele almaktır.

TUKENMIŞLIK NEDENLERI

Vakaların coğunda, tukenmişlik, işten kaynaklıdır. Eğer birey, cok calışmış ama yeteri kadar değerinin bilinmediğini duşunuyorsa tukenmişlik riski altındadır. Cok calışan ofis calışanının yeteri kadar tatil alamadığını duşunmesinden, evdeki işlerle uğraşan ve 3 cocuğa bakan bir annenin yuksek sorumluluk taşıdığını duşunmesi gibi ornekler verilebilir.

Ancak tukenmişlik sadece stresli iş ortamı ya da bireyin uzerine yuklenen aşırı sorumluluklardan kaynaklanmaz. Bireyin yaşam tarzı ve belirli kişilik ozellikleri de tukenmişliğin meydana gelmesinde etkili olabilir. Bireyin dunyaya bakışı da iş ya da evdeki talepleri kadar tukenmişliğe neden olan faktorlerdendir.

İş ile alakalı tukenmişlik nedenleri

Bireyin, yaptığı iş uzerinde az ya da hic kontrolu olmadığı gibi hissetmesi, İyi iş sonrası tanınma ya da odullendirilme eksikliği hissetmesi, Belli olmayan ya da aşırı zahmetli iş beklentileri, İşi monoton ya da basit gorerek yapmak, Yuksek baskılı ya da kaotik bir ortamda calışmak gibi nedenler iş cevresinin neden olduğu tukenmişlik sebepleridir.

Yaşam tarzı ile alakalı tukenmişlik nedenleri

Rahatlama ve sosyalleşmeye yeterli zaman ayıramadan cok fazla calışmak,Cok fazla insandan cok fazla şey beklentisi icinde olmak,Diğerlerinden yeterince yardım almadan cok fazla sorumluluk altına girmek,Yakın, destekleyici ilişkilerin olmayışı gibi nedenler ise, bireyin yaşam tarzından kaynaklı tukenmişlik sendromu sebepleridir.

Bireysel ozelliklerle alakalı tukenmişlik nedenleri

Mukemmeliyetci eğilimler, hicbir şeyin yeterince iyi olamaması, Bireyin kendisi icin ve dunya icin kotumser bakış acısı, Kontrolun elinde olması isteği, başkalarına itaat edememe, Ustun başarılı birey olma, A kalite kişilik gibi nedenler de bireyin kendi ozellikleri nedeniyle oluşan tukenmişlik nedenleridir.

Tukenmişlik Sendromunun tedavisi

İşle ilgili gorevlerin miktarı ve yuklenmesi iş yerinde mudahalelerin yonlendirilmesiyle etkilenebilir. Tukenmişlik nedenleri ve sonucları bireysel olarak değerlendirilir. Eğer tukenmişlik, depresyonun bir parcası olarak veya uyum sorununun bir parcası olarak acığa cıkarsa, tedavi ihtiyacı ve hastalık izni, bu tur rahatsızlıklarda genel olarak uygulanabilir şartlara gore tespit edilir. Tukenmişlik Sendromunun tedavisinde bir hastanın uyku ritminin normale donmesi icin genellikle birkac gun ve geceye ihtiyac vardır. Fonksiyonel kapasiteyi yıpratan ciddi yorgunluklarda, mesela bir de uyum sorunuyla birleşiyorsa 2-3 haftalık hastalık izinlerine gereksinim vardır.

Depresyonun ciddi halinde, sıklıkla daha da uzun sureli hastalık izinlerine gereksinim vardır cunku semptomların ortadan kalkması icin gereken sureden daha fazlasına fonksiyonel kapasitenin yeniden geri kazanımı icin gereklidir. Hastalık izni tedavi ve takibin yerine gecmez. Hastayla duzenli randevular ayarlanmalıdır. Eğer hastanın tukenmişliğinde psikiyatrik veya somatik bir hastalık yoksa ve işten uzaklaşmaya ihtiyacı varsa, cozum bir hastalık izni değildir fakat iş yukunun azaltılması veya gorevler yeniden duzenlenmelidir. Bu tur duzenlemelerin butun değişik tiplerinin sosyal guvenlik sistemi veya işveren tarafından da mumkun kılındığı da hesaba katılmalıdır.

Eğer iş yuku de acık bir şekilde mantıksızsa, işgucunu koruma sisteminin bu problemi cozmede merkezi bir rolu olmalıdır. Hastalıkların mevcut sınıflandırmasına gore, tukenmişlik bir semptom teşhisi olup, işverenle ilgili olarak bir telafiyi gerektirmez. Sağlık sigortası, calışma kabiliyetinin kaybedilmesinde, bunun bir hastalığın sonucu olmasını gerektirmektedir. Eğer hasta tukenmişlik sebebiyle calışamaz durumdaysa, hastanın durumu bir hastalık olarak duşunulebilir ve temel teşhis de bir ceşit zihinsel rahatsızlıktır (depresyon durumu, uyum sorunu, somatoform rahatsızlığı gibi). Tukenmişlik ek bir teşhis olarak kayıt altına alınabilir.

Tedavi bireysel olarak planlanır ve orneğin stres yonetimi, ilac tedavisi veya psikoterapiyi de icerebilir. İyi uyumak onemlidir. Depresyon gibi zihinsel problemler aktif bir şekilde tedavi edilmelidir. Hastanın oznel deneyimini de dikkate almanın ve hastanın kendi yaşam koşullarına alışmasının da onemli olduğu unutulmamalıdır. Şayet 1-2 ay icerisinde dikkate değer bir iyileşme yoksa ve teşhis belirsiz olarak kalmışsa, hasta psikiyatrik değerlendirmeye yonlendirilmelidir. Eğer meslek sağlığı hizmet birimi belli bir işyerinde tukenmişliğin yaygın olduğuna inanırsa/duşunurse, bunun icin icerisinde grup bazlı cozumlerin/mudahalelerin de olduğu bazı girişimler planlanabilir.
Psk Kubra Dincturk
Uzm Dr Zeynep Pınar
Kaynaklar:
1- Tukenmişlik Kavramı: Birey ve Orgutler Acısından Onemi. Yrd. Doc. Dr. Guler ARI, Araş. Gor. Dr. Emine BAL. Yonetim ve Ekonomi 15/1 (2008) 131-148
2- Ahola K, Honkonen T, Isometsä E, Kalimo R, Nykyri E, Aromaa A, Lonnqvist J. The relationship between job-related burnout and depressive disorders–results from the Finnish Health 2000 Study. J Affect Disord 2005 Sep;88(1):55-62.
Psikonet.com
Davranissal Bilimler (2008)


[h=2]İstanbul Psikiyatri uzmanlarına ulaşmak icin tıklayın![/h]