Emeklilikte yaşa takılanları ilgilendiren, kısaca EYT olarak bilinen calışanların beklediği yasal duzenlemenin yıl sonuna kadar TBMM'ye sunulması bekleniyor. EYT konusunda onemli soruların yanıtı da netleşmeye başladı. EYT icin eksik primi olanlar ne yapacak? EYT'de SSK Bağ-Kur ayrımı var mı? EYT'de borclanma hakkı var mı? EYT duzenlemesi hangi yılı esas alacak? EYT sonrası işveren calışanı emekli edebilir mi? EYT'den yararlanıp işe geri donebilir miyiz? EYT icin istifa etmek mi gerekli? Profesor Cem Kılıc ntv.com.tr icin tum bu soruların yanıtlarını verdi.
Emeklilikle yaşa takılanları (EYT) ilgilendiren yasal duzenlemenin yıl sonuna kadar TBMM'ye sunulması bekleniyor. Yasal duzenlemeyle birlikte emekliliğe hak kazanmasına karşın gerekli yaş sınırını karşılayan yuzbinlerce calışana emeklilik yolu acılacak.
Duzenleme uzun yıllardır beklenmesine karşın, emeklilik hakkı kazananlardan işlerine devam etmek isteyenlerin durumu, işverenlerin emeklilik hakkı kazanan personeli calıştırmaya devam edip etmeyeceği, emeklik olup işe donmek isteyenlerin durumu da tartışılmaya devam ediyor.
Emekli olup calışmaya devam edebilir misiniz? EYT duzenlemesi sonrası tazminatınızı almadan calışmaya devam edebilir miziniz, EYT duzenlemesinden sonra istifa etmeden emekli olabilir misiniz? gibi cok sayıda sorunun yanıtı merak ediliyordu. Prof. Dr. TOBB ETU Oğretim Uyesi Cem Kılıc ntv.com.tr icin tum bu soruların yanıtlarını verdi.
EYT KAPSAMINA GİRİP EMEKLİ OLANLAR CALIŞMAYA DEVAM EDEBİLİR Mİ?
İşveren isterse devam edebilirler. Emeklilik icin işcinin istifası durumunda işci ile işveren arasındaki ozel hukuk ilişkisi biter. Yani sozleşme ortadan kalkar. Bu durumda işveren isterse bir bolum calışanla devam eder, istemezse devam etmez. Emekli olanların tamamını da istemeleri durumunda calıştırabilir. Kısaca soz işverenindir. Yonetim hakkını kullanarak istediğini devam ettirir, istediğini ettirmez.

EYT İCİN FAZLA MESAİ NASIL HESAP EDİLECEK?
Fazla mesai icin yururlukte olan mevzuattan herhangi bir farklılık yok. EYT'li olmak fark ettirmiyor. Fazla mesai duzenlemesinin EYT ile bir ilgisi yok. Fazla mesai yapan da yapmayan da bu değişiklikten eşit şekilde yararlanır.
EYT İCİN İSTİFA ETMEK Mİ GEREKLİ?
Evet. EYT duzenlemesi sonrasında gerekli sigortalılık ve prim koşullarını yerine getiren kişiler, emekli olmak isterlerse muhakkak “emeklilik sebebiyle istifa” etmek zorundadırlar. İşyeri de işten cıkışı “emeklilik sebebiyle istifa” kodundan SGK ’ya bildirmelidir. Hem calışayım hem de emekli aylığımı aynı anda bağlatayım gibi bir sistem bulunmuyor. Mevzuatta yeri yok.

EYT'DEN YARARLANIP İŞE GERİ DONEBİLİR MİYİM? YENİDEN TAZMİNAT HAKKI KAZAR MIYIM? İKİNCİ KEZ EMEKLİ OLABİLİR MİYİM?
İşten ayrılış nedenlerine bağlı olarak hak kazanabilirler ama tekrar emeklilik nedeniyle kazanamazlar. Yani EYT sebebiyle ayrılıp emekli aylığını bağlatan bir calışan, tekrar calışmaya başladığında ikinci kez calışmaya başladığı andan itibaren en az bir yılı o işyerinde gecirmelidir. Bu koşula bağlı olarak işinden haklı nedenle fesih ile ayrılmış ya da işveren hizmet sozleşmesini gecerli nedenle sonlandırmışsa kıdem tazminatını en son calıştığı sure uzerinden alır. Ancak calışanın emekliliği sebep gostererek tekrar o işyerinden kendisinin ayrılması durumunda ikinci kez kıdem tazminatı odenmez. Emeklilik durumunda sadece bir kez kıdem tazminatı odenir.
EYT HAKKI KAZANANIN MAAŞI DEĞİŞİR Mİ? EYT SONRASI İŞE AYNI MAAŞLA DONEBİLİR MİYİM?
İşverenle aralarında yaptıkları anlaşmaya bağlıdır. EYT sonrasında işyerinden ayrılıp emekli aylığı bağlatan kişiyle iş yeri arasında ozel hukuk ilişkisi sonlanmıştır. Bu nedenle işveren yeni bir ucret onerebilir. Hatta bu ucret daha once odenen ucretin altında bile olabilir. Bu durumda işverene herhangi bir yaptırım uygulanamaz. Bu tamamen yeni bir iş ilişkisi olarak algılanacağı icin, işci ile işverenin karşılıklı anlaşmasına bağlıdır.
EYT'Lİ OLUP CALIŞANLARIN MAAŞI ARTAR MI?
Ucretlerinin brut veya net olarak belirlenmesine gore farklılaşabilir. Eğer mevcut ucreti kıdem tazminatı tavanına yakın olacak şekilde artmışsa emekli aylığı olumlu olarak etkilenir.

EYT'Lİ OLUP EMEKLİ OLMADAN CALIŞMAYA DEVAM EDENLERİN TAZMİNATI NE OLACAK?
Eğer son ayrılış tarihinde kıdem tazminatına hak kazandıracak bir neden varsa tum sure ve son ucret uzerinden, yoksa EYT'li olunduğu tarihteki ucret ve sure uzerinden faiz yurutulerek tazminat odenir.

EYT HAKKI KAZANIP CALIŞMAYA DEVAM EDENLERİN TAZMİNATI DAHA MI YUKSEK OLUR?
Yukarıdaki iki ihtimale gore değişir. Yani ucret geliri artacaksa, kıdem tazminatı tavanına yakın gelir elde edilecekse tazminat elbette daha yuksek olur.
EYT İCİN EKSİK PRİMİ OLANLAR NE YAPACAK?

EYT yasası cıktığında prim ve sure acısından eksikleri olanlar bunları tamamlayarak sisteme girebilecek ve emeklilik hakkı kazanacak. Primini doldurup sigortalılık suresini doldurmayanların beklemesi gerekecek. Duzenleme Eylul 1999 oncesini kapsadığı icin Eylul 2024'e kadar tum EYT'liler sigortalılık suresini doldurmuş olacak. Duzenlemeye bağlı olarak değişecektir. Eğer duzenleme 8 Eylul 1999 oncesinde daha once var olan kadınlarda 20 erkeklerde 25 yıl sigortalılık suresi ve 5000 prim gunu doldurma koşulunu getirirse, EYT mağdurlarının tamamı bu duzenlemeden yararlanır. Ancak sigortalılık suresi ve 5000 prim gunu tamamlanmışsa, eğer tamamlanmamışsa, ne zaman bu koşullar yerine getirilirse o gun emekli aylığı icin talepte bulunabilirler.
EYT'DE SSK BAĞ-KUR AYRIMI VAR MI?
EYT'nin kapsamı belirlenirken sigorta kolları (SSK, Bağ-Kur, Emekli Sandığı) acısından bir ayırım soz konusu olmayacak. Bağ-Kur kapsamında işyeri acan, şirket ortağı olup primini donduranlar bu sureleri canlandırarak prim gun sayısını primlerine ekletebilecek.

EYT'DE BORCLANMA HAKKI VAR MI?
Salgınla mucadele doneminde kısa calışmaya ayrılan, ucretsiz izne cıkarılan calışanların bir kısmı prim gunu eksik olduğu icin duzenlemeden gecikmeli yararlanmak durumunda kalabilir. Bu surelere ilişkin borclanma hakkı verilmesi soz konusu olabilir. EYT kapsamında emekli olacaklar son işyerlerinden oradaki calışma suresi icin kıdem tazminatı alacak.
EYT DUZENLEMESİ HANGİ YILI KAPSAYACAK?
Prim gunu, sigortalılık suresi dolup da yaşı bekleyenlere yonelik bir duzenleme olacak. Prim gun sayısını doldurduğu halde sigortalılık suresi tamamlanmayanların bu sureyi beklemesi gerekiyor. Duzenleme 8 Eylul 1999 oncesini kapsadığı icin 8 Eylul 2024'e kadar butun EYT'lilerin sigortalılık suresi tamamlanmış olacak. Prim eksiği olanlar da borclanma yoluyla tamamlayabilir.
EYT KAMU CALIŞANLARI İCİN VAR MI?
Kamu kurum ve kuruluşlarında da emeklilik icin yaş koşulu bulunuyor. Kamuda emeklilik icin yaş haddi 65 olup, 15 hizmet yılını dolduranlar 61 yaş şartıyla emekli olabiliyor.
EYT SONRASI İŞVEREN EMEKLİ EDEBİLİR Mİ?
İş Kanunu'na gore, emeklilik nedeniyle iş sozleşmesini sonlandırma hakkı calışanın inisiyatifinde bulunuyor. İşverenin bir calışanı zorla emekli etmesi soz konusu değil. İşveren EYT duzenlemesine gore işciyi işten cıkaramaz. Kişi EYT'li olduğu icin işten cıkarılamaz. Eğer cıkarırsa calışan iş mahkemesinde dava acabilir. İşyerinin buyukluğune gore işe iade davası ve tazminat davaları acı
EYT SONRASI HERKES AYNI EMEKLİ MAAŞI MI ALACAK, EYT SONRASI EMEKLİ MAAŞI NASIL HESAPLANACAK?
EYT duzenlemesi nasıl cıkarsa cıksın emekli aylığının miktarı kişiye ozel olacak. Emekli aylığı hesaplanırken, 2000 oncesi, 2000-2008 arası ve 2008 sonrası hizmetler icin ayrı ayrı asgari aylık kuralları uygulanıyor. 2000 oncesindeki hizmetler icin emekli aylığında alt sınır, en duşuk prime esas kazancın yuzde 70'inden az olamıyor. 2000-2008 doneminde bu oran asgari ucretin yuzde 35'ine duşuruldu. 2008 sonrası donem icin asgari ucretin yuzde 35'i uygulanıyor. Bakmakla yukumlu olunan kişiler varsa aylıkları asgari ucretin yuzde 40'ından az olamıyor. EYT'liler başvuruda bulunduğunda bu uc donem icin ayrı ayrı "tam aylık" hesaplanacak. Daha sonra her bir donemdeki calışma suresi toplam prim gunune bolunerek o donem icin "kısmi aylık" tutarı hesaplanıyor. Uc donemin kısmı aylığı toplanarak emekli aylığı bağlanıyor.
EYT İCİN BORCLANMA OLACAK MI? EYT BORCLANMASI NASIL YAPILACAK?
Salgınla mucadele doneminde Mart 2020'den itibaren kısa calışma, nisandan itibaren de ucretsiz izin uygulamasına gidilmişti. Uygulama haziran ayı sonuna kadar surmuştu. Kısa calışmaya ayrılanlara kısa calışma odeneği, ucretsiz izne cıkartılanlara da nakdi ucret desteği verildi. Kısa calışma uygulaması, ucretsiz izne cıkartılanların bazıları prim gunu eksik olduğu icin ocakta uygulamaya girecek EYT duzenlemesinden daha gec yararlanmak durumunda kalabilir. Bu nedenle yaşanacak olası gecikmeyi onlemek icin bu surelere borclanma imkÂnı verilmesi gerekiyor.
EYT İCİN BAŞVURU SURESİ VAR MI?
EYT yasasının kapsamı, başvuru şartları, uygulanma şekli teknik calışmalar sonrası netleşecek. Tarih, prim, yıl, tazminat, aylık bağlama işlemleri gibi ayrıntılar da yasal duzenleme Meclis'e geldiğinde kamuoyu ile paylaşılacak. Başvuru icin verilecek sureyi de aynı şekilde değerlendirmek gerekir.
EYT'LİLERİN TAZMİNATI NASIL HESAP EDİLECEK?
EYT'liler de mevcut sisteme gore kıdem tazminatı alacak. Emekli olan calışanlar son işyerindeki calışma suresi icin kıdem tazminatı alacaklar. Her bir calışma yılı icin 30 gunluk (brut) ucreti tutarında kıdem tazminatı verilecek. Kıdem tazminatı tavanını (guncel tavan 15.371 lira) aşan ucrete sahip calışanlara ise her bir calışma yılı icin tavan tutarı kadar tazminat odemesi yapılacak. Emekli olacak sayısına gore işverene ek yuk getirmemesi icin taksitle odeme gibi uygulamalara gidilmesi de soz konusu olabilir.