Stres insan vucuduna yuklenen herhangi bir zorlayıcı etkene karşı vucudun verdiği ruhsal ve bedensel tepkilerdir. Bunlar arasında korku, kaygı, ofke, ice kapanma, dikkatini toplayama, unutkanlık, carpıntı, ciltte karıncalanma, uyuşmalar, nefes daralması izlenebilir.
Stres uzerine yapılan tanımlar kişilere ve bakış acılarına gore değişmektedir. Toplumda zaman icinde stres sozcuğune farklı anlamlar yuklenmiştir. Stres tek bir duygudan cok bircok olumsuz duygusal ve bedensel tepkiyi anlatır.
Peki stres tepkisi ne zaman ortaya cıkar? Stres tepkisi coğumuzda engellenme, kısıtlama ve isteklerin karşılanmaması durumunda ortaya cıkar. Karşılaştığı engeller kişinin arzu ettiği şeyleri yapmasını onlediğinde catışma başlar. Orneğin, okulda derslerin sonunda sınava giren bir oğrenci belirli stres altında kalır. Sınav icin calışma başka istekleri icin kısıtlamaya yol acar, sonucta iyi bir sonuc alma, başarma arzusu, başarısız olma korkusu stres tepkisini oluşturur. Ancak bu tepkiler olmasa, kişi tamamen rahat olsa sınav icin calışma cabası da gostermeyecektir. Sağlıklı bir stres duzeyi başarıyı yakalamak icin gereklidir.
Yaşamda karşılaştığımız gundelik bircok stres verici durum bizde bir yuklenmeye neden olur. Bu surec uzun yıllar aldığında patolojik bir uyum duzeni gelişir. Bircok bedensel hastalık stresli olaylara verilen tepkileri azaltmak icin kullanılan stratejiler sonucu oluşabilir. Obesite yani aşırı kilolu olmada stresli olaylara baş etmek icin surekli yemek atıştırarak baş eden bir kişide patolojik uyum bir sonucudur. Bunun yanı sıra koroner kalp hastalığı ve damar sertliği strese verilen kas kasılması ve damar ici basıncın artışının uzun sureli sonucudur.
Stres tepkisi sırasında sempatik sinir sistemi etkin hale gecer, kolinerjik etkili noronların etkisinin artması ile hızlı bicimde adrenalin salınır ve bedensel reaksiyonlar goz bebekleri genişler, yuzde ve başta terleme ve kan akımının merkezi organlara yonelmesi, kalp atışların da hızlanma, damarlarda kasılma, soğuk terleme, kan şekeri yukselmesi ve mide asit salgısı artış gosterir. Bu surecte tehlike algısı yukselir ve tehdit oluşturan etkenler daha kuvvetle algılanır. Eğer şiddetli bir tehlike algısı yaşarsa kişi o zaman odaklanma sadece tehlike algısı yaratan korkutucu sonuca odaklanacağı icin diğer konulara ilgi gosteremez hale gelir.
Stres tepkisi ani başlar saatler ve gunler surerek yavaş geriler. Bazen bu etkenin niteliğine bağlı olarak gunlerce surebilir. Stres ortadan kalktığında bedensel tepki yavaş bir surecte gevşeme, uyku hali ve vucudun yavaşlaması şeklinde parasempatik aktivasyon gosterir. Uzayan ve duzelmeyen stres tepkisi depresyon, duşuncelerde karışıklık, uykusuzluk, olumsuz duşunceler, ağlama, aşırı tepki, gereksiz endişe, huzursuzluk gibi durumlara yol acabilir.
Duşuncelerimizle stresin ustesinden gelebilir miyiz? Duşuncenin gucu şurdan gelir, kişi kendini duşunerek cok kotu de hissettirebilir, duşunerek iyi hissettirebilir. Duşunme ve bilişsel surecler duygu ve davranışları etkiler. Bunun dışında ek bir fiziksel gucu olduğunu ifade etmiyoruz. Duşuncenin insanı motive etme ve hazır hale getirme, zorluklara karşı programlama gibi bir gucu vardır. Bu gucu kullanarak daha başarılı olabiliriz ve ic huzurunu sağlayabiliriz. Stresle baş ederken karşılaştığımız durumun ne kadar kendi kontrolumuzde denetimimizde olduğunu anlamaya calışalım, bizim denetimimiz dışındaki doğal felaketler, hastalıklar ve kotu tesadufleri engellememiz olanaksızdır. Elimizde olan kısmı ne kadarsa ona yonelik tedbirler almak ve gerisini hayatın akışına bırakarak kabullenmek ic huzurunu yakalama ve stresi yenme icin yardımcıdır.
İşlevsel olan stres ve işlevsel olmayan stres ayrımı yapmak diğer bir anahtardır. İcten ice kendimi sıktığım konuda gosterdiğim bu stres tepkisi ne kadar işlevseldir. Ne kadar işe yaramaktadır, yoksa kendimi daha kotu hissedip caresizlik duygusuna mı yol acmaktadır. O halde verdiğimiz duygusal tepkinin farkında olmak ve bunu işlevsel olan alternatifi ile değiştirmeye calışmak yardımcı olacaktır.
Bizi olumsuz duygulara ve ic sıkıntısına surukleyen olumsuz duşunceleri yakalama ve onların arkasında yer alan hayata olumsuz bakış acısını bulup alternatif daha sağlıklı ve daha rasyonel olan duşunce ve bakış acısı ile değiştirmek stresle baş etmemize yardımcı olacaktır.
Şekilde stresin başlangıcta daha hafif duzeyde suren ve sağlıklı olarak nitelenen bolumunde kişi uretkendir. Ancak şiddetle devam eden surec kişinin patolojik uyum surecleri geliştirmesine yol acabilir. Ozetle stresle baş edebilmek icin stres sırasındaki tepkilerinizi tanıyarak olumsuz sonuclara yol acan tepkilerimizi değiştirmeyi oğrenmeliyiz.

[h=2]Ankara Psikiyatri uzmanlarına ulaşmak icin tıklayın![/h]