Stres ile ilgili kavramlar Her insan zaman zaman zorluklar ile karşılaşabilir ve bu zorluklar zaman zaman aşılması guc engeller haline gelebilir. Bu cok normal bir durumdur, hayat bize her zaman her şeyin iyi olacağına dair bir soz veremediği icin bu gibi durumları yaşamak kimseye uzak değildir. Gunluk hayatımızın stabil akışını bozan her olay bizim dengemizi de aynı şekilde bozar.
Travma sonrasında, yaşanılan bir sağlık sorunu sonrasında, ameliyat, maddi sıkıntılar, ailesel problemler, ulusal sorunlar, insanlık sorunları vs. durumlara bedensel ve psikolojik olarak verdiğimiz tepkiye stres denir. Toplumumuzda sık sık duymaya alıştığımız bir kelime olan stres, yaşanılan ve biten olaylara ya da hali hazırda yaşanmaya devam eden olaylara verilebilir. Stres sadece ruhsal olarak değil bedensel olarak da insan sağlığına olumsuz etki eder.
Hayat her zaman bir denge icinde surdurmek zorunda olduğumuz bir surectir ve bu surecte başımıza ne gelirse gelsin, baş etmemiz gereken catışmalar olduğunu da bilmemiz gerekmektedir. Stres dediğimiz şey ise tam da bu gibi catışmalara adapte olamadığımız zamanlarda ortaya cıkar. “Psikoloji anlamında stres; kişiye ozgu ve onun bireysel butunluğunu zorlayıcı ve bozucu etkenleridir.” (s.190). Stres kişileri fizyolojik ve psikolojik anlamda etkileyerek noral sistemi aşırı yoran, yorgunluk, bıkkınlık, unutkanlık, depresif ruh hali, dikkatsizlik gibi etkilere sebep olan psikolojik, fizyolojik ve sosyolojik bir surectir.
Stres birey ve toplum etkileşimi ile oluşur. Gercekten tehlikelidir ve tehlikenin farkına varmamak daha da tehlikeli durumlara yol acabilir. Yaşamsal fonksiyonların ve bedensel sistemlerin tumune etki eder. Stres genel olarak iki sorun ile alakalıdır. Bunlar istekler ve kısıtlamalar ile ilgili sorunlardır. Stres 4 şekilde incelenmelidir. Bunlar hafif, orta, ağır ve paniktir. Fakat stresin derecesi buyukluğu artışı onemsenmeksizin duşunulduğunde stres kavramı kendi kendine oluşabilen bir sorun değildir. Mutlaka ve mutlaka stresor denilen bir durumun icerisinde olmak şahısları stres haline sokar.
İnsanlar genel olarak stres kavramını olumsuz bir şekilde kullanırlar. Fakat stres her zaman olumsuz bir olgu olmayabilir. Stresin her zaman yenilmesi gereken bir olgu olduğunun duşunmek cok yanlış bir tercih olacaktır. Uc ceşit stresten iki ceşidinin varlığı insanoğlunda problem yaratır. Bunlar aşırı duzeyde stres ve duşuk duzeyde strestir. Aşırı duzeyde stres insanı aşırı yoracağı icin bedensel olarak acı cekmeye ve ruhsal olarak cokmeye başlanır.Bununla birlikte aşırı duşuk stres de insanın motivasyınunun yokluğuna işarettir. Normal duzeydeki stres olgusu insanı psikolojik olarak motive eder ve problemleri sorunları cozmek icin kriz yonetimine destek olur. Yani aşırı duşuk duzeydeki stres ve aşırı yuksek duzeydeki stres insanoğlunun doğal dengesini bozar. İştah problemleri, unutkanlık, uyku problemleri gibi sorunlar da hep aşırı stres halinde meydana cıkar. Ancak normal duzeydeki stres kişinin maksimum potansiyelini ortaya cıkarmak amacıyla insanoğluna verilmiş bir sistemdir. Doğru kullanılabilirse yeterli dozdaki stres insanın cok işine yarayabilir.
Duşuk stres duzeyinde olan insanlar, yaratıcı gerilimden mahrumdurlar. Kendilerini harekete gecirecek ve iclerindeki enerjiyi acığa cıkaracak potansiyelden mahrumdurlar.
İyi stres, insanın hayattan alabileceğinin en fazlasını elde etmek icin vereceği mucadelede itici gucu oluşturur.
Aşırı stres duzeyinde olanlar, korku ve panik halindedirler ve kendi yeteneklerinden ve potansiyellerinden tam olarak yararlanamazlar.
Kotu stres, kişinin uzerindeki baskıların iyice arttığı ve bu baskılarla başa cıkamadığı zaman ortaya cıkan strestir. Kotu stres, insanların “stres altındayım” derken kastettikleri bir baskıdır. (s.196)
STRESİN BELİRTİLERİ
Stres uc donemli bir surec olarak ortaya cıkar.
Birinci donem (alarm tepkisi); Bu donemde otonom sinir sistemi gayet faal bir duruma gecer ve salgı bezlerini uyararak, kana bol miktarda adrenalin ve onun etkisi altında ortaya cıkan diğer biyo-kimyasal maddeleri pompalar.Stres veren uyarıcı ya da ortam devam ederse, ikinci donem ortaya cıkar.
İkinci donem (direnc donemi); Stresli ortama bir tur uyum sağlar ve kandaki biyokimyasal maddeleri geri ceker. Organizma, sanki normal koşullar altında işliyormuş izlenimi verir. Organizma aslında yorulmaktadır ve icten ice, direncini kaybetmektedir.
Ucuncu donem( tukenme donemi); Beden, artık stresin baskısına dayanamaz, direncini kaybeder, ilk alarm donemindeki bazı belirtiler geri doner. Hastalıklar ortaya cıkmaya başlar ve bu hastalıklardan bazıları olumle sonuclanabilir. Stres verici olay cok ciddi ise ve uzun surerse, organizma icin tukenme aşamasına gelinir.
STRESİN EN YAYGIN BELİRTİLERİ
Stresin en yaygın belirtileri;
Genel ofke hali
Bunalım veya aşırı heyecan,
Yuksek tansiyonun işareti olan carpıntı,
Boğazın ve ağzın kuruması,
Duygusal kararsızlık,
Saklanmak-kacmak-ağlamak,
Kendini işe verememek,
Duşunce karmaşası ve genel uyumsuzluk,
Baş donmesi, iradesizlik ve gercek dışı duygular,
Aşırı yorgunluk ve yaşama sevincini yitirme,
Belirsizlik, huzursuzluk, korku ve korkunun kaynağını bilmeme,
Duygusal gerginlik ve tetikte olma hali,
Titreme, sinirsel tikler, en kucuk bir ses karşısında irkilme eğilimi
Tiz sesli sinirsel kahkahalar
Kekelemek ve diğer konuşma guclukleri
Aşırı hareketlilik, terleme sık lavobaya cıkma ihtiyacı
Mide bulantısı, boyun ve sırt ağrıları
iştahsızlık veya aşırı iştah
STRESE NEDEN OLAN FAKTORLER
. KİŞİSEL FAKTORLER
-Durtuler
-Acelecilik
-Mukemmelliyetcilik,
-İnsanları memnun etmek
-Cok calışmak
-Her zaman Guclu olmak isteği
-Ulaşılması imkansız standartlara yetişmeye calışmak,
-Değişken şartlarda calışmak
-İşini kaybetme endişesi
-Gereğinden fazla sorumluluk ustlenmek,
-Cok fazla iş yuklenmek,
-Yaşlanma
II. ORGUTSEL FAKTORLER
a) Orgutsel Politikalar
1. Adaletsiz başarı değerlemeleri, ucret eşitsizliği,
2. Orgutsel kuralların katılığı, celişkili yontemler,
3. İş gruplarını değiştirme, sık sık yer değiştirmeler,
4. Gercekci olmayan iş tanımları,
b) Orgutun Yapısal Ozellikleri
1. Merkeziyetcilik ve aşırı formaliteler,
2. Kararlardan dışlanma
3. Yukselme olanaklarının azlığı,
4. Yuksek derecede uzmanlaşma,
5. Orgutsel bolumlerin karşılıklı bağımlılıkları,
6. Yurutme ve danışma birimleri arasındaki catışma
c) Fiziksel Koşullar
1. Kalabalık calışma ortamları ve ozel yaşamı onemsememe,
2. Aşırı gurultu, sıcak ya da soğuk calışma ortamı,
3. Zehirli maddeler ve radyasyon,
4. Hava kirliliği, yetersiz aydınlatma ve iş kazaları
d) Orgutsel Surecler
1. Yetersiz iletişim ve yetersiz bilgi,
2. Başarı duzeyi ile ilgili yetersiz geri bildirim,
3. Belirsiz ve celişkili amaclar, adaletsiz denetim,
4. Başarı değerlemesinin yanlış ve celişkili olması.
STRESİN ETKİLERİ
Kısa Sureli Etkileri: En fazla 1 gun boyunca surer. Trafik sıkışıklıklarından kaynaklanan, hava değişikliklerinden kaynaklanan stres gibi.
Orta Sureli Etkileri: 1 gunden en fazla 15 gune kadar etkisi surer. Kısa sureli rahatsızlıklar, ebeveyn-cocuk uyuşmazlığı, sınav stresi gibi
Uzun Sureli Etkileri: Omur boyu suren stres etkileridir. Sevilen birinin olumu, ağır bir hastalığın surmesi, cok sevilen bir eşyanın kaybedilmesi ve hatırlanması gibi stres etkileridir
STRES KONTROLU VE BAŞA CIKMA YONTEMLERİ
1-) Stres Yonetiminde Bireysel Başa Cıkma Yontemleri
a) Rahatlama Uygulamaları
- Geliştirici rahatlama yontemi
- Olumlu hayal kurma
- Egzersiz ve Beden hareketleri
- Davranışsal Acıdan Kişinin Kendini Kontrol Etmesi
- İletişim Kurma
- Meditasyon, Gıda kontrolu ve masaj
- Hobiler, dışa donukluk
2. Stres Yonetiminde Orgutsel Başa Cıkma Teknikleri
a) Yonetim işgorenler icin destekleyici bir organizasyonel yapı geliştirmelidir.
b) İş zenginleştirmesine yonelik orgutsel duzenlemeler yapmak
c) Calışanlar arasındaki catışmayı azaltmak ve orgutsel rolleri belirgin hale getirmek gerekir.
d) İyi ve acık bir kariyer planı yapmak, bu konuda calışanlara danışmanlık yapmak.
Stresi Kontrol Etmek icin Oneriler
1. Duzenli egzersiz yapın: Haftada 2 yada 3 kez yapacağınız 30-45 dk’lık biraz tempolu bir yuruyuş bunun icin yeterli gelecektir.
2. Gevşeme ve nefes egzersizleri tek başınıza deneyebileceğiniz oldukca faydalı yontemlerdir.
3. Gunluk işlerinizi onceden planlayabilirseniz de aciliyeti olan işlere oncelik vermeniz en akılcısıdır. Hemen her konuda bir onemlilik sırası takip etmeye calışın.
4. Uykusuzluk, konsantrasyon gucluğu, iştahsızlık, caresizlik hissi ve bitkinlik gibi şikayetler ortaya cıktığında bir ruh hekimine başvurmaktan cekinmeyin.(Arıkan, M.K. Arıkan: “Electrophysiological Aspects of Depression”, 1992.)
KAYNAKCA
Arıkan M.K.: “Kantitatif Farmako-EEG (I)” [Quantitative Pharmaco EEG (I)], Klinik Psikofarmakoloji Bulteni. 2(3), 18-21, 1992.
Arıkan M.K., Bayar R., Mirsal H., Suer T., Kokrek Z.: “Tedaviye Direncli Depresyon: Bir Naturalistik Calisma” (Therapy Resistant Depression: A Naturalistic Study),
Dusunen Adam. 7(3), 55-58, 1994 (Presented at the Third Anatolian Psychiatry Days in Trabzon, Turkey, 1994).
Tutar,H.,Kriz ve stres Yonetimi (s.190),Kriz ve Stres Yonetimi Ders Notları
Ornek,Ali Şahin Stres ve Kriz Yonetimi Ders notları
Aydın.,Şule Kriz ve Stres Yonetimi Ders Notları

[h=2]Gaziantep Psikoloji uzmanlarına ulaşmak icin tıklayın![/h]