Fruktozlu diyet, işlenmiş gıda, sedentar aktivite (tv, dijital oyunlar vb) oranlarındaki artışlar gunumuzde obezite artışına neden olmuştur. Yaşam bicimindeki değişim daha once erişkin hastalıkları olarak bilinen gorulen hipertansiyon, tip II diyabet ve koroner hastalıklar cocuk ve genc erişkinde de gorulmeye başlamıştır. Bu hastalıkların onlenmesinde karbonhidrattan fakir beslenmenin yanı sıra gunluk aktivitenin artırılması ve ozellikle sportif aktivitelere katılımın sağlanması kabul edilen yaklaşımdır.
Bununla birlikte gerek medyaya yansıyan orneklerde de gorulduğu uzere daha once sağlıklı olduğu duşunulen bireylerde-bunlara cocuk ve genc erişkinlerde dahil- sportif faaliyet sırasında ani olum gercekleşmekte, bu durum toplumda onemli bir endişe kaynağı olmaktadır. Sporcularda ani olumun tamamına yakını kardiyak orijinlidir. Spor yapan genclerde sedanter yaşayanlara kıyasla ani kardiyak olum riskinin daha yuksek olmasının nedeni, aslında zeminde var olan kalp hastalığının spor faliyeti sırasında acığa cıkması şeklinde acıklanmaktadır.
Tanım olarak ani kardiyak olum; kardiyak nedenlerden kaynaklanan ve belirtilerin başlangıcından sonraki bir saat icinde gercekleşen olume denir. Adolesans oncesi yarışmalı spor eğitimi temel beceri ve koordinasyon uzerinedir. Dayanıklılık ve kuvvet geri plandadır, 7 yaşında ki futbol ile 17 yaşındaki futbol aktivitesi aynı değildir.
Dolayısıyla cocuğun yaşı ilerledikce sportif aktiviteye katılımın yoğunluğu dolayısıyla kardiyovaskuler etkilenimde artmaktadır. Otuz beş yaşının altında egzersiz sırasında ve hemen sonra olumlerin hemen tamamı yapısal ve işlevsel kalp hastalığından kaynaklanır.
Toplumda sıklık calışmalarda cok farklı sonuclar rapor edilmektedir. Ani kardiyak olum icin birbirinden cok farklı insidans bildirilmektedir. Zorunlu bildirimi olmadığı icin ABD’de 12 ile 35 yaş arasındaki yarışmalı sporcularda yıllık insidans 160 000 ile 300 000’de 1 olarak tahmin edilmektedir.
Buna karşın zorunlu bildirimin olduğu İtalya’da aynı yaş aralığındaki yarışmalı sporcularda 28 000’de 1 olarak bildirilmiştir. Ulkemizde ani kardiyak olum sıklığı icin kesin bir veri bulunmamaktdır.
COCUK VE GENCLERDE SPORCU MUAYENESİNDE NELERE DİKKAT EDİLMELİ? NASIL BİR ANAMNEZ (OYKU) ALINMALI, HANGİ TETKİKLER İSTENİLMELİ?
Son yıllarda gittikce artan sportif aktiviteler nedeniyle cocuk hekimlerine artan sayıda spor oncesi bu aktiviteye uygunluk icin değerlendirme yapılması istenilmektedir.
Bu değerlendieme oncelikle uygulanabilir olmalı ama aynı zamanda velilerin, sporcunun ve kuluplerin beklentilerinide karşılayabilmelidir. Ebeveynler cocuklarının sağlıklı ve guvende olmasını beklerken, hekimlerinde koruyucu ve ongorulu kılavuzları uygulaması gereklidir. Kulupler ise coğu zaman sportif faliyetten kaynaklanacak yaralanma ve hastalıklara bağlı sorumlulukları ustunden atma beklentisinde olmaktadır.
Sporcu cocuklar ise arkadaşlarıyla oynayabilmek icin bir an once evraklarının onaylanması beklentisindedir. Amator kuluplerde spor yapanlar icin standart bir form bulunmamakla birlikte, spor federasyonlarının sporcularına yonelik ceşitli sorular iceren hazır anamnez formları bulunmaktadır.
Sadece kardiyak sorunlara yonelmeyen detaylı genel sağlık sorunlarını da iceren detaylı anamnez alınması ve tam fizik muayene sporcu taramalarında en temel ve en onemli iki unsurdur. Anamnez ve muayene sonucları başka bir tetkikin gereksinimi hakkında yol gostericidir.
Orneğin fizik muayenesi tamamen normal olan sporcunun anamnezinde; akrabalarından birinde bile erken yaşta bilinmeyen nedenle ya da spor yaparken ani olum hikayesinin olması genetik gecişli ritim bozukluğunun, ya da sporcunun egzersiz yaptığı sırada başında donme, bayılma, goğus ağrısı gibi yakınmalardan birinin bile olması sporcularda en sık kardiyak olum nedeni olan hipertrofik kardiyomiyopati hastalığının tek ipucu olabilir. Sporcu taramasında ABD ve Avrupa uygulamalarında elektrokardiyografinin (EKG)’de dahil edilmesi hususu dışında goruş birliği ve ortak oneriler oluşturulmuştur.
Yanlış pozitif EKG sonuc oranının yuksek olması ve bundan kaynaklanan gereksiz ileri tetkik uygulamalarının yarattığı hasta yuku ve maliyet artışı, bu surecin ebeveyn ve sporcu da yarattığı stress ve zaman kaybı, en onemlisi taramaya EKG dahil edilmesinin ani kardiyak olum oranına etkisiz olduğunu gosteren calışmaların etkisiyle, ABD’de tıp otoriteleri cocuk ve adolesan sporcu taramalarında EKG kullanımını rutin olarak onermemektedir. Buna karşın ozellikle uzun İtalya’da yapılan uzun yıllardır yapılan tarama sonuclarına gore EKG’nin dahil edilmesiyle ani kardiyak olumun anlamlı duzeyde azaldığı rapor edilmiştir.
Ulkemizde gerek mevzuata gerekse uygulamada EKG zorunluluğu bulunmamaktadır. Sporcu kalbindeki hemodinamik değişiklikler ve bunun EKG’ye yansımalarını ayırt etmeyi sağlayacak bir on eğitim sureci sağlanmadan rutin uygulamaya konulması, ulkemizdeki cocuk ve cocuk kardiyolojisi polikliniklerini calışamaz hale getirecek aşırı yığılmalara neden olması kacınılmaz olacağı kanısındayım.
Hangi durumlarda bir kardiyoloğa sevk yapılmalı? Sevk konusunda bir aşırılık yaşanıyor mu?
Ayrıntılı bir anemnez alındığında; ozellikle egzersiz sırasında goğus ağrısı, bayılma ve aşırı duzeyde yorgunluk gelişenler, aile oykusunde erken yaşta ozellikle 50 yaşının altında kalp hastalığı ya da acıklanamayan nedenle ani olum gelişenler, akrabalarında genetik gecişli kalp hastalığı ya da ritim bozukluğu saptanan sporcu cocuklar tetekik edilene kadar risk grubunu oluşturur.
Fizik muayenede ise; hipertansiyon veya ufurum saptananlar, Marfan sendromu gibi aort kokunde ilerleyici genişleme sonucu yırtılma riski taşıyanlar cocuk kardiyoloğunca değerlendirilmelidir.
Spor oncesi lisans uygulamasında en yaygın rutin uygulama hekim onayıda iceren bir formun doldurulmasıdır. Bu form coğunlukla aile hekimleri ya da cocuk hekimleri tarafından onaylanmaktdır.
Hekimlerin onunde belli bir kılavuz ve hizmet icin eğitimleri eksik olmasının yanı sıra ailelerin telkinleri, yoğun poliklinik hizmetinin etkisi gibi bir cok bileşnin etkisiyle zaman zaman gereğinden cok fazla cocuk kardiyolojisine sevk ettiğini gozlemlemekteyiz. Belli bir standart uygulamanın geliştirilmesi ve hizmet ici kısa sureli eğitimlerin; gereksiz tetkikler yapılmasını, sevk edilmenin neden olduğu cocuk ve ailede endişe oluşumunu, iş gucu kaybını, okul eğitimi ve sportif faliyetin aksamasını, cocuk kardiyolojisi polikliniğinde yığılma ve randevu suresinde uzamayı onleyeceği kanısındayım.
Sporda ani kardiyak olumler başlıca hangi hastalıklardan kaynaklanıyor?
Ani kardiyak olum nedenlerini sıklık dikkate alındığında başlıca iki gruba ayırabiliriz. İlk grupta yaklaşık %70-80 neden kalbin yapısal hastalıkları oluşturur. Bu grup icinde de en sık neden kalp kası hastalıklarıdır. Ozellikle hipertrofik kardiyomiyopati olarak adlandırdığımız kalp kasının ileri derece kalınlaşmasıyla giden ve coğunlukla genetik gecişli olan hastalık tek başına tum karidyak olumlerin yaklaşık %40’ını oluşturmaktadır.
Ayrıca kalp kası hastalıklarından daha az olarak doğumsal kalp hastalıklarından koroner damarların anomalisi, buyuk damarların kapak darlıkları ani kardiyak olum nedenleri arasında yer alır. İkinci grupta ise cok daha az gorulen fakat kuvvetli genetik geciş ozellikleri olan ve coğunlukla belirti vermeden mevcut olan ritim bozukluklarına yol acan kalbin iyon kanallarındaki bozukluklardır.
Bu grupta en iyi bilinen ornek EKG’de QT suresinde uzamayla saptanan hastalıktır. Ancak altta yatan herhangi bir hastalık bulunmadığı halde karate yaparken yumruk darbesinin ya da beyzbolda topun goğuse kalp hizasında carpmasıyla oluşan kalbin ajitasyonu olarak adlandırılan commotion cordis’de ani kardiyak olum meyadna gelebilmektedir.
Burada darbenin etkisiyle insanı şoka sokan ventrikuler fibrilasyon dediğimiz adete kalp kasının kasılmadan cok titremesine neden cok hızlı ritim bozukluğu gelişmektedir. Kalbi ajitasyonu (Commotio cordis) cok nadir gorulmekle birlikte olum riski cok yuksektir.
SPORDA ANİ OLUMLERE KARŞI NE GİBİ ONLEMLER ALINMALI?
Her yıl milyonlarca cocuk ve gencin spor yaptığı dikkate alındığında uygulanabilirliğine oncelik verilen, diğer bir ifadeyle hastanelerin yukunu gereksiz şekilde arttırmayacak ama aynı zamanda ani kardiyak olum riskini en aza indirecek kılavuzların geliştirilmesi, birinci basamakta etkin hizmet ici eğitimin yapılması gerektiği kanısındayım.
Ayrıca spor sırasında belirtilerin ebeveyn ve sporcular tarafından erken fark edilmesini sağlayacak bilgilendirme calışmalarıda yapılmalıdır. Diğer onemli bir husus ise sağlık yardımı gelene kadar gecen surede acil canlandırma koşullarını geliştirilmesidir. Spor eğitmenleri ve antranorlerin acil koşullarda kalp masajı eğitimi alması, AED (otomatik eksternal defibrillator) cihazlarının tum okullarda ve spor kluplerinde bulundurma zorunluluğu bu surece onemli katkısı olacaktır.

[h=2]İstanbul Cocuk Doktorları uzmanlarına ulaşmak icin tıklayın![/h]