Spor yaralanmaları terimi, vucudun tamamının veya bir bolgesinin, normalden fazla bir kuvvetle karşılaşması sonucunda, dayanıklılık sınırlarının aşılmasıyla ortaya cıkan durumları kapsar. Spor yaralanmalarının coğu sadece spor yapanlarda değil, spor yapmayan kişilerde de ortaya cıkabilir. Ancak mesleği spor olanlarda kas iskelet-sistemi ve kardiovaskuler (kalp-damar) sistemin ust seviyede olması ve bu seviyenin devamlı korunması mecburiyeti yaralanmanın hızlı ve aktif bir rehabilitasyon programı ile tedavisini mecburi kılar.

Gunumuzde spor yaralanmasının sporcuyu sadece bedensel olarak değil, ruhsal olarak da etkilediği, bu sebeple sporcunun bir ekip tarafından değerlendirilip rehabilite edilmesi gerektiği bilinmektedir. Bu ekipte fiziksel tıp ve rehabilitasyon uzmanı yada ilgili uzmanın yanında;
Aktif ekip uyeleri: Takım doktoru, sporcu, antrenor

Yardımcı ekip uyeleri: Yaralanmanın cinsine gore, ortopedi ve travmatoloji uzmanı, acil uzmanı, goz uzmanı, deri hastalıkları uzmanı, norolog.
İlgili teknik personel: Fizyoterapist, spor terapisti, tıbbi teknisyen, hemşire, ortez-protez teknisyeni gibi uyeler yer alır.
Sportif faaliyetler sırasında cok değişik yaralanmalarla karşılaşılabilir. Bunların % 75’i onemsizdir ve bir sorun oluşturmadan iyileşir. % 25’i ise sportif faaliyete ara vermeyi gerektiren kısa veya uzun sureli tedaviye ihtiyac duyar. Bu travmalar sırasında bazı faktorler yaralanmayı kolaylaştırır ve iyileşme suresini uzatır. Bunlar;
Spor yaralanmasına sebep olan faktorler :

1. Yorgunluk ve aşırı yuklenme,
2. Onceden gecirilmiş ve tam tedavi edilmemiş yaralanmalar,
3. Soğuk, aşırı gerilme ve enfeksiyon gibi etkenlere bağlı gelişen kas ve eklem sertlikleri,
4. Gecirilmiş yaralanma veya eğitimsizlik nedeniyle oluşan kas zayıflıkları,
5. Kaslar arası guc dengesizliği,
6. Spor arac ve gereclerinde yetersizlik,
7. Bedensel hazırlığın tam olmaması, ısınma eksikliği,
8. Spor dalının sporcuya uygun olmaması,
9. Yetersiz teknik,
10. Ruhsal yonden hazır olmama,
11. Aşırı rekabet, yarışmalı sporlar
12. Hastalıklar.
Sınıflama:

Spor yaralanmaları cok kaba bir yaklaşımla iki gruba ayrılabilir;
a. Akut yaralanmalar: Bedenin bir bolgesinin veya tumunun, aniden aşırı bir kuvvetle karşılaşması sonucu oluşur. Olay anidir, hafif veya şiddetli olabilir. Duşme, darbe, distorsiyon, kesi, zedelenme, burkulma, cıkık ve kırıklar bu gruba girer.
b. Aşırı kullanım yaralanmaları: Surekli tekrarlayan hareketlere bağlı mikro travma ve zorlanma sonucu ortaya cıkar. Tendinit, stres frakturu ornekleridir. Oluşumunda dış etkenler yanında bazı yapısal faktorlerde rol oynar.
Alt ekstremiteyi oluşturan yapıların duzgun olmaması: Duz tabanlık, cukur ayak, bacak kemiklerinin duzgun olmaması,
Bacak boylarında eşitsizlik: İki bacak arası 20mm.’den fazla fark olması, omurga eğriliği ve kısa bacak tarafında kalca adduktor ve rotatorlarında zayıflığa yol acar,
Kas zayıflıkları: Daha once gecirilmiş sakatlık ve cerrahi mudahalelere bağlı eklem esnekliği, gevşekliği.

Spor yaralanmalarından korunma:

Spor yaralanmalarını tamamen onlemek mumkun değildir.
Bazı kurallara uyulup bir takım tedbirler alındığında spor yaralanmalarını en aza indirmek mumkundur.
Bunları kısaca şoyle ozetleyebiliriz;
Spor yapılan yerle ilgili tedbirler: Spor sahaları yeterince cimlendirilmeli, zemin duzgun ve kuru olmalı, carpmalara karşı sutun ve direkler desteklenmeli, yuzme havuzlarında su ici işaretler net olarak gorulmelidir. Havuzun derinliği mutlaka belirtilmelidir.
Spor malzemelerinin cinsi ve kalitesi: Kullanılan malzeme mevsime ve sporun cinsine uygun olmalıdır.
Koruyucu malzemeler: Ozellikle kafa travmalarının sık olduğu boks, bisiklet, motosiklet ve beyzbol gibi sporlarda kask, futbolcularda krampon carpmasını onlemek icin corap icine plastik koruyucular kullanılmalıdır.
Sporcuyla ilgili tedbirler: Sağlıklı ve duzenli bir yaşam, duzenli sağlık kontrolleri, antrenman ve musabakadan once yeterince ısınmak, germelerin yapılması sporcunun yaralanma riskini duşuren faktorlerdir.
Spor tiplerine gore yaralanmalar:

Bazı tip yaralanmalar bazı spor dallarında daha fazladır.
- Futbol: Rektus abdominis (duz karın kası) kası zorlanması, iliopsoas (kasık kası) tendiniti, kalca adduktor (bacakları orta hatta tutan kaslar) zorlanması, osteitis pubis
- Yuzme: Omuz cevresi zorlanması, sıkışma sendromu
- Halter: Triseps tendiniti, rektus abdominis zorlanması kalca adduktor zorlanması, bel fıtıkları, omurlarda erken donemlerde olan kireclenmeler
- Tenis: Lateral epikondilit, bisipital tendinit, omuz ve dirsek zorlanmaları
- Basketbol: Aşil tendiniti, tibialis anterior ve posterior zorlanması
- Voleybol: Aşil tendiniti, omuz sublukasyonu, bisipital tendinit.
- Ayrıca; futbolcularda diz ekleminde, haltercilerde dirsek, faset ve sakroiliak eklemlerde, jimnastikcilerde el bileği, dirsek, faset ve kalca eklemlerinde, koşucularda diz ve ayak bileği eklemlerinde erken dejeneratif değişiklikler (yozlaşmalar) meydana gelme riski yuksektir.
Yaralanmalar

Buyuk oranda kas iskelet sistemiyle ilgilidir. Kaslar, kemikler, eklemler, ligamentler (bağlar) ve tendonlar (kirişler) yaralanabilir. Bu yaralanmalar ve alınması gereken tedbirler kısaca şu şekilde ozetlenebilir.

Kas Yaralanmaları

Tum spor yaralanmalarının % 4–15’ini oluşturur. Basit burkulma ve gerilmeler hesaba katılırsa % 30’a cıkar. Kasların daha once başka faktorlerle zayıflamış olması travmayı kolaylaştırır. Kas–tendon kompleksinin aniden aşırı yukle karşılaşması, değişik derecelerde kas hasarına yol acar,
a-Birinci derece kas hasarı: Yırtılma yok, aşırı zorlanmaya bağlı odem vardır. Kasın pasif gerilmesi ağrılıdır.
b-İkinci derece hasarı: Kas liflerinin bir kısmının kopmasına rağmen tam kesi yoktur. Hareketi yapmaya devam eder ancak hareketler cok ağrılıdır. Kasta şişlik ve spazmla birlikte yaralanma yerinde ekimoz (morarma)
c-Ucuncu derece hasar: Kas tamamen yırtılmıştır. Yaralanma yerindeki şiddetli ağrı zaman icinde azalır. Komple hareket kaybı vardır. Yırtılan kas kitlesinin toplanmasına bağlı şişlik ve onunde cukurluk vardır. Renk değişimi ve şiddetli spazm saptanır.
Hasar derecesi, ultrasonografi, bilgisayarlı tomografi, MR, ve CPK, LDH enzimlerinin değerlendirilmesi ile saptanır. Hangi derecede olursa olsun akut donemde yapılması gereken istirahat–buz–bandaj ve yukseltmedir (rest, ice, compretion, elavation, RICE protokolu). Buz iki saatte bir 20 – 30 dakika uygulanır. Hareket cok ağrılıysa ekstremite atele alınır, esneklik ve eklem hareket acıklığı egzersizlerine başlanmalıdır.
Kas kitlesinin % 50’den fazla yırtıldığı 2o ve 3o hasarlarda cerrahi onarım gerekir. Cerrahi mudahalenin yeri, buyukluğu ve tipine gore mudahale sonrası uygun egzersiz programlarına en kıs zamanda başlanır.

Bağ yaralanmaları

Genellikle şiddetli darbeler veya aşırı gerilmeler sonucu oluşur. Kas yaralanmalarında olduğu gibi. Liflerde yırtık olmaması (sadece aşırı gerilimin olması) kısmi yırtık ve tam yırtık olmasına gore uc derecede sınıflanır. Akut donemde lezyon bolgesinde şişlik, ekimoz, hassasiyet ve ilgili eklemlerde stabilite bozukluğu saplanabilir. Ağrı ve stabilite bozukluğu hareket bozukluğuna yol acarak hastanın yardımcı bir cihaz kullanmasını gerektirebilir. Ozellikle diz ve ayak bileğinde sık olarak rastlanır. Dizde capraz bağların, ozellikle on capraz bağın ayrı bir onemi vardır.
On capraz bağ yararlanmaları, sporcuların uzun sure spordan uzak kalmasına sebep olan onemli yararlanmalardandır. Capraz bağ yararlanmaları muayene ve MR ile teşhis edilir.
Bir diğer sık gorulen bağ yararlanmaları ayak bileği bağındaki yararlanmalardır. Ayak bileğinin ic yanı, talovanikuler, on talotibial, kalkanetotibial ve arka talotibial bantlardan oluşan kuvvetli deltoid bağla guclendirilmiştir. Bu sebeple ayak bileği yararlanmalarının buyuk coğunluğu daha zayıf olan dış kollateral bağın hasarı şeklindedir. Ayak bileğinin ani ice donmesi anterior talofibular ve kalkaneofibular bağ yararlanmasına yol acar.
Bağ yararlanmalarının temel prensipleri de kas yararlanmasının tedavi prensipleri gibidir. Erken donemde başlanan istirahat-buz-kompresyon ve elevasyon tedavisi, 2–3 gun sonra yerini sıcak su tedavisine bırakır, 7–10 gun icinde ise alcı veya plasterden yapılmış tespit cıkartılır. Ağrı ve enflamasyonla mucadele etmek icin fizik tedavi araclarından yararlanılabilir. Şişlik ve hassasiyet gectikten sonra ise, en kısa zamanda rehabilitasyon programına alınmalı ve aktif spor hayatına mumkun olduğunca erken donuş sağlanmaktadır.
Tendon (kiriş) yararlanmaları

Genelde aşırı kullanım sonrası olur. Lokal kas zayıflığı ve şok emme etkisinin azalması tendonları aşırı yukleyerek aslında elastik bir yapıya sahip tendonların bu ozelliklerini yitirerek, cevreye surtunmeleri ve yangı gelişimine yol acar. Enflamasyonun yayılması sinovial kılıf icinde yapışıklıkların oluşumuna sebep olarak peritendinit (tendon cevresi yangısı) veya tenosinovit denilen tablonun oluşumuna yol acar. Bu olay en sık, Aşil tendonu, omuzda rotator manşon, dirsek ekstansor tendonu, abduktor pollisis longus ve ekstansor pollisis brevis tendonlarında gorulur.
Aşil tendon yaralanmaları en sık gorulenidir. Sporcu koşarken aniden durur. Lokal ağrı yanında kopma yerinin ust tarafında bir boşluk saptanır. Parmak ucunda yurumek gucleşir. Baldır kasları elle sıkıldığında normalde ayakta plantar fleksiyon gorulur, ancak Aşil kopmuşsa bu hareket saptanamaz.
Kesin teşhis ultrasonografi ve MRI ile konulur. Tedavi kas ve ligaman yararlanması prensipleri ile aynıdır.
Menuskus yararlanmaları

Menuskusler, bukulme ve doğrulma (fleksiyon-ekstansiyon) hareketi sırasında femurun tibia uzerinde ic ve dış rotasyon hareketine yardımcı olur ve eklem stabilitesinin artmasına katkıda bulunur. Fleksiyon sırasında menuskuslerin arka yarısı tibial ve femoral kondiller arasına sıkışır ve bu sırada ani rotasyonla beraber ekstansiyon yapılırsa menuskus hasarı ortaya cıkar. Şişlik 24 saatte tam olarak yerleşir, bazı olgularda kilitlenme veya boşalma olabilir. Genellikle ekstansiyon (doğrultma) hareketinin son 10o si yapılamaz. Tanıyı destekleyen goruntuleme yontemleri ise, kontrastlı artrografi, artroskopi ve MRI olarak ozetlenebilir.
Tedavi akut donemde istirahat, buz, kompresyon (bandaj), yukseltme (İBKE) uygulanır. Hasta ekstremite uzerine basmaya izin verilmez ancak erken donemde izometrik egzersizler ve duz bacak kaldırma egzersizlerine başlanır. Hastanın durumuna gore cerrahi uygulanır, en sık uygulanan cerrahi menisektomidir. Bu operasyondan sonra gelişen bağ dokusundan zengin tamir dokusu, cıkarılan menuskus parcasının kaybının kısmen yerine gecer. Cerrahi mudahalelerden sonra 2. gunden itibaren egzersizlere başlanır, ozellikle ayağın devamlı yerle temas ettiği “kapalı kinetik zincir egzersizleri” uygulanır.
Kırık ve cıkıklar

Kırıklar acık veya kapalı tipte olabilir. Kırık olan bolgede ağrı, şişlik, şekil bozukluğu ve anormal hareket vardır. Radyolojik değerlendirme il teşhis konulur. Erken donemde stabilizasyon, daha sonra kırıklığın tipine gore alcılama veya cerrahi mudahale uygulanır.
Cıkıklarda ise eklemin butunluğu bozulmuştur. En sık, omuz, dirsek, kalca ve ayak bileğinde gorulur. Akut donemde immobilizasyon, radyolojik değerlendirme sonucunda, reduksiyon ve bandajlama uygulanır.
Kısaca ozetlenmeye calışılan spor yaralanmalarında ayrıca, kafa travmalarında ani olumlere kadara cok daha ağır tablolar olabilir. Ancak bunlar seyrek gorulen yaralanmalardır. Yoğun olarak gorulen, sporcunun spor hayatını etkileyen kas-iskelet sistemi problemlerinde ise, mumkun olduğunca yaralanmayı onlemek, herhangi bir yaralanma olduğunda ise hızla yoğun bir tedavi ve rehabilitasyon programı uygulayarak sporcuyu mumkun olan en kısa surede en sağlıklı olarak spor hayatına dondurmektir. Unutulmamalıdır ki yetersiz tedavi ve erken spora donuş bir sonraki travmayı kolaylaştıran en onemli sebeptir.

[h=2]Gaziantep Fizik Tedavi uzmanlarına ulaşmak icin tıklayın![/h]