Sosyal fobi: tanımı, belirtileri, nedenleri ve tedavisiSosyal Fobi: Tanımı, Belirtileri, Nedenleri ve Tedavisi

Sosyal fobi; toplum icerisinde konuşurken, otururken, herhangi bir işle meşgul olurken sosyal aktivitelerde bulunurken durumlarda ortaya cıkan yoğun kaygı durumu olarak tanımlanmaktadır. Kişi bu kaygıları faaliyetleri tek başına bulunduğu bir ortamda yaparken değil yalnızca sosyal ortamlarda başka insanların da bulunduğu mekÂnlarda yaparken yaşamaktadır. Orneğin evde yalnızken telefonda rahatlıkla konuşabilen bir insan kalabalık ortamlarda telefonda konuşamıyor ve yoğun kaygılar yaşıyorsa bu sosyal fobi olarak tanımlanmaktadır. Sosyal fobisi olan bir insan yaşadığı korku ve kaygıların farkına varıp zamanla bu korku ve kaygılar kendisini rahatsız edecek noktaya gelince toplumdan ve sosyal ortamlardan uzaklaşmaya kopmaya başlar. Kacınmanın ardından her sosyal ortamla karşılaştığında kaygı ve korku artar; Kişi zamanla tek başına yaşamaya kimseyle iletişime gecememeye başlar.

Sosyal fobisi olan insanlar kaygı ve korkuya yakalanmamak icin cok farklı kacınma yolları kullanırlar. Bunlar sosyal ortamlara girmeme, ortamdan kacma, konuşulanlara ilgisiz kalma, goz teması kurmama, hayalcilik ve alkol alma kullanılan bazı kacınma yontemleridir.

Sosyal Fobinin Belirtileri: Sosyal fobinin belirtilerini fiziksel, zihinsel ve davranışsal belirtiler olmak uzere uc kategoride inceleyebiliriz.
a)Fiziksel (Fizyolojik) belirtiler:
Yuz kızarmasıTerlemeAğız kurumasıKalp carpıntısıNefes kesilmesi ve nefes darlığıTitreme
b)Zihinsel Belirtiler:
Cirkinim, yetersizim ve beğenilmiyorum gibi duşunceler.Sevilmediğini ve gucsuz olduğunu ifade eden duşunceler.Mukemmel olmalı hata yapmamalıyım.Kaygılı olduğumu belli etmemeliyimRahat davranmalıyımHerkes beni beğenmeli.
c)Davranışsal Belirtiler:
Korkulan ortama girmeme ve ortamı terk etmeGoz temasından kacınmaİlgisiz şeyler duşunmeHayallere dalmaKonuyu değiştirmeAlkol kullanma
Sosyal fobisi olan insanlar yaşadıkları turlu kaygılar sebebiyle pek cok faaliyeti yapamıyor ve zamanla insanlarla diyalog kurmakta cok ciddi guclukler yaşıyorlar. Sosyal fobi nedeniyle; yanlış bir şeyler soyleme korkusuyla konuşamayan, lokanta, cafe vb yerlerde tum gozlerin onu takip ettiğini duşunerek bir şeyler yiyip icemeyen, umumi tuvaletleri dahi kullanamayan kişiler vardır. Sosyal fobisi olan kişilerin, bu korkuları yakın aile cevresi icindeyken cok şiddetli olmamakla beraber, ozellikle yeni tanışılan insanların bulunduğu veya tamamen yabancı ortamlara girildiğinde cok yoğun şekilde artmaktadır.

Sosyal Fobinin Nedenleri: Sosyal fobi oluşumunda psikososyal faktorlerin etkisi oldukca yuksektir. Bu kategoride bireyin ailesi, cevresi ve arkadaş grupları yer almaktadır. Aile bireyin eğitimde en onemli rolu oynayan etkisi tartışılmaz bir unsurdur. İnsanın kişiliği coğunlukla 0-6 yaş arası donemde ailesinden aldığı eğitime gore şekillenmekte, bireyin toplumsal olaylar karşısındaki tutumu coğunlukla ailesinden edindiği tecrubelere gore değişmektedir. Araştırmalar katı, denetleyici, mukemmeliyetci, gunah ve ayıp kavramlarıyla orulu, sosyal iletişime kapalı ve kendini değerlendirmede acımasız ve dış denetime onem veren ailelerde yetişen cocuklarda sosyal fobi gelişme riskinin daha yuksek olduğunu gostermiştir. Bu tur ailelerde cocuklar genellikle ya konuşturulmaz ya da kendilerini ifade etmek istediklerinde sert bir tepkiyle karşılanırlar. Ayrıca bu aileler icin kendilerinin neler yaptığı değil, bunun cevre tarafından nasıl algılandığı cok onemlidir. Ailedeki bireyler uzerinde toplum baskısı cok belirgindir. Ayrıca hata yapma konusunda kendilerine şans tanımadıklarından her hatada kendilerini ve diğer bireyleri acımasızca eleştirme eğilimindedirler. Sosyal fobili bireylerin aileleri cocuklarının diğer ailelerle iletişimlerini daha az desteklemiş ve genellikle iletişime kapalı bir aile ortamı oluşturmuşlardır.

Sosyal fobi gelişimde toplum baskısı ve arkadaş grupları da onemli yer tutmaktadır. Ozellikle kapalı ve gelenekci bir toplumda ve bu toplum icerisinde oluşturulan arkadaş gruplarında kişi aşağılanacağı, ayıplanacağı ve kucuk duşuruleceği gibi kaygılarla kendini ifade edemez. Aykırı duşuncelerini dile getiremez. Baskıdan kacmak icin toplumdan kopar ve zamanla sosyal fobi gelişir. Ayrıca aile ve toplumun ayıp, yasak gibi genellemelerini icselleştiren birey yanlış veya ayıp olur duşuncesiyle belirli davranışları yapmaktan kacınırsa zamanla kendisinde sosyal fobi gelişebilir.

Cocuk ve Ergenlerde Sosyal Fobi:Sosyal fobi cocukluk ve ergenlik cağında başlayabilir. Cocukluk cağında ozellikle utangac, ice kapanık, az iletişim kuran yakınlarından başkasına yaklaşmayan ve hırcınlık gosteren cocuklar okula başladıklarında daha ciddi sorunlar yaşayabilirler. Sosyal ortamlarda bulunmaktan kaynaklanan kaygı zamanla cocukta okul fobisine donuşur. Cocuk okula gitmemeye, okuldan kacmaya, derste kalksa dahi konuşmamaya, goz teması kuramamaya başlar. Sınavlarda fazlaca heyecanlanır, oğretmeniyle konuşamaz ve saldırganca davranışlar sergileyebilir. Konuşamayan, arkadaşlık kuramayan ve kendisini ifade edemeyen cocuk zamanla derslerinde başarısızlık yaşar. Bunun sonucu olarak ailesi, oğretmenleri ve arkadaşları tarafından baskı altına alınır eleştirilir. Butun bunların sonucunda cocuk okuldan eğitimden uzaklaşır ve yalnızlaşır.

Sosyal fobi ergenlikte daha belirgin bicimde ortaya cıkmaya başlar. Normal şartlarda arkadaş gruplarına yonelmesi gereken ergen yalnız kalmaya, sosyal ilişkilerden kacınmaya başlar. Bu durumda olan bir ergen hem ergenliğin getirdiği fiziksel ve psikolojik değişim ve durtulerle baş etmek zorunda kalır hem de iletişim sorunuyla uğraşır. Bu donemde ozellikle bir şey soylersem aşağılanırım kucuk duşurulurum kaygısı ağırlık kazanır. Genc toplumdan kopmaya başlar. Ergenin bu durumda ailesi tarafından doğru anlaşılıp gereken yardımı almasının sağlanması ve kendisine uygun ozdeşim modellerine yonelmesinin desteklenmesi buyuk onem arz etmektedir.

Sosyal Fobi Yaşadığını Duşunenler İcin Bazı Sorular:

“Topluluk onunde bir konuşma yapmam gerektiğinde yuzumun kızaracağını hissediyorum”
“Başkalarının yanında yemek yerken boğulacakmış gibi oluyorum”
“Umumi bir tuvalete gitmeye cekiniyorum”
“Başkalarının olduğu bir ortamda yazı yazmam gerektiğinde ellerim terliyor, titriyor”
“Tanımadığım veya az tanıdığım birisi bana soru sorduğunda cevap vermeyecekmişim gibi
geliyor, cok sıkıntı cekiyorum”
“Minibusle giderken ineceğim durağa yaklaşırken inecek var demekte zorlanıyorum, sanki sesim titriyor”
“Bir topluluğa girdiğimde herkesin donup bana bakacağını sanarak cok heyecanlanıyorum”
“Sosyal toplantılara katılmaktan cok rahatsız oluyorum, katılmamak icin kimi zaman bahaneler uydurmak zorunda kalıyorum”
“Bazen konuşurken soyleyecek soz bulamıyor, aptalca veya sacma şeyler soyleyeceğimi duşunerek susmayı tercih ediyorum”

Yukarıda cumleler veya ona benzeyen cumleler size tanıdık geliyorsa, beni anlatıyor diye duşunuyorsanız “sosyal fobi “ olarak adlandırılan durumu yaşıyor olabilirsiniz demektir.

Sosyal fobi, giderek daha sık rastlanılmaya başlanılan ve insan yaşamı uzerindeki olumsuz etkileri nedeniyle de onemi giderek artan bir sorun. Ozunde başkaları tarafından gulunc buluma, aşağılanma korkusu olan sosyal fobiyi normal ve sağlıklı olan sosyal anksiyete ile karıştırmamak gerekli. İnsanların bir iş yaparken, herhangi bir davranışta bulunurken, ozellikle de birilerinin onunde kendilerini ortaya koymaya calışırken belli bir heyecan duymaları olağan bir durumdur. Hatta boylesi bir heyecanın ilişkileri motive edici, hazırlayıcı bir yonu olduğundan, insanın daha iyiyi yapabilme isteğini arttırdığından soz edilebilir. Orneğin; bir topluluk onunde onemli bir konuşma yapacak olan kişinin heyecanı, sosyal fobi duzeyine ulaşmıyorsa, bu durumu sosyal fobi olarak gormemek ve başarıyı, performansı arttıran guzel bir heyecan olarak değerlendirmek gerekir. Sosyal heyecanı sosyal fobiden ayıran en onemli ozellik; kişi topluluk onunde bir şeyler yapmaya devam ettikce, bu konuda deneyim kazandıkca sosyal heyacan azalırken, sosyal fobi durumlarında deneyim kazanmanın heyecan uzerinde etkili olmaması, aksine kişilerin bu durumdan şiddetle kacmaya calışmalarıdır.

Sosyal fobisi olan kişilerin duşunce yapılarına goz attığımızda bazı ortak ozellikler goze carpar:
Genellikle kendileri hakkında kucumseyici ifadeler kullanırlar.Kendilerinden en mukemmeli yapmalarını beklerler; mukemmel olmak biraz da başkaları tarafından sevilmek icin gereken bir durumdur.Kendi yaptıklarını değerlendirirken daha cok olumsuz noktalara odaklanırlar.Sosyal ortamlardaki başarı ve başarısızlıklarını nedenlerini yanlış algılarlar.İnsanlarla ilişkileriyle ilgili anıları genellikle olumsuz yondedir.Kendi becerilerini, ozellikle de sosyal konularla ilgili olanları kucumseme eğimindedirler.Sıkıntı verici olayların yaşanma sıklıklarını abartırlar, genellikle kotumser bakış acılarına sahiptirler.Sosyal ortamların insanların kendileri hakkında olumsuz duşunceleri olduğunu sanırlar.Hep kucuk duşeceklerinden, rezil olacaklarından korkarlar.İnsanların kendi heyecanını fark edeceklerini ve bu yuzden onları kucumseyeceğini duşunurler.Başkalarının onları incitmemesi icin her şeyi kontrol altında tutmaları gerektiğini duşunurler, ancak kendi heyecanlarını dahi kontrol edemedikleri icin kendilerini hic beğenmezler.Sosyal fobiyi ve bu kişilerde gelişen duşunceleri daha iyi tanımlayabilmek icin bir ornek vermek gerekirse: Aynı iş yerinde calıştığı genc bayandan hoşlanan genc bir erkek bir gun hoşlandığı bayanın yanına sohbet edebilmek icin yaklaşır. Ancak o anda kendini cok guvensiz hisseder, iyi konuşamayacağını, yuzunun kızaracağını, genc bayanın onu istemeyeceğini duşunerek oldukca gerginleşir. Reddedilme duşuncesini iş yerinde rezil olma korkusu izler. Heyecan, korku ve oldukca gerginlikle gecen konuşma cok karışıktır ve gen erkek ne demek istediğini karşı tarafa hicbir şekilde anlatamamış olur. Bu durumu fark ettiğinde sıkıntısı daha da artar, terlemeye, yuzu gercekten de kızarmaya başlar ve karşısındakinin duygularını anlamaya fırsat kalmadan konuşma biter. Aslında genc bayan da ondan hoşlanmaktadır, ancak genc erkek bunu fark edemediği gibi bir daha konuşma cesareti bulamaz ve surekli onu gormemek icin kacmaya calışır.
Yukarıdaki ornek, sosyal fobinin ikili ilişkilere verdiği zararı gosterir. Sosyal fobi, sadece duygusal ilişkileri etkilemekle kalmayıp kişinin iş ilişkilerini, sosyal ortamlardaki ilişkilerini, meslek yaşantılarını, akademik kariyerlerini olumsuz yonde etkiler. Sosyal fobi erken yaşlarda başlayan bir durum olduğundan bu kişiler okul yaşantısında da yeterince başarılı olamayabilirler ve istedikleri yere gelemeyebilirler. Sosyal fobi yaşayanların yaklaşık yarısı yuksek okula başladıkları halde bitiremezler. Sosyal fobi yaşayanlar; korktukları, heyecanlanacakları durumlardan surekli kacma eğiliminde olduklarından sosyal becerilerini geliştirmekte yetersiz kalabilirler. Toplum icinde nasıl davranacaklarını gercekten bilemez hale gelebilirler. Sosyal fobi duzeltilmezse, ceşitli tıbbi hastalıklar, beden belirtileri gelişebilir, bu kişiler doktor doktor gezip hastalıklarına care ararken sosyal fobileri de ilerlemeye devam eder ve yaşamları giderek zorlaşır.
Peki, bu kadar soruna neden olan bu durumu kendinde fark eden kişiler neden bir uzmana başvurmazlar? Bu kişilerin doğasında var olan utangaclık ve olumsuz olarak değerlendirileceklerine dair korkuları yardım istemelerini zorlaştırır. Bir başka engelleyici faktor ise; sosyal fobi yaşayanların bu belirtilerinin bir rahatsızlık olduğunu fark etmemeleri ve değişmez kişilik ozellikleri olarak algılamalarıdır. Sosyal fobi yaşayan kişiler daha cok uzman kişiler tarafından yurutulen psikolojik yardımlardan yarar gorurler. Kişilerin kucuk duşurulme, rezil olma duşuncelerinden uzaklaştırılarak yaptıkları işe odaklanmasına yardımcı olunmaya calışılır. Sıkıntılı durumlar gecene kadar devam edilir, kişinin sıkıntı duymayı gerektiren bir durum olmadığını anlamasına calışılır. Kişinin kendi başarılarını fark etmelerine uğraşılır. Bu arada genc yaşlardan beri sosyal fobi nedeniyle sosyal becerileri gelişemeyenler icin sosyal beceri eğitimi verilebilir. Bazen kısa bir eğitim ve rehberlik kişilerin var olan sosyal becerilerinin ortaya cıkması icin yeterli olabilir. Toplum sizi icinde gormek icin bekliyor, neden hala bir kenarda oturup yaşamın yanınızdan akıp gecmesine izin veriyorsunuz.

[h=2]Mersin Psikoloji uzmanlarına ulaşmak icin tıklayın![/h]