OKSURUK, SİGARA VE KRONİK OBSTRUKTİF AKCİĞER HASTALIĞI (KOAH)
Oksuruk, bronşlarda birikmiş olan salgıların ya da solunum yollarına kacan yabancı cisimlerin aşağıdan yukarıya yani ağıza doğru atılmasına yardımcı olan ve refleks yoluyla oluşan, patlayıcı tarzda cok kuvvetli soluk verme hareketidir. Motor sinirler aracılığıyla yonetilen oksuruk refleksi, irrite olan oksuruk reseptorlerinden kaynaklanan uyarıların duyu sinirleri ile merkezi sinir sistemindeki ‘oksuruk merkezi’ne iletilmesi sonucunda oluşur. Oksuruk reseptorleri solunum sistemi dışında plevra, perikard, kulak yolları, paranazal sinusler, mide ve diaframda da bulunmaktadır. Bu refleksin aktivasyonu inflamatuvar, mekanik, kimyasal ve termal uyarılarla gercekleşebilir.(1,2,3)
Oksuruğe neden olan uyarılar gırtlak da dahil olmak uzere solunum yolları, kulak, farenks ve mideden kaynaklanmaktadır. Genellikle hava yollarına kacan buyuk ya da toz gibi cok kucuk partikuller, havayolu mukozasının kimyasal madde ve tahriş edici gazlar ile teması, birikmiş sekresyonlar, havayolunda (tumor gibi) kitlesel lezyonların varlığı, enfeksiyonlarda oluşan enflamasyon gibi olaylar, oksuruk uyarılarının bronş mukozasından cıkmasına neden olmaktadır. (1-4)
Oksuruk havayollarının onemli bir savunma mekanizmasıdır: Havayollarını tıkayan bir durum soz konusu olduğunda, havayollarındaki havanın dışarıya doğru basıncla verilmesiyle oluşur, havayollarındaki irritanlar istemli ya da istemsiz oksuruğe neden olur, havayollarındaki bazı hucrelerin irrite olması ya da viral enfeksiyonlara bağlı solunum yolu inflamasyonu da diğer oksuruk oluşma mekanizmalarıdır.(1-4)
Akut oksuruğun en sık nedenleri ust solunum yollarının viral ya da bakteryel infeksiyonları, pnomoni, aspirasyon, kardiyojenik pulmoner odem ve nadiren pulmoner embolidir. Kronik oksuruğun en sık nedeni sigaraya bağlı kronik bronşittir.(1-4)
Kronik sigara icimi, kronik oksuruk ve balgam nedenidir. Havayollarının birikmiş toksin ve mukusu temizlemesine yoneliktir ve sabahları daha sıktır. Gıcıklanma şeklinde olabileceği gibi, tek ya da ataklar şeklinde, kuru ya da sekresyonlu olabilir ve hatta sigara bırakıldıktan sonra da başlayıp, haftalarca devam edebilir. Ataklar sıklıkla kişinin icme suresi ve miktarıyla ilgilidir. Boğmaca oksuruğu şeklinde olan oksuruk sigara bıraktıktan sıklıkla 2 hafta sonra başlar ve 24 haftaya kadar devam edebilir. 'Sigara oksuruğu' dışında da, kronik sigara iciminin yol actığı solunum yolları ve akciğer fonksiyonlarında bozulma nedeniyle de oksuruk gorulur ve bu oksuruk KOAH 'ın erken donem bulgularından biri olabilir. Sigaranın KOAH icin en onemli risk faktoru olduğu bilinmektedir.(2-5)
Sigara, solunum sistemi semptomlarının ortaya cıkışı acısından da en onemli risk faktorudur. 10 paket-yıl sigara iciminin akciğer dokusunda ve fonksiyonlarında kalıcı bozulmanın başlaması icin yeterli olduğu, yapılan bircok calışmada gosterilmiştir.(5)
Sigara icenlerde oksuruğun nedeninin araştırılması kafa karıştırıcı olabilir; cunku sıklıkla neden havayolları mukozasının sigara dumanı ile irritasyonudur. Yapılacak olan ileri tetkikler hem zaman hem de ekonomik acıdan kayba yol acacaktır. Ancak diğer taraftan da oksuruk bu populasyonda kronik bronşit, amfizem ve bronkojenik kanserin sıklıkla ilk ve en onemli bulgusudur. Surekli, ciddi ve tekrarlayan ataklarla olan oksuruk, balgam miktar ve ozelliklerinde değişiklik olması, hemoptizi ya da kilo kaybının eşlik etmesi, halsizlik, gece terlemesi ve ateş gibi semptomların varlığı ileri tetkik gerektiren onemli ipuclarıdır. (3-5)
Sigara dumanına kronik maruziyet, havayollarındaki oksuruk reseptorlerinin duyarlılığını zaman icinde azaltır. Oksuruk refleksinin baskılanması bakteryel infeksiyonlara yatkınlığı arttırır. Uzamış oksuruk ayrıca akciğerlerde akut bronşit ya da pnomoni gibi viral infeksiyonların da habercisi olabilir. Sigarada bulunan toksik irritanlar uzun donemde nefes darlığı ve balgam oluşumuna da yol acarlar.(3-7)
Sigaraya bağlı kronik oksuruk idrar inkontinansı, insomnia ve boğaz ağrısına yol acar. Boğulur vasıfta oksuruk goğuste yanma ve post-nazal akıntıyı da tetikler. Uzun donemde kontrol edilemeyen oksuruk ve akciğer sağlığı kişinin hem ruh sağlığını, hem de sosyal hayatını etkiler.(1-6)
Her 5 sigara iciciden biri surekli oksurukten yakınmaktadır. Pek cok sigara icici oksurur, ancak %3’u bu oksuruğun kronik bronşit ya da amfizemin; yani KOAH’ın semptomu olduğundan haberdardır.(4,5)

‘Sigara oksuruğu’ medikal bir terim değildir, sigara icildiğinde akciğerlerimizde ve solunum yollarında olan değişikliklere dair bir tanımlamadır. Bu tanımlama sigara icmekle ilişkili olsa da, boğaz, burun ve akciğerleri uzun yıllar diğer irritanlara maruz kalanlarda da gorulur.
Burun ve trakeadaki ‘silya’ adı verilen ince yapılar irritanları uzaklaştırma gorevini yaparlar. Sigaraya maruziyetin başlaması ve artmasıyla silyalarda harabiyet başlar, zaman icinde tumuyle fonksiyon kaybına uğrarlar. Ozellikle gece uyurken, sigara icilmediğinde, silyalar normalde yaptıkları biriken salgıyı temizleme gorevini yapamazlar. Sigara icilmesi ayrıca akciğerlerin korunma amaclı daha cok mukus salgılamasına yol acar. Dolayısıyla sabah kalkıldığında solunum yollarında biriken sekresyon tekrarlayan, arka arkaya gelen oksurukle temizlenir. Uzun suredir sigara icenlerde, sabah kalktıktan sonraki oksuruk oldukca uzun surer.(4-6)
‘Sigara oksuruğu’ silyaların hasar gorduğunu ve fonksiyonlarını yerine getiremediğini gosterir. Bunun sonucu olarak infeksiyoz ajanların da uzaklaştırılamadığı bilinmektedir; cunku silyalar havayoluyla bulaşan infeksiyonlara karşı onemli bir savunma mekanizmasıdır. Boylece hem alt ve ust solunum infeksiyonlarına yakalanma sıklığı artar, hem de iyileşme sureci uzar.(4-6)
OKSURUK VE DİĞER AKCİĞER HASTALIKLARI
Oksuruğe neden olan farklı akciğer ve akciğer dışı hastalıklar, oksuruğun karakterinde de farklılıklar yaratmaktadır. Orneğin ust solunum yolu infeksiyonlarında genellikle kuru oksuruk varken; bronşektazi, akciğer absesi gibi hastalıklarda oksurukle birlikte bol iltihaplı balgam cıkarma yakınmaları da mevcuttur. Astım atağında oksurukle birlikte zor ve az miktarda koyu yapışkan balgam cıkarma, nefes darlığı, hışıltılı solunum gibi belirtiler genellikle vardır. Oksurukle ağızdan kan gelmesi genellikle bronşektazi, akciğer kanseri, akciğer absesi, akciğer tuberkulozu, akciğer hidatik kisti, kalp yetmezliği gibi hastalıklarda gorulur. Yine akciğer absesi ve bazı bronşektazi olgularında, anaerob bakterilerin yapmış olduğu enfeksiyon sonucu solukta oluşan curuk kokusu, daha hastanın odasına girer girmez fark edilebilir. İşte oksuruğun karakteri olarak tanımlayabileceğimiz bu ozellikler hekime ayırıcı tanı acısından yol gostericidir.(6,7)
Hışıltılı solunum, nefes darlığı, goğuste sıkışma hissi gibi yakınmaların yanı sıra gorulen oksuruk atakları astım hastalığının onemli semptomlarındandır.(8)Oksuruk genellikle kuru, geceleri daha fazla ve kroniktir. Astımlı hastalarda oksuruğun havayolu obstruksiyonuna bağlı olarak geliştiği ve oksuruk reseptorlerinin lokal bronkokonstriksiyonla uyarıldığı ilk kez Salem ve Aviado tarafından bildirilmiştir. Bronkodilator tedavinin oksuruğun tek semptom olduğu hastalarda etkili olması bu goruşu desteklemektedir.(9)
Nonastmatik eozinofilik bronşit (NAEB) kronik oksuruk nedenlerinin %10-15’ini oluşturur. Bu hastalarda astımdaki gibi havayolu fonksiyon bozukluğu yoktur, sigara icmemektedirler ve oksurukleri inhaler kortikosteroide yanıt vermektedir. Bu nedenle sıklıkla ilk basamak tedavi merkezlerinde astım tanısı alırlar. Balgamda eozinofili onemli bir bulgudur.(10)
Kronik bronşit en sık nedenin sigara olduğu, bunun yanısıra ileri yaş, erkek cinsiyet, cocuklukta gecirilen alt solunum yolu infeksiyonları ve mesleki maruziyetin de rol oynadığı bir klinik tablodur. Havayollarında inflamasyon ve aşırı mukus salgısı oksuruk refleksini uyarır. Oksuruk iki yıl ustuste, en az 3 ay ve bol balgamlıdır.(6,7)
Kronik oksurukle başvuran hastalarda %4 oranında bronşektazi saptanmaktadır. Bronşektazi, genellikle infeksiyona sekonder olarak bronşların elastik ve muskuler yapısının kalıcı bicimde genişlemesidir. Erişkin hastaların coğunda neden idyopatiktir. Bronşial obstruksiyon, gecirilmiş pnomoni, kistik fibrozis, konak immunitesini azaltan durumlar, kronik Mycobacterium avium kompleks infeksiyonu, romatoid artrit, inflamatuar barsak hastalıkları, bazı konjenital hastalıklar ve sarı tırnak sendromu gibi tablolar bronşektaziye neden olabilir. Bronşektazide oksuruk sıklıkla bol, purulan ve kotu kokuludur. Hemoptizi de eşlik edebilir. Nadiren oksuruk balgamsız ve kuru vasıftadır.(7,11,12)
Tuberkuloz oksuruğun sık rastlanan nedenlerinden olmamakla birlikte, oksuruk tuberkulozun en sık semptomudur. İnsidansın yuksek olduğu ulkelerde, bağışıklığı baskılanmış kişilerde, hijyen şartlarının bozuk olduğu yerlerde yaşayanlarda (huzurevi, hapishane, bakımevleri) 3 haftadan uzun suren oksurukte ve eşlik eden iştahsızlık, kilo kaybı, ateş, gece terlemesi ve hemoptizi gibi semptomlar varlığında mutlaka akla gelmelidir. Oksuruk kuru ya da sekresyonlu olabilir.(3,6,7)
Bronşiyolit, interstisyel akciğer hastalıkları ve akciğer kanseri de oksuruğun semptom olarak karşımıza cıktığı, ayırıca tanı ve ileri tetkik yontemleri gerektiren diğer hastalıklardandır.(3,6,7) Ayrıntılı oyku, oksuruğun ozellikleri, risk faktorleri, tetkik sonucları doğru bir şekilde değerlendirilmeli, ayırıcı tanı yapılmalı ve doğru tedavi yaklaşımıyla hasta rahatlatılmalıdır.
KAYNAKLAR
1- Yılmaz V. Oksuruk, Tanım ve Epidemiyoloji. Yılmaz V, editor. OKSURUK: Nedenler, Tanı ve Tedavi. 1. Baskı. İstanbul: TUSAD Eğitim Kitapları Serisi; 2012. p.3 -7.
2- Şahin G. Oksuruk Fizyolojisi. Yılmaz V, editor. OKSURUK: Nedenler, Tanı ve Tedavi. 1. Baskı. İstanbul: TUSAD Eğitim Kitapları Serisi; 2012. p.9 -29.
3- Hanley ME. The History and Physical Examination in Pulmonary Medicine. In: Hanley ME, Van Welsh CH eds. Current Diagnosis and Treatment in Pulmonary Medicine. International Edition. North America: McGraw-Hill; 2003. p.16-25.
4- Everett CF, Kastelik JA Cough. In: Thompson RH, Morice AH eds. Chronic Persistent Cough in the Community. Licensee BioMed Central. 2007.
5- Movahead M, Milne N. Association between amount of smoking with chronic cough and sputum production.The Internet Journal of Pulmonary Medicine, 2007, Volume 7, Number 1.
6- Chung KF, Pavord I. Chronic Cough 1: Prevalance, pathogenesis and causes of chronic cough. Lancet 2008; 371 (9621). P.1364-71.
7- Ozşeker ZF. Oksuruğun Nadir Nedenleri. Yılmaz V, editor. OKSURUK: Nedenler, Tanı ve Tedavi. 1. Baskı. İstanbul: TUSAD Eğitim Kitapları Serisi; 2012. p.129 -139.
8- Kuyucu T. Oksuruk, Astımda Oksuruk. Yılmaz V, editor. OKSURUK: Nedenler, Tanı ve Tedavi. 1. Baskı. İstanbul: TUSAD Eğitim Kitapları Serisi; 2012. p.43 -49.
9- Salem H, Aviao DM. Antitussive drugs. Am J Med Sci 1964, 247. P.580-585.
10- Cağlayan B. Nonastmatik Eozinofilik Bronşit. Yılmaz V, editor. OKSURUK: Nedenler, Tanı ve Tedavi. 1. Baskı. İstanbul: TUSAD Eğitim Kitapları Serisi; 2012. p.91 -95.
11- Lazarus A, Myers J, Fuhrer G. Bronchiectasis in adults: a review. Postgrad Med 2008; 120 (3): 113-121.
12- Rosen MJ. Chronic cough due to bronchiectasis: ACCP evidence -based clinical practice guidelines, Chest 2006; 129, p. 122-131.




[h=2]Gaziantep Goğus Hastalıkları uzmanlarına ulaşmak icin tıklayın![/h]