Dunyada en onemli onlenebilir olum nedeni olarak kabul edilen sigara, ciddi hastalık ve olumlere yol acması yanında uretim kaybı ve gittikce artan sağlık harcamaları nedeniyle ekonomik kayıplara da neden olmaktadır. Bugun icin dunya genelinde 1,2 milyar insan sigara icmektedir. Bu sayının 2025 yılında 1,6 milyara yukselmesi beklenmektedir. Her yıl sigaraya bağlı hastalıklar nedeniyle 5 milyon kişi yaşamını yitirmektedir. Bugunku sigara icme oranları devam ederse, bugun hayatta olan 500 milyon kişi sigara nedeniyle olecektir. Bunların yarıdan fazlası gunumuz cocukları ve genclerdir. Dunya'da sigara icen 1,2 milyar kişinin 800 milyonu (% 70-75'i) gelişmekte olan ulkelerde yaşamaktadırlar. Ulkemizde de son 30 yılda sigara tuketimi % 80 oranında artmıştır ve her yıl 100 bin kişi sigara nedeniyle zamansız ve erken olmektedir. Dunya Sağlık Orgutunun (DSO) verilerine gore, onumuzdeki 20 yıl icinde bu kitlesel olumlerin en fazla artacağı ulkelerden birisi de Turkiye olacaktır. Eğer onlem alınmazsa 2030 yılına gelindiğinde ulkemizde her yıl 240,000 kişi sigaranın yol actığı hastalıklar nedeniyle yaşamını yitirecektir.
Bugun, ulkemizin de yer aldığı bolge, dunya tutun tuketiminde birinci sırada yer almaktadır. Turkiye, sigara tuketiminde Avrupa'da Yunanistan'dan sonra ikinci, dunyada ise ilk 10 ulke arasındadır ve yaklaşık her iki yetişkinden biri sigara icmektedir. 2001 yılında dunyadaki sigaraların %2'si, bolgedeki sigaraların ise %14'u ulkemizde tuketilmiştir.

Sigaranın icerdiği 4000'den fazla kimyasal madde ile insan sağlığına yonelik en onemli ve değiştirilebilir bir tehdit olduğu bilinmektedir. Bu maddelerden nikotin yuksek oranda bağımlılık yapan bir maddedir. Sigara icmenin ve bırakılmasına karşı var olan olağanustu direncin nedeni nikotindir. Sigarayı deneyen dort kişiden ucunun bağımlı olduğu gerceği asıl amacımızın cocuk ve genclerin bu maddeyi hic denememelerini sağlamak olduğunu gostermektedir.. Bunun icin de ulkemizde sigara bırakma oranlarının artması, genclerin sigara ve tutun urunleri icmenin normal olmadığı bir davranışı benimsemeleri gerekmektedir.

Sigara kullanımı bir kapı yolu veya basamak taşı olarak kabul edilmektedir ve diğer bağımlılık oluşturan maddelere gecişte bir on adımdır. Dunya Sağlık Orgutu sigara icimi/bağımlılığını bir hastalık olarak kabul etmektedir Hekimler diğer hastalıkları tedavi etmekle yukumlu oldukları gibi sigara bağımlılığını da tedavi etmeyi hastanın tıbbi değerlendirmesinin bir devamı olarak gormektedirler.
Diğer bağımlılıklarda olduğu gibi nikotin bağımlılığı da omur boyu suren bir hastalıktır. Bir nikotin bağımlısı sigara veya tutun urunlerini bıraktıktan sonra bunları kullanmayan bir nikotin bağımlısıdır. Ne kadar sure sonra olursa olsun tekrar ictiğinde hastalığı nuks edecek ve hicbir zaman daha az miktarda icmeyi başaramayacaktır. Bu nedenle oncelikle kişinin nikotine karşı bağımlı olduğunu ve kontrollu kullanımının mumkun olmadığını kabul etmesi tedavinin ilk basamağını oluşturmaktadır.

Sigarayı bırakma cabası, guclu bir bağımlılık soz konusu olduğu icin, gerekli desteklerin yokluğunda genellikle başarısızlıkla sonlanmaktadır. Bu konuda profesyonel yardımın, ilac ve diğer desteklerin devreye girmesi halinde başarı şansı onemli olcude artmaktadır. Sigarayı bırakmak istediğini soyleyen kullanıcıların oranı yuksek (yaklaşık %70) olmasına rağmen, bırakma oranları duşuktur. Bu konuda yapılan calışmalara gore; sigarayı bırakmayı deneyenlerin %5'ten azı sigaradan 6 ay boyunca tam olarak uzak kalabilmiştir. 2 gun uzak kalabilenler ise yalnızca ucte bir oranındadır. Profesyonel yardım alanlarda ise başarı oranları cok daha yuksek olmaktadır. Profesyonel yardım icinde danışmanlık, davranışsal terapiler ve ilac tedavileri yer almaktadır.

Sigara Bırakma Poliklinikleri sigarayı bırakmak isteyenlere destek olmak amacıyla kurulmuş ve uzmanlaşmış yerlerdir. Ulkemizde hekimler tarafından, gercek sağlık kuruluşlarında kurulmuş sigara bırakma polikliniği sayısı azdır. Buna karşın, bilimsel tıbbi hizmetin yeterince sunulamadığı ortamda bilimsel kanıta dayalı olmayan tedaviler hızla yaygınlaşmıştır. Bilimsel kanıtlarla gosterilmiş olan yontemlerden cok daha yuksek başarı oranları vaat eden bu yontemler ticari olarak sunulmakta ve halkımız kandırılmaktadır.

Nikotin bağımlılığını olcmek icin kişilerin kendilerinin de kolayca uygulayabileceği bir test vardır: Fagerstrom Nikotin Bağımlılık Testi. Her soruya verdiğiniz cevaba karşılık gelen puanlar toplanıp nikotine bağımlılığınızın derecesini olcebilirsiniz.

0-2 = duşuk duzeyde bağımlılık
3-7 = orta duzeyde bağımlılık
8-10 = yuksek duzeyde bağımlılık

Fagerstrom Testi
Her gun genellikle kac sigara iciyorsunuz? 10 veya daha az
11 - 20
21 - 30
31+ 0
1
2
3
İlk sigaranızı uyandıktan ne kadar sonra iciyorsunuz? 5 dakika icinde
6-30 dakika
30 dakika + 3
2
1
Sigara icilmeyen yerlerde sigara icmemekte zorlanıyor musunuz? Hayır
Evet 0
1
Hangi sigaradan vazgecmekte en cok zorlanırsınız? Sabah ilk icilen
Diğer 1
0
Gunun ilk saatlerinde sonraki saatlere gore daha sık sigara iciyor musunuz? Hayır
Evet 0
1
Cok hasta olduğunuzda veya gunun coğunu yatakta gecirdiğinizde sigara icer misiniz? Hayır
Evet 0
1

Sigara icildiğinde merkezi sinir sistemi noronlarına etki ederek, kişi tarafından fark edilebilen ve hoşa gidici olarak tanımlanan bir takım davranış değişikliklerine neden olmaktadır. Sigaradaki nikotinin bağımlılık yapıcı potansiyeli kanıtlanmıştır.Sigara icimini takiben, nikotin, insan beynini etkileyerek, kişiye odul gibi gelen davranış değişikliklerine neden olmaktadır. Bunun sonucu olarak kişi, sigara icme davranışını daha sık tekrarlamaya gudulenmekte ve daha sık sigara icmektedir. Bir tiryaki icin arkadaşının elinde gorduğu bir sigara, masa uzerinde gorduğu bir sigara paketi, koşullu uyaran olabilir ve koşullu tepkiyi (hoşa giden etkileri) sağlayabilir. Edimsel ve klasik şartlanma surecleri, sigara icme durtusunu surekli tazeler ve bunun sonucu olarak da sigara icme, bilinc dışı otomatik bir davranış olarak surer gider.

b) Sigara kullanımının fizik bağımlılık boyutu
Sigara icmeye başlayanların coğu, gunde kullandıkları sigara miktarını belirli bir duzeye varıncaya kadar surekli artırırlar. Tuketimi arttırma donemi, genellikle sigara kullanımının ilk 4-8 yılıdır. Gunluk tuketimi arttırma eğiliminin nedeni, sigaranın (nikotinin) beklenen etkilerini elde edebilmek icin giderek daha fazla sigaranın alınmasına ihtiyac duyulmasıdır. Sigara tiryakilerinde nikotinin bir cok etkisine karşı tolerans gelişmiştir.

Sigara tiryakilerinde sigaranın kesilmesi, kişiyi rahatsız eden belirtilerin ortaya cıkmasına yol acabilir. Genel olarak yoksunluk tablosu veya sigara (nikotin) cekilmesi (nicotine withdraw) olarak tanımlanan bu durum, yeniden nikotin alınmasıyla ya da sigara icme ile gecer. Nikotin yoksunluğu (nicotine withdrawal) durumu, aşağıdaki gibi tanımlanmaktadır :

“En azından bir kac haftadan beri her gun sigara kullanan birinde, nikotinin kesilmesini takip eden 24 saat icerisinde” aşağıdaki belirtilerin en az dordunun ortaya cıkması durumu :

1. Şiddetli Nikotin alma (sigara icme) arzusu
2. Cabuk sinirlenme, huzursuzluk
3. Sıkıntı hissi (anksiyete)
4. Dikkatin belirli bir konuya ya da uğraşa yoğunlaştırılmasında zorluk
5. Hareketsiz duramama (restlessnes),
6. İştahta artma ve kilo alma
7. Kalp atım hızında azalma

. Toleransın aşırı oluşması ve yoksunluk belirtilerinin gorulmesi, nikotin bağımlılığının fiziki bağımlılığı da icerecek boyuta yukseldiğini gosterir. Fiziki bağımlılık boyutu nedeniyle sigara bağımlılığı, eroin ve alkol bağımlılığına benzemektedir. Fiziki bağımlılarda sigara alınmadığında ortaya cıkan yoksunluk belirtilerinin sigara alınınca kaybolması, sigaranın bu nedenle de odullendirme işlevine aracılık yapmasını sağlar. Fiziki bağımlılarda sigarasızlık, rahatsızlığa yol acmakta, alınan sigara da bu rahatsızlığı yok ederek kişiyi tekrar kullanmaya gudulemektedir.
Yoksunluk belirtilerinin suresi, kişiden kişiye değişmektedir. En şiddetli yoksunluk tabloları 3-4 haftada sona erer. Bırakanlarda uzun sure devam edebilen sigara icme arzusunda şartlanmaların daha onemli olduğu duşunulmektedir. Yoksunluk belirtilerinin şiddeti, sigaranın kesilmesi oncesinde, gunde icilen sigara miktarıyla, daha cok icenlerde ise daha şiddetli olacak şekilde ilişkili olduğu bildirilmiştir. Yoksunluk tablosu, maddenin ani olarak eksilmesine vucudun doğal tepkisidir. Bunun sonucu olarak yoksunluk tablosu, iyileşme doneminden sonra da zaman zaman ortaya cıkabilir.

TUTUN BAĞIMLILIĞININ PSİKOLOJİK TEDAVİSİ

Sigara icmenin nikotin ile ilişkili bedensel yonlerinin yanı sıra ruhsal ve davranışsal yonleri de olduğu gozden kacırılmamalıdır. Bu faktorler yeterince incelenmezse, nikotin yoksunluğu gectikten sonra kişi tekrar sigaraya başlayabilir. Bedensel, ruhsal ve davranışsal faktorler birbirleriyle yakın etkileşim halindedir. Orneğin nikotine aşerme (fiziksel bağımlılık) ruhsal sıkıntı doğurabilir. Ruhsal sıkıntı ve depresyon nikotin isteğini artırabilir. Davranışsal faktorler, orneğin otobus beklerken, cay veya kahve icerken sigara icmek gibi, sigara isteğini artırabilir. Cevrede icenlerin cok olması, icmeyi cesaretlendirici ortam, cevreye ozenme veya uyum gibi cevresel faktorlerin de sigara icme nedenleri arasında olduğu unutulmamalıdır. Tedavi sırasında tum bunlar goz onunde bulundurularak onlemler alınmalıdır.

Hastanın bağımlılık kriterlerine gore planlanan psikolojik tedavide “baş etme becerileri”, ofke kontrolu” , “iletişim becerileri”, aile goruşmesi relaks olmaya yonelik gevşeme egzersizleri, motivasyona yonelik calışmalar ve değişik terapi yontemleri uygulanabilir. En fazla kabul goren davranış tedavileridir. Beceri eğitimi, relaps onlenmesi, uyaran kontrolu, hızlı icme teknikleri kanıta dayalı davranış tedavi teknikleridir.

Beceri eğitimi, relaps onlenmesi tekniği; yuksek riskli durumların tanımlanması, bunlarla baş etmek icin plan yapılması ve uygulama alanında davranışsal ve bilişsel başa cıkma yollarının oğretilmesini icerir.
Uyaran kontrolu tekniğinde ortamda sigara kullanımını tetikleyen faktorlerin ortadan kaldırılması amaclanır.

Hızlı icme tekniğinde bulantı oluşana kadar sigara icmeleri onerilerek sigara icmenin hoş duygu değil de kotu duygular yaratan bir eylem haline donuşmesi amaclanır.

Sigara icicilerinin yardımsız sigarayı bırakabilmeleri sadece %7,9 oranında mumkun olmaktadır. Nikotin yerine koyma tedavisi, sosyal ve davranış tedavi desteği, ilac kombine tedavisi ile bu oran %35'lere cıkmaktadır .

TUTUN BAĞIMLILIĞININ İLACLA TEDAVİSİ

Gunumuzde The Food and Drug Administration (FDA), World Health Organisation (WHO) ve Sağlık Bakanlığı onaylı ve tum klavuzlarda yer alan ilacla tedavi yontemleri vardır. Bu tedavi yontemleri mutlaka doktor onerisi ile kullanılmalıdır.

[h=2]İstanbul Psikiyatri uzmanlarına ulaşmak icin tıklayın![/h]