Sınırlar ve disiplinSınırlar, cocuğun kendisini emniyette hissederek hareket edebileceği alanı belirlemesine yardımcı olur. Her cocuk, kendisini ve cevresini tanıma, keşfetme cabası icindedir. Bu surecte cocuk, ailesinin davranışlarını gozlemler, neden-sonuc ilişkisi kurabilmek icin denemeler yapar. Yaptiğı davranışların sonuclarını gormek ister. Ailesi ve cevresinin davranışlarını gozlemleyerek oğrenmeye calışır. Anne babaların koyacağı sınırlar cocuğu guvende hissettirir.
Disiplin, istenilen davranışların oğrenilmesi ve alışkanlıkların edinilmesini sağlamak icin kullanılır. Cocuğun doğru ile yanlışı ayırt edebilmesini, kendi kendini kontrol edebilmesini, okulda ve dış dunyada başarılı bir yaşam surdurebilmesini sağlayacak bilgi ve kuralları oğrenmesine yardımcı olur. Disiplin, davranışı yonlendirmeyi amaclamaktadır. Sınır koyma ve disiplin ailenin tutumlarıyla cok ilişkilidir. Cizilen sınırlar anlaşılır, net ve tutarlı olduğu surece, cocuğun kuralları anlaması ve uygulaması kolay olacaktır. Cocuğun uygun yaşam becerileri geliştirebilmesi ve sorumluluk sahibi olabilmesi icin dengeli sınırlara ihtiyacı vardır. Sınırlar sayesinde cocuğun sorumluluk duygusu gelişir. Cizdiğimiz sınırların geniş ve belirsiz olması, bir anlamda sınır olmaması anlamına gelir. Sınır konmayan cocuk; kendi sınırının nerede başladığını ve nerede biteceğini oğrenemez, başkalarının hakkına saygı gosteremez, sorumluluk almakta zorlanır.
Sınırlar cok katı ve değiştirilemez olduğu zaman, cocuğun kişiliği bastırılmış olur. Bu tarz ailelerde cocuklara yeni yollar deneme ve araştırma icin gereken ozgurluk verilmemekte ve oğrenme icin gereken zemin engellenmektedir. Aşırı disiplin cocuğun korku ve ofke duymasına neden olur. Kuralların bazen esnetilebilir olması gerekir. Esneklik ve hoşgoru, cocukta kabul ve sevgi kavramlarını geliştirir. Sevgi ve saygı kavramları aileden taklit yoluyla model alınarak oğrenilir.
Cocukların kabul gordukleri, sevildikleri ortamda kuralları kabul etmeleri kolaylaşır. Fiziksel veya sozel şiddet kullanarak cocuklar kuralları oğrenemezler. Bu yontemler kısa donemde hızlı sonuc veriyor gibi gozukse de uzun donemde kalıcı zararlar doğurabilir. Fiziksel cezalar, utanc ve umutsuzluk duyguları yukleyerek cocuğun kendisine olan saygısını yitirmesine, saldırgan davranmasına, guc kullanarak istediklerini elde edebilmesine neden olur. Cocuğun yaptığı yanlış davranış karşısında anne-babanın bağırması, azarlaması, aşağılaması cocuğun ozguveninin azalmasına neden olur. Ailenin kullandığı “Tembel”,“sorumsuz”, “asi”, “inatci” gibi olumsuz sifatlar, onun negatif ozelliklerini geliştirir. Sevilen ve kişiliğine saygı duyulan cocuk başkalarını sever ve onlara saygı duyar. Cocuğun kuralları, sınırları ve disiplini oğrenmesi icin deneyimlemeye ve davranışlarının sonucunu yaşamaya ihtiyacı vardır. Cocuğun olumlu ile olumsuz davranış arasındaki farkı oğrenebilmesinde odul ve ceza sistemi yardımcı olur. Odul ve ceza yontemi, ruşvet ve tehdit ile aileler tarafından cok karıştırılır. Tehdit ve ruşvet daha cok şartlı cumleleri icerir. Orneğin; ruşvet: odevini yaparsan TV izleyebilirsin, tehdit: odevini yapmazsan TV izleyemezsin ‘gibi cocuğu koşullandıran kelimeler icerir.
Odul, cocuğun pozitif davranışını fark etmek, ovucu sozler kullanmak, olumlu yuz ifadesinde bulunmak ve ona pozitif geri bildirim vermektir. Orneğin; “Aferin, ellerini yikadin”, “dersini cok guzel bitirdiğini farkettim, odanı duzenli topladığını goruyorum,” gibi sozler, yaptığı iyi davranışların pekişmesini sağlar. Ceza ise cocuğun sevdiği şeylerden mahrum edililip, ilgi kaybı yaşamasıdır. Cocuk bu sayede davranışının sonucunu yaşanmış olur ve oğrenme gercekleşmeye başlar. Odanı vaktinden once topladığından daha fazla oyun oynama zamanın oldu veya negatif davranışta bulunduğunda’ odevini gec bitirdiğinden oyun oynamaya vaktin kalmadı vb. orneklerinde olduğu gibi cocuk davranışlarının doğal sonuclarını yaşarak olumlu ve olumsuz davranışların arasındaki farkları oğrenmeye başlar. Odul ve ceza oğrenmenin bir sonucu olarak kullanıldığında ve yapılan bir işin hemen arkasından uygulandığında etkili olur.
Odul ve ceza uygulanırken ailede tutarlılık olmalıdır. Annenin cezalandırdığı davranışı baba odullendirmemelidir. Orneğin cocuk kotu soz soylediğinde anne cocuğa kızıyor ve bu şekilde konuşmasından hoşlanmadığını belirtiyor olmasına rağmen baba guluyor ve ‘benim oğlum erkek oldu da kufur etmeye başladı gibi ifadeler kullanıyorsa cocuk hangi davranışın doğru olduğunu ayırt edemez ve duruma gore hareket eder, annesinin ve babasının yanında farklı davranış sergiler. Ama ebeveynlerde tutarlılık olursa ve aynı duruma farklı tutumlar sergilenmezlerse cocuk hangi davranışın yanlış olduğunu bilir ve celişki yaşamaz. Sınırları oğretirken cocuğun pazarlık yapmasına izin vermemek gerekir. Ağlamak, bağırmak ve vurmak gibi negatif davranışlar ile cocuk kazanc elde etmemelidir. Ağlayan cocuğun istediğini yapmak veya istediğini almak, hatalı davranışı gormezden gelmek olumsuz davranışların pekişmesine neden olur. Olumsuz davranışların nedeni araştırılmalıdır cunku her davranışın arkasında bir ihtiyac, amac veya sorun yatar.
Sınır Nasıl Konmalıdır?
 Sınırlar bebeklikten itibaren konmalı ve yaş ilerledikce yeniden duzenlenmelidir.
 Sınırlara uymanın onemi cocuklara net ifade edilmelidir.
 Sınırlar gerektiğinde değişebilir ve esnek olmalıdır.
 Amaca yonelik sınırlar konmalıdır. Sınır koyacağım diye her şeye “hayır” denmemeli ve hayır’ dedikten sonra geri donuş yapılmamalıdır.
 Cizilen sınırlar tutarlı olarak uygulanmalıdır. Sınırların ciğnenebilir olduğunu oğrenen cocuğun her ortamda sınırları zorlaması kacınılmazdır.
 Ceza vermek yerine secenek sunun. Markette surekli koşan ve sizi dinlemeyen bir cocuğa, ‘ marketin icinde yurume veya alışveriş arabasının icinde oturma seceneklerini sunabilirsiniz.
 Cezalandırmak yerine ‘ bu davranışından hoşlanmadığınızı ve kızdığınızı belirtin.
 Cocuğa hatalarını nasıl telafi edebileceğini gosterin.
 Cocuğa neyi yapamayacağı acıklanırken buna karşılık neleri yapabileceğini de belirtilin.
 Cocuk, olumlu davranışta bulunduktan sonra pozitif geribildirim veya ekstra oyun vakti, ilgi kazansın. Negatif davranışta bulunduktan sonra ise ilgi kaybı veya ceza alsın orneğin; eşyasını kaybettiyse kendi harclığından para biriktirsin ve zaman icinde kaybettiğini kazansın boylece davranışının sonucunu yaşamış olur.
 Cocuklara oğut vermektense davranışlarınızla ornek bir model olun. Anne babanın ortak tutumu, genel duruşu ve davranışları en iyi sınır belirleyicisidir.


[h=2]İstanbul Psikoloji uzmanlarına ulaşmak icin tıklayın![/h]