Periodontoloji nedir?Dişeti Hastalıkları ve Tedavileri
Diş fırcalama sırasında kanamalar ile karşılaşıyor, ağızda kotu koku hissediyor, aynada dişlerinizi incelediğinizde dişler uzerinde birikmiş bej-sarı renkli katmanlar goruyorsanız, dişlerinizi parmakla ittiğinizde kolayca hareket ediyorlarsa buyuk olasılıkla bir dişeti hastalığına yakalanmışsınız demektir ve aşağıdaki bilgilere ihtiyacınız olabilir!!
Bu makalede dişeti hastalıkları guncel sınıflamaya gore acıklanarak tedavi yontemlerine kısaca değinilerek hastaların konu hakkında aydınlatıcı on bilgilere ulaşmaları amaclanmıştır.
Dişetinde Gorulen Komplikasyonlar
Sağlıklı haldeki dişetinde problemlerin ortaya cıkmasına ağzımızda yaşayan mikroorganizmaların sayılarının artışı sebep olur. Mikroorganizmalar gurubuna dahil olan bakteriler, temizleme-bakım eksikliği ve bunun sonucunda diştaşı oluşumuna bağlı olarak dişetinde iltihaplanma ve enfeksiyona yol acarlar. Mikroorganizmaların coğalması aynı zamanda bunların ortama yaydıkları sulfurik gazların da artışına ve ağız kokusuna yol acar. Coğalan bakteriler dişler uzerinde film tabakası oluştururlar. Bakteri plağı denilen bu tabaka eğer diş fırcalama ile temizlenmezse, tukurukte serbest dolaşan minerallerin cokelmesi ile “diştaşı” oluşur ki bunlar dişler uzerinde leke ve renk değişiklikleri ile gorsel olarak fark edilebilirler. Diştaşı oluşumları profesyonel temizlik ile giderilmezler ise dişeti iltihabı “gingivitis” ile başlayan dişeti hastalıkları “periodontitis” meydana gelir. Dişetinde kızarıklık, kanama, şiş-odem, diştaşı varlığı, dişetlerinin cekilmesi ve dişlerde sallanma bulguları periodontal hastalığın belirtileridir. Ağız bakımındaki yetersizliklerin yanısıra savunma sisteminde aksaklıklar olan kişilerde, orneğin kanda immunglobulin sayıları az olan kişilerde periodontal hastalıklara yatkınlık vardır. Ayrıca diş dizisindeki capraşıklıklar da temizlenme gucluğu yarattığı icin hastalığa zemin hazırlar. Bu tip ozellikler soyacekim ile de ilgili olduklarından periodontal hastalıklara yakalanma oranında genetik bir aktarımdan da soz edebiliriz.
Ağız-yemek borusu-mide ve bağırsaklar sindirim sistemini oluşturup birbirleri ile ilişkili olan her kademede bakteri barındırırlar. Sindirim sistemi bir butun olduğu icin ağızda yapılan periodontal girişimlerden sonra duzenli hekim kontrolleri ve ev bakımı yapılmadığı takdirde fırsatcı patojen mikroorganizmalar tekrar ağızı kolonize ederek tahribata devam ederler. Başka bir anlatımla her bireyin ağzında değişken oranlarda bakteri, bakteri plağı, diştaşı bulunur ve temizlendikten sonra zamanla tekrar oluşur. Bakteriler yaşam boyu bizimle beraber yaşayacaklardır (hatta biz yaşamımızı yitirdikten sonra bile), onları vucudumuzdan cıkarıp atamayız. Bu ozellikten dolayı oncelikle bilinmesi gereken "periodontitis" tipi bakteri kokenli hastalıklarla yaşam boyu suren bir mucadele vermek gerektiğidir. Diğer bir deyişle periodontitis tedavi edilir ve ağız kondisyonları normal şartlara dondurulebilir ancak hastalığa yol acan mikroorganizmalar kararlılıklarından vazgecmezler ve sizin ağız bakımını aksattığınız oranda hastalık tekrar geri doner. Tekrarlama ozelliğinden dolayı periodontal hastalık ile mucadele nafile bir işlem olarak değerlendirilip tedavi uygulanmaz ise diş kayıpları kacınılmazdır. Ancak, periodontal hastalıklara yakalanan bir cok kişi tedavinin uzun surece yayılmasından sıkılarak ilerleyen donemde hekim kontrollerini aksatıp "manevi olarak problem yaşıyorum, inancım kalmadı ve dişlerimi fırcalamak dahi istemiyorum," ya da "tedavi olarak bu sorundan tamamen kurtulmam mumkun mudur? " gibi duşuncelere kapılabilirler. Oysa yaşanan problem bir cok kişinin başına gelir ve fakat bilincli bir mucadele ve istikrarlı bir bakım programı ile cok uzun yıllar komplikasyon tekrar etmeden ustesinden gelinebilir.
Dişeti sağlığımızı korumak icin diş fırcalama alışkanlığımızın olması on plana cıkmaktadır. İdeal olarak yemeklerden en az bir saat sonra diş fırcalanmalı ve bu flordan zengin bir diş macunu eşliğinde gercekleştirilmelidir. Oğun sırasında alınan asitlerin etkisiyle bir kısım minede mineral kaybı olarak yumuşar. Bu nedenle yemekten hemen sonra diş fırcalamak yerine ağzın doğal ortamındaki minerallerin bu mineral kaybına uğramış bolgelere cokelmesi icin zaman tanımamız gereklidir. Aksi takdirde hemen fırcalama yaptığımızda yumuşamış minenin erozyonuna katkıda bulunuruz. Her oğun sonrası kuru bir diş fırcası ile, su ile ıslatmadan, florlu diş macunu uygulayarak, iki dakika sure ile diş ve dişeti birleşiminde oval-dairesel minik titreşim hareketleri ile uygulama yaptıktan sonra dişetinden dişe doğru (kırmızıdan beyaza) fırca ile supurme hareketi yapılmalı, daha sonra mine yuzeyleri dairesel hareketler ile her yonden supurulmelidir. Bu fırcalama işlemleri alt ve ust cenelerde, on, yan ve arka dişler icin eşit surelerde uygulanmalıdır.
Diş fırcalama alışkanlığımız duzenli olsa da her bireyin ağzında zamanla bakteri plağı ve dolayısı ile mine ve kok yuzeyine tutunan diştaşları oluşurlar. Diştaşı puruzlu bir yuzey oluşturduğu icin bakterilerin tutunmasını kolaylaştırır ve sayılarının artmasına yol acar. Zamanla yeni gelen bakterilerin de eklenmesi ile diştaşlarının hacim ve yayıldıkları alan artar. Diştaşlarına tutunan bakteriler ortama yaydıkları toksinleri ile kollajen yıkımına yol acarlar. Diğer bir deyişle bakterilerin ortama sactıkları asitler (ekzotoksinler) dişeti ve kemik dokularının temel yapıtaşı olan kollajen liflerinin cozunmesine yol acarlar. Vucudumuz da bakterilerin bu olumsuz etkilerine karşı bir savunma olarak “iltihap” oluşturur. “Yangı” olarak da adlandırılıan iltihap vucudumuzun savunma cevabıdır. Yangıda savunma hucrelerimiz olan beyaz kan hucreleri ve ceşitli enzimler kan yolu ile bakterilerin saldırdığı bolgeye taşınırlar. Taşıma işlemini hızlandırmak icin vucut o bolgede bulunan kılcal damar sayısını hızla arttırır ve damarların ceperinde bulunan pencereleri acık tutarak savunma hucrelerinin damar dışına cıkarak bakterilere saldırmasına izin verir. Boylelikle yangılı dişeti damar sayısındaki artışa bağlı olarak koyu kırmızı renkte, kanamalı, şiş ve odemli hale gelir.
Periodontal hastalıklar ile ilgilenen diş hekimliği disiplinine "periodontoloji" adı verilir. Periodontal hastalıklar, dişlerin destek dokuları olan alveolar kemik, periodontal ligament ve dişetini etkileyen lokalize enfeksiyonlardır ve tedavi edilmedikleri takdirde diş kaybına neden olurlar. Hastalığın ana kaynağı olarak “fakultatif ve anaerobik bakteriler” gosterilmektedir. Periodontal hastalıklar, lokal enfeksiyonlar olarak tanımlanmasına rağmen tedavinin esası bakteriyel urunlerin mekanik olarak ortamdan uzaklaştırılması esasına dayanmaktadır. Diğer bir deyiş ile periodontal hastalık tedavisi ağızdaki bakteri sayısını normale indirgemeyi ve dokulara penetre olmuş bakterileri elimine etmeyi amaclayan antimikrobiyal bir tedavidir. Vakanın cep derinlikleri olculup kanama miktarı ve diş sallanması (mobilite) gibi klinik bulguları ile birlikte rontgen bulguları da değerlendirilerek tedavi planı yapılır. Lazer uygulamaları ana tedavi şablonunu destekleyen unsurlar olup tek başına işlerlikleri halen tartışmalıdır.
Periodontal hastalıklar basit dişeti yangısı olan gingivitisten başlayarak giderek daha kapsamlı hale gelen kronik periodontitis ve agresif periodontitis ve bunların lokalize ve generalize tipleri ile sistemik hastalıklarda manifeste olan periodontitis tiplerine kadar yayılan geniş bir dağılım izler. Periodontal dokuların hastalıklı hali anlamındaki "periodontitis" halk arasında eski bir terminoloji olan "piyore" adı ile anılmaktadır.
Gingivitis, genellikle dişetinde gorulen bakteri plağı ve sonrasında diştaşı oluşumuna bağlı iltihabi bir hastalıktır. Bu tipe "Bakteri Plağına Bağlı Gingivitis" adı verilir. Klasifikasyonda ayrıca "Bakteri Plağına Bağlı Olmayan Gingivitis" ve alt grupları da yer almaktadır. Genel ozellikler olarak Gingivitiste cep derinlikleri 1-2mm arasındadır. Bakteri plağı birikimi ve dişetlerinde kanamalar gorulur. Kolaylıkla tedavi edilebilen gingivitis sadece yumuşak doku seviyesinde gorulur. Tedavisi mekanik temizliktir. Bu işleme diştaşı temizliği ya da detertraj adı da verilmektedir. Detertraj işlemi el aletleri (scaler, kuret) ve/veya sonik-ultrasonik temizlik cıhazları ile yapılır. Genellikle 3-4 gun ara ile uc seans yapılır. Bu işleme "başlangıc periodontal tedavi" adı verilir. Generalize Gingivitis: dişeti iltihabının uzun sure tedavi edilmemesi sonucu tum ağızda gorulen, cep derinliklerinin bazı bolgelerde 2mmyi aştığı iltihabi hastalıktır. Gingivitis tedavisine ek olarak kok yuzeyi duzleştirilmesi (root planning) de yapılır. Tedaviyi destekleyici olarak ağız gargaraları da kullandırılır.
Nekrotizan Ulseratif Periodontal Hastalıklar: bu grup altında Nekrotizan Ulseratif Gingivitis (NUG) ve Nekrotizan Ulseratif Periodontitis (NUP) yer almaktadır. NUG ve NUP immun yetersizlik ve/veya ağız hijyeninin yetersizliğine bağlı olarak ozellikle anaerob patojenlerin sebep olduğu hastalıklardır. Dişetlerinde ulserli sahalar, serbest dişeti kenarında grimsi kabuklaşmalar (pseudomembran) ve kesif bir ağız kokusu ile karakterizedir. Tedavisinde ağız hijyenini sağlamaya yonelik başlangıc tedavisi uygulanır ve anaeroblara etkili ornidazol-metranidazol turevi antibiotikler kullanılır.
Kronik Periodontitis: dişeti iltihabının daha derin dokulara sıcramış ve destek kemikte rezorbsiyonlara bağlı olarak cep derinliklerinin 2-3mmnin uzerinde olduğu hastalıktır. Başlangıc periodontal tedavi sonrası cep derinlikleri ve ataşman duzeyleri uc hafta icersinde izlenir. İyileşme oranına, cep derinliklerine gore sungingival kuretaj ile flap operasyonu arasında karar verilir. Bazı ekoller her halukarda once subgingival kuretaj, bir kac haftalık aradan sonra flap operasyonunu onerirler. Subgingival kuretaj anestezi altında scaler adı verilen orak tarzı el aletleri ile derin dokularda granulasyon dokularının eliminasyonu ve kok yuzeyi duzleştirmesini icerir. Falp operasyonu hastalıklı dokuların cerrahi olarak eksize edilmesi, cep derinliklerinin azaltılması ve kok yuzeyi duzleştirmesi işlemlerini icerir. Son donemde bu aşamada lazer uygulamaları ile yuzey detoksifikasyonu yapılarak tedavi başarısı pekiştirilmektedir.
Agresif Periodontitis: erişkin periodontitisten daha az gorulur. İmmun sistem yetersizliğine bağlı olarak periodontal patojenlerin ataklar halinde yaptıkları ve kısa sureclerde gercekleşen doku yıkımları ile karakterizedir. Erişkin periodontitisine benzer tedavi uygulanır. Teşhis edildikten sonra rutin kontrol şarttır.
Lokalize Agresif Periodontitis (LAgP): daha ziyade genc bireylerde ortaya cıkan, actinomyces actinomycetamcomitans (AA) ve spiroketlerin etken olduğu, 6 yaş dişlerinin mesialinde ve insizivlerde kemikici ceplerin oluşumu ile karakterizedir. Kronik periodontitisin tedavisine benzer şekilde ama sadece kemikici ceplerin etkilediği bolgelerde flap operasyonu yapılır.
Generalize Agresif Periodontitis (GAgP): santral ve birinci molarlar harici diğer dişlerde hızlı ilerleyen periodontal yıkım ile larakterizedir. Tedavisi kronik periodontitise benzelik gosterir.
Sistemik Hastalıkların Manifestasyonu olan Periodontitis: Notropeni, Down sendromu, Papillon-Lefevre sendromu,Histiositosis sendromları gibi bir cok sistemik bozukluk durumunda bunlara bağlı olarak oluşan ve kronik periodontitis tablosuna benzer periodontal komplikasyonlar bu grupta toplanmaktadır.
Periodontal Apseler: dişeti dokusu icinde periodontium bağlantısı irinleşme şeklinde tezahur eden lezyonlardır. Gingival apse, Periodontal apse ve Perikoronal apse olarak alt gruplara ayrılır.
Endodontik Lezyonlar ile Bağlantılı Periodontitis: Endodontik lezyon ile enduklenen periodontal lezyonlar bu grupta değerlendirilir.
Gelişimsel veya Kazanılmış Deformiteler ve Durumlar: farklı etyolojiye sahip muko-gingival deformitelerin (bozuklukların) sebep olduğu periodontal lezyonlar bu başlık altında incelenerek tedavi cozumleri incelenir.
Refraktor Gingivitis ve Periodontitisler: tedaviye rağmen patojenlerin yaptığı tahribatın devam ettiği klinik tabloya sahip tum periodontal hastalıkların başına tedaviye cevap vermeyen anlamında "refraktor" on takısı eklenerek adlandırılır. Bu tip hastalıklarda ozellikle immun sistem yetersizlikleri incelenmelidir.
Tum periododontitis tiplerinde destekleyici olarak antibiotik, non-steroidal anti-inflamatuar (NSAI) ve antiseptik gargara terapileri yaptırılır. Periodontitis formlarında hastaların cok sabırlı olması ve iyi bir netice icin hekimle cok iyi işbirliğine gitmeleri gerekir. Ayrıca bu tip komplikasyonları oluşturan etkenler yaşam boyu tekrar edebileceğinden periodontal hastalığa yakalananlar tedaviyi hicbir zaman aksatmamalı, bunun bakterilere karşı yaşam boyu suren bir mucadele olduğunu idrak etmeleri gereklidir.
Dişeti iltihap şiddeti ve dişler cevresindeki destek kemiğin erime miktarına gore yapılması gereken tedavileri basitten komplikeye doğru sıralarsak:
1-detertraj + root planning (diştaşı temizliği ve kok yuzeyi duzleştirmesi; sonik, ultrasonik cıhazlar ve el aletleri kullanılır), Diod, Neodimiyum veya Erbiyum laser uygulamaları ile desteklenebilir, vakanın durumuna gore chlorhexidinli ağız gargaraları, cep derinlikleri fazla ise Ornidazol ya da Tetrasiklin/Doksisiklin turu antibiyotikler verilir;
2-subgingival kuretaj (anestezi altında kuretaj), Diod, Neodimiyum veya Erbiyum sınıfı laser uygulamaları ile desteklenebilir;
3-flap operasyonu (periodontal cerrahi), Neodimiyum, Erbiyum, Karbondioksit lazer uygulamaları ile desteklenebilir, mutlaka chlorhexidinli ağız gargaraları ve Penisilin/Streptomisin/Ornidazol turlerinden bir antibiyotik verilmesi aşamalarını icerir.
Sonuc olarak,
-dişhekimine gitmeyi berbere gitmek gibi yaşamınızın rutin bir parcası olarak gorun,
-Periodontal Tedavinizi uzman bir periodontolog ya da periodontoloji uygulamalarını gercekleştiren bir pratisyen diş hekimi yapabilir,
-tek başına lazer terapisinin yeterli olmadığını bilin (lazer yardımcı bir yontemdir),
-ağız-diş bakımından vazgecerseniz siz değil mikroorganizmalar kazanır ve dişlerinizi kaybetme noktasına gelirsiniz.
Not: yukarıdaki Periodontal Hastalıklar sınıflaması Amerikan Periodontoloji Derneği'nin halen kullanmakta olduğu guncel sınıflamadır.
Doc.Dr.Tosun Tosun

[h=2]İstanbul Diş Hekimi uzmanlarına ulaşmak icin tıklayın![/h]