Eğitim hayatımız boyunca surekli yer kabuğunu duyuyoruz. Kimi zaman farklı derslerde, kimi zaman ise Coğrafya dersinde yer kabuğunu en ince ayrıntılarına kadar inceliyoruz. Surekli olarak duyduğumuz ama henuz hakkında net bir bilgi sahibi olmadığımız yer kabuğu hakkında bilmediğiniz ve oğrenmeniz gereken her şeyi anlattık. Dilerseniz lafı hic uzatmadan yer kabuğu nedir, ozellikleri nelerdir, ne işe yarar gibi soruları yanıtlayalım.
Her şeyden once, yer kabuğu nedir?
Gelin biraz temelden başlayalım. Yer kabuğu, temelde gezegenimizin cekirdeğinin dış katmanı olarak ozetlenebilir. Yer kabuğu, litosferin bir parcasını oluşturmakla birlikte dunyamızdaki tum karalara ulaşabilecek tektonik plakalardan oluşmaktadır. Dunya kabuğu, bundan tam 4.6 milyar yıl once meydana geldi. İlk meydana geldiğinde, şu anki halde değildi. Bu kadar katı değilde, ilk meydana geldiğinde cok daha ince bir yapıya sahipti. Zamanla katılaşarak gunumuzdeki hale geldi.
Yer kabuğu, iki farklı ture ayrılmaktadır. Bunlardan bir tanesi, dunyamızdaki toprakların altında bulunan yer kabuğu olan Oceanic ve bir diğeri ise, denizlerin altında bulunan Continental yer kabuğu. Karaların altında bulunan yer kabuğu, denizlerin altında bulunan yer kabuğuna gore daha kalındır. Denizlerin altında bulunan yer kabuğu 5 ila 10 kilometre arası bir kalınlığa sahipken, karaların altında bulunan yer kabuğu ise 30 ila 50 kilometre arasında bir kalınlığa sahip. İki yer kabuğu turunun temel ortak ozelliklerinden bir tanesi, ikisinin de %90 magmatik kayadan oluşuyor olması. Okyanusta bulunan kabuk, kaynağını soğutulmuş ve sertleştirilmiş lavlardan gelen kayalardan almaktadır. Genel olarak baktığımızda, kıta kabuğu cok daha eskidir. Okyanus kabuğu ise, kıta kabuğuna cok daha genctir. Kıta kabuğu 4.6 milyar yaştayken, okyanus kabuğu ise yalnızca 270 milyon yaşında. Yer kabuğu, yalnızca dunyamıza ozel değildir. Dunya ile birlikte Venus, Merkur, Mars ve Ay ’da bir tane bulunuyor.
Yer kabuğu ne işe yarar?
Yer kabuğunun ne olduğunu oğrendik. Sırada yer kabuğunun aslında ne işe yaradığı, dunyamıza ne gibi katkılarda bulunduğunu oğrenmek var. Yer kabuğu, Dunya ’dan gelen kuru ve sıcak kayaların ortaya cıkardığı su ve oksijen ile reaksiyona girerek, yeni mineral ve kaya turleri oluşturmaktadır. Bu nedenle yerine gore ince ama oldukca onemli bir bolge olarak bilinir. Bununla birlikte yer kabuğu, plaka-tektonik aktivitenin bu yeni kayaları karıştırıldğı ve karıştırılan kimyasalları aktif sıvılarla enjekte edilen bolgedir.
Yer kabuğunu temelde ozetlememiz gerekirse; kaya kimyası uzerinde guclu etkilere sahip olan ve kendisine ait mineral geri donuşum sistemlerine sahip bir yaşam evi diyebiliriz. Bildiğimiz metal cevherlerden tutun, taş yataklarına kadar jeolojide bulunan tum ilginc ceşitler, evi olarak yer kabuğunu bilirler.
Yer kabuğunun ozellikleri nelerdir?
Dunyamızda bilinen en dış katmandır. Okyanus katmanı, kara katmanına gore cok daha genctir Sial katmanı silisyum ve aluminyumdan oluşurken, diğer Sima katmanı ise temelinde magnezyumdan oluşuyor. Yoğunluk derecesi azdır Yer kabuğunun altında sıcaklık 1000 santigrat dereceye kadar yukselir Okyanus kabuğu, yanardağlardan puskuren alevler sonucunda meydana gelir. Yer kabuklarının genel sıcaklığı 22 santigrat derecedir. Depremlerin oluşumunda buyuk bir rol oynamaktadırlar. Yer kabuğunun diğer adı nedir?
Her ne kadar temelde yer kabuğu olarak bilsek bile, onun farklı isimleri de bulunuyor. Yer kabuğu, aynı zamanda taş kure olarakta bilinir. Bununla birlikte, kimi zaman ona litosfer denildiğini de gorebilirsiniz. Taş kure veya litosfer kelimelerini duyduğunuzda, aslında yer kabuğundan bahsedildiğini bilmeniz gerekiyor.
Yer kabuğu neyden oluşur?
Yukarıdaki başlıklarımızda, yer kabuğunun kara ve okyanus olmak uzere ikiye ayrıldığından bahsetmiştik. Şimdi ise gelelim yer kabuğu aslında nelerden meydana geliyor sorusuna. Yer kabuğumuz, aslında granit kayaclar ve bazalt yapılardan meydana gelmektedir. Mesela mermer, kirectaşı, komur, kum, cakıl, granit, altın ve elmas bulundurmaktadır. Temelde baktığımızda, yer kabuğu bazı kayacları bir araya getirdiğimizde meydana gelmektedir.
Yer kabuğu nasıl meydana geldi? Milyarca yıl once boyle gorunuyordu:
4.5 milyar yıl oncesine gidelim. Yer kabuğunun ilk adımları ortaya cıktığında, yeryuzu birkac milyon yıl lav denizleriyle kaplı bir şekildeydi. Zamanla bu lav denizleri soğumaya başladı. Soğudukca katılaştı ve sonucunda şu anda bildiğimiz yer kabuğu ortaya cıktı. Daha sonra dunyaya carpan bir cisim sonrasında yer kabuğu tekrardan eridi. Hatta Dunya'yı neredeyse buharlaştırdı. Daha sonra ise şu an yaşadığımız dunyamız meydana geldi.
Sizler icin her ne kadar temelde ne olduğunu bilsek bile, yer kabuğunun biraz derinlerine indik. Eğer aklınızda yer kabuğu nedir, ne işe yarar, ozellikleri nelerdir gibi sorular var ise, yukarıdaki başlıkları detaylıca incelediğinizde oğreneceksiniz. Eğer lise cağında bir oğrenciyseniz, eminiz ki yukarıdaki bilgiler lise eğitiminiz boyunca işinize cok yarayacak. Sizler yer kabuğu hakkında ne duşunuyorsunuz? Yorumlarda bizlerle paylaşmayı unutmayın.