Bircok aile cocuğunu eğitme esnasında yalnızca ceza yontemini kullanmaktadır. Yalnızca cezanın olduğu bir eğitim sisteminde ebeveyn ve eğitmen istedikleri verimi alamayacaklar ve istenilen davranışlar oluşmayacaktır. Pekiştirme, istenilen davranışı coğaltmak icin iyi bir yontemdir. Pekiştirmeyi tanımlayacak olursak, pekiştirme bir tepkinin tekrarlanma sıklığını veya olasılığını arttıran her turlu teknik, istenilen davranışı kısa surede elde etmek icin kullanılan temel davranışsal bir stratejidir. Pekiştirme, olumlu bir uyarıcı verilerek (ovgu, sarılma, oyuncak, oyun zamanı) ya da olumsuz uyarıcıyı (sıkıcı bir iş) ortadan kaldırarak yapılır.
Bazı aileler cocuklarının iyi/uygun davranışlarını pekiştirmek istemeyebilirler. Bunun bircok sebebi vardır. Orneğin, cocuğun yaptığı iyi davranışın sonlanacağını duşunduklerinden bolmek istemeyen aileler pekiştirec vermekte cekinebilirler. Cocuklarının bu pekiştireci surekli istemelerinden endişe etmekle birlikte cocukların, uygun davranışı "zaten" yapması gerektiğini, ekstra iyi davranışların ovgu alması gerektiğini duşunebilmektedirler.
Pekiştirme iki şekilde yapılır: Olumlu ve olumsuz pekiştirme. Olumlu pekiştirme davranışın devamı icin hoşa giden bir uyarıcının organizmaya veya ortama verilmesidir. Olumsuz pekiştirme ise davranışın devamı icin hoşa gitmeyen uyarıcının organizmadan, ortamdan alınmasıdır. Uyarıcının ortamdan cekilmesiyle rahatsız edici durum ortadan kalkar ve kişi davranışı yapmaya devam eder.
Olumlu Pekiştirme: Davranışları olumlu olayların izlemesi ve bu davranışların ileride olma olasılığını arttırma surecine olumlu pekiştirme denir. Olumlu pekiştirecekleri etkili kullanma; Davranışları kazandırma kadar surdurme icinde onemlidir. Beklendiği gibi normlara uygun şekilde suren davranışların farkında olma ve zaman zaman hoşnutluğun belirtilmesi, davranışların surmesini sağlar. Olumlu pekiştireclerin geri cekilmesi problem davranışların oluşumuna zemin hazırlar. Olumlu pekiştirilmeyen normlara uygun davranışlar soner, kaybolur. Orneğin, olağan şekilde derslerine calışan, derse girmeden once dersin ilgili konusuna goz atan, dersleri sınıfta dinleyen, sorulara yanıt veren, okuldan sonra eve geldiğinde derste aldığı notları gozden geciren, ilgili konuyu kitabından okuyan ve odevlerini yapan oğrencinin yaptıkları, okulda oğretmeni ve evde aile uyelerince fark edildiğinde, olumlu pekiştirildiğinden dolayı surer.
Pekiştirec, arttırılmak istenilen efektif davranışa ulaşmayı sağlar. Aile ve terapist iki ya da uc davranış belirler. (Erkek kardeşiyle surekli kavga eden cocuğun, kavga etmediği zamanlardaki davranışı pekiştirilir.) İlk olarak hedeflenen davranışlar belirlenir, sonra potansiyel pekiştirecler belirlenir. Aileler, belirlenen pekiştireclerin sıklığını arttırırlar.
Bazı ebeveynler cocuklarının ovguye layık olmadıklarını duşunmektedirler. Bu durum, ailenin olumlu pekiştireci gozden kacırmasına neden olur. Cocuk %100 kotu değildir, muhakkak doğru davranışları yaptığı zamanlar vardır, ebeveynlerin arzu edilen davranışı takip etmeleri gerekmektedir. Olumsuz geridonumlerin azalması icin, olumlu geridonumlerin artması onerilir. Eğer ebeveyn, olumlu pekiştirmeyi arttırırsa, ceza icin daha az zaman harcar ve daha az efor sarfeder. Olumlu pekiştirme sayesinde, istenmeyen davranışın sıklığı azalır.
Pekiştirme, en alttan en ust arzulanan davranışa gore şekillendirilir. (Kolaydan zora) Başlangıcta kucuk adımlar pekiştirilir. Cocuk, beklenen davranışı yaptıkca bir sonraki adım verilir. Farklı pekiştirmeler sayesinde cocuk daha karmaşık gorevleri yapmaya hazırdır.
Pekiştirme yonteminin işe yaramayacağını duşunen ailelere sorulabileceğimiz sorular
Aile gercekten ne istiyor?
Genelde kendi soylediğini ve isteklerini yapan, soz dinleyen cocuk mu?.
Bir cocuk icin; karşısında ona ceza veren, bağıran birini dinlemek ne kadar kolay olabilir?
Siz olsaydınız dinler miydiniz?
Bu tip ailelerin evleri gergin ve duşmanca bir ortama sahiptir. Olumlu pekiştirme ile evin ortamı yumuşar ve catışma azalır. Cocukların olası olumsuz sonuclara alışmış olduğunu goren ebeveyn icin pekiştirme yontemi bir motivasyondur. Cezalandırıcı yontemlerin alışılmış bir davranış olduğunu bilinmeli, farklı yontemler denenmelidir.
Etkili Pekiştirec Nedir? Etkili pekiştirec, olumlu davranış meydana geldikten sonra verilen ve olumlu davranışın oluşma sıklığını ve sayısını artıran yiyecek, etkinlik, sozel ifadeler, jest mimikler ve fiziksel temaslardır.
Etkili Pekiştirec Nasıl Kullanılır?
Pekiştirec kullanırken nelere dikkat etmemiz gerekir ?
Pekiştirec olumlu davranışın hemen ardından araya başka davranış girmeden kullanılmalıdır. Efektif olması icin, ovguler davranışın hemen ardından yapılmalıdır.
Orneğin, Onur'un yatma vakti geldiğinde annesi onu gun icinde yaptığı uygun davranışlar icin over. Ancak annesinin davranıştan hemen sonra pekiştirec vermemesi, Onur'un 'iyi davranış' ile 'gun sonu' ovgulerini bağdaştıramamasına yol acar. Pekiştirec davranışın hemen ardından verildiğinde etkisi yuksektir.
Cocuk pekiştirilirken mutlaka uygun davranış betimlenerek cocuğun ne yaptığı soylenmelidir.
Pekiştirmeler abartılmamalı; yiyecek pekiştirecleri cok kucuk parcalar halinde, etkinlik pekiştirecleri kısa sureler halinde, sosyal ve dokunsal pekiştirecler sınırlı sayıda kullanılmalıdır.
İlerlemeler pekiştirilmeli, cocuğun daha onceden kazandığı ve surekliliğinin sağlandığı davranış pekiştirilmemelidir.
Pekiştireclerin geri cekilmesi sistematik bir şekilde yapılmalıdır. Oncesinde cocuğun kazanmasını istediğimiz uygun her davranış pekiştirilirken, sonraki surecte cocuk davranışı her yaptığında değil 2 , 3 , 4….kez peş peşe yaptığında azaltılarak pekiştirilmelidir. Davranışın pekiştirilmeden onceki davranış sayısı bu şekilde arttırılıp bir sure sonra ( davranışın sureklilik ve genellemesi sağlandıktan sonra ) azaltılarak sosyal pekiştireclere donuşturulmeli ve pekiştirme sonlandırılmalıdır.
Nicin Sosyal Pekiştirecleri Kazandırmalıyız? Sosyal pekiştirecler, oğrenilmiş pekiştirecler olup ovgu, oğretmenin ilgisi, bedensel teması (Sırta hafifce vurmak) ve yuz ifadeleri (Gulumseme, goz teması, başı ile onaylama ve goz kırpma) gibi ceşitli şekillerde olabilir.
Kullanımları doğaldır. Sosyal pekiştirec ozelliğini gosterebilen ovgu ve diğer sosyal davranışlar, oğretmen, anne baba, yardımcı oğretmen ve arkadaş gibi bir cok kişi tarafından kullanılır.
Oğretim surecini engellemez. Sosyal pekiştirec olarak ovguler, oğretim surecini ya da surmekte olan bir davranışı bolmeden sunulabilir.
Ceşitlendirilebilir. Başka etkili pekiştireclerle zaman zaman eşlenerek, doyum sağlama yada usanma gibi etkilerin oluşumu engellenebilir.
Gunluk yaşamda da yer alır. Son olarak sosyal pekiştirec olarak ovgulerin davranışları izlemesine, gunluk yaşamda sıkca rastlanmaktadır. Boylece gunluk yaşam becerilerinin surdurulmesi olası olmaktadır. Ovguler bu ozellikleriyle doğal olarak kullanılan pekiştireclerdir.
Yetişkinler cocukların uygun davranışlarını ovmek icin zaman ayırmalıdır. “onları iyi hallerinde yakala” sloganı bunu cok iyi betimler.
Ovguler cocuğun kendisine değil davranışına yonelik olmalıdır. Davranışa yonelik ovguler davranışın gelecekte tekrarlanma olasılığını arttırır. Uygun olmayan davranış ovulmediği zaman cocuk yetersiz olanın kendisi değil davranışı olduğunu fark eder. Sozlu oduller yargılayıcı ve eleştirel olmamalıdır. “Masayı toplaman cok guzel bir davranış ama tabakları makinaya koymadın.” >>>Bu yanlış bir uygulamadır.

[h=2]İstanbul Psikoloji uzmanlarına ulaşmak icin tıklayın![/h]