Bir kadının yaşam suresince yumurtalıkları, buyukluğu, bicimi ve pozisyonu acısından bircok değişim icerir. Ozellikle ergenlik başlangıcında hem histolojik hem de gorsel anatomik yapısında onemli değişimler gercekleşir. Yumurtalıklar kadınlarda ostrojen, progesteron (kadınlık hormonları) ve az miktarda testosteron (erkeklik hormonu) ureten ic genital organlardandır. Olgun yumurtalık tanımı overin hormonel, fonksiyonel gelişimi, yani yumurtlama (ovulasyon) ozelliği ile başlar. Ovulasyon (yumurtlama) yumurtalıkta olgunlaşmış yumurtaların serbest kalması, catlaması ile meydana gelir. Ergenlik sonrası ve doğurganlık cağında sık sık yumurtalık kistlerine rastlanır ki bunlar coğunlukla fonksiyonel kistlerdir. Ozellikle duzenli adet goren her kadın hayatının bir doneminde bu tur kistlere maruz kalmıştır. Cunki her adet donemi oncesi yumurtalıkta gelişen, genellikle bir fonksiyonel follikul kisti catlayarak iceriğindeki kist sıvısını karın boşluğuna atar ve beraberinde dollenmeye hazır oositi (yumurtacık) de dol yollarına salabilir. Arkada kalan kesecik ise tıpta corpus luteum olarak bilinen sarı cisimciğe donuşerek progesteron salgılamaya devam eder. Tum bu evreler ultrasonografi aracılığıyla izlenebilir. Bazı vakalarda oositin atılmaması da mumkundur. Yani kistler catlamaz ve buyumeye devam ederler, sıvı icerikleri de artar. Kistleri tanımlamak gerekirse, ici sıvı dolu, cevre dokulardan ince bir zar ile ayrılan ,yumurtalık icinde veya yanında yer alabilen kesecikler denebilir. Bu kistler genellikle zararsız, iyi huylu kistlerdir. Coğunlukla da tedavi gerektirmezler.
Gebelikte yumurtalıklar buyuyen rahimin yukarıya cekmesiyle alt karın bolgesinden cıkarlar. Menopozdan sonra ise yumurtalıklar hızla geriler, yuzeyi buruşur ve atrofiye uğrarlar. Yumurtalıklarda asimetriye sık rastlanır, genellikle sağ sola gore daha buyuktur.
Yumurtalık kistlerinde en belirgin şikayetler doğurganlık cağında duzensiz adet kanamaları, sık idrara cıkma, kasık ağrıları,karında şişlik ve kabızlıktır. Bazen de kisti cevreleyen zarın yırtılması (ruptur), kendi etrafında donmesi veya iceriğindeki sıvının veya kanın karın boşluğuna dokulmesi ile yoğun ağrılara (akut karın bulgusu) sebebiyet vererek acil cerrahi mudahale gerekli olabilir.
overkist2 Over (Yumurtalık) Kistleri Nelerdir?
Fonksiyonel (İşlevsel) Kistler
Fonksiyonel kistler, sıvı veya solid materyal iceren keselerdir. Herhangi bir zamanda gelişebilir, ancak sıklıkla puberteden menopoza kadar gecen surede gozlenirler. Bircoğu kucuk ve klinik olarak onemsizdir ve tedavi gerektirmezler. Menopoz oncesi donemde sıkca 2-3 cm.’ye kadar kistler normal jinekolojik muayenede karşımıza cıkar, ancak bu hastalar dikkatle takip edilmeli ve gercek habis olabilecek over kistleri ekarte edilmelidir.
Follikul Kisti
Follikul kistleri sık izlenir. Buyuklukleri mikroskobik boyutlarda 4 cm.’ye kadar değişir, nadiren daha buyuk olabilir. Kadının adet dongusu esnasında hormonel etkenlere bağlı olarak oluşurlar ve iceriklerinde oosit denen dollenmeye hazır yumurtayı saklarlar. Coğunlukla şikayet vermezler, bazen de duzensiz adet kanamalarına sebep olurlar. % cm. aşarlarsa alt karın ağrılarına neden olabilirler.
Coğu tedaviye gerek kalmadan 1-2 adet kanaması sonrası kaybolurlar. Doğum kontrol hapları ile tedavileri de mumkundur.
Korpus Luteum Kisti
Bunlar yumurtalıkta ovulasyon (yumurtlama) sonrası oluşan kistlerdir. Bazen kist boşluğunda kan birikmesiyle (korpus hemorajikum) one cıkarlar. Lokal hassasiyet, ağrıya sebep olurlar. Bu ozelliği ile dış gebeliği taklit edebilir.İceriğindeki kan karın icine boşalırsa ciddi ağrılara sebep olur. Bu durumlar acil cerrahi mudahale bile gerektirebilir. Coğu kendiliğinden yok olurlar.
Teka-Lutein Kisti
Bu kistler nadiren cok buyuk olur,genelde berrak sıvı ile doludur.Polikistik over hastakığında, kısırlık tedavisi esnasında kullanılan hormonlara bağlı olarak da gelişebilirler. Semptomları daha azdır, hafif ağrı ve dolgunluk hissi tarif edilir. Kistin yırtılması karın ici kanamalara sebep olabilirler. Cerrahi nadiren gerektirir. Mudahale oncesi beta HCG testi ile gebelik ekarte edilmelidir.
Dermoid Kist
Ureme cağlarındaki kadınlarda gorulen, buyuklukleri 2-3 cm’den cok buyuk 20-30 cm’ye kadar değişebilir iyi huylu (benign) kistlerdir. Gebeliğin başlangıcında insan dokularının oluştuğu germ hucrelerinden kaynak aldıklarından dolayı sac, kıl, diş, tırnak, kemik, sinir ve yağ dokuları icerirler. Nadir de olsa tiroid dokusu da icerebilir ve tiroid hormonu salgılayarak struma ovarii denilen bulgular gozlenebilir. Genelde tek taraflı olurlar. Coğunlukla puberteden başlayarak gozlenir ve bazen aşırı boyutlara ulaşabilir. Alt karın ağrısı ile başruran olgularda over dokusunda izlenen duzensizlik olarak ultrasonda gozlenirler. Tanı rontgen ve tomografi ile doğrulanabilir.Patoloji esas tanıyı koydurur. Tedavisi mutlak ameliyattır.
Polikistik Over Hastalığı
PCO sendromu olarak da bilinen, her iki overde bircok kistin olduğu, sıklıkla adet duzensizliği ve kısırlık ile karakterize bir hastalıktır. Bir coğunda aynı zamanda kıllanma, obezite eşlik eder. Kadın infertilitesindeki (kısırlık) yeri cok yaygındır. Tanı hikaye ve ultrasonda konabilir.% 50 hastada normalden buyuk. Multiple kistik yapılı yumurtalıklar mevcuttur.
Perimenopozal ostrojen fazlalığına bağlı olarak gelişen rahim ici zarı kalınlıkları yakın takibe alınarak gereğinde biopsi ile izlenmelidir. ( Ayrıntılar icin polikistik over ve kısırlığa bakınız)
Gebelik Luteoması:
Gebelik Luteoması Sezaryan operasyonu veya lohusalık esnasında gercekleşen tupleri bağlama ameliyatı esnasında rastlantısal olarak saptanan nadir selim yumurtalık kistlerindendir. Bazen goruntu olarak diğer habis turlerdeki kistleri taklit edebildikleri icin, tanıda patolojik bulgu onemlidir ve diğer kistlerden ayırt etmek gereklidir.Boyutları ve sert yapıdaki ozelliklerinden dolayı ayırıcı tanı onemlidir.Nadir 20cm.’e kadar buyuyebilirler. Bazen de testosteron hormonu (erkeklik hormonu) artışına bağlı gebelikte tuğlenmeye neden olabilirler. Genelde doğum sonrası tedavi gerektirmeden gerilerler.
Endometrioma
Endometriozis hanımların yaygın ve onemli bir sağlık sorunudur. Endometriozis, rahim ici tabakasının (endometrium) rahim dışında , yumurtalıklarda , rahimin komşu organlarında,karın ici zarında gorulmekle birlikte , vucudun hemen her yerinde de gozlenebilmektedir. Bu odaklar kucuk boyularda olabildiği gibi, yaygın yapışıklıklar yapacak boyutlarda ve kitleler şeklinde de olabilirler. En yaygın gorulduğu yer yumurtalıklardır. Cikolata kistleri, endometrium adı verilen rahimin ic tabakasının yumurtalıklarda da bulunması ile her adet doneminde kanayarak kistleşmesi sonucunda oluşur. Kist iceriği bir sure sonra sıvı cikolata kıvamını alır. En yaygın bulgu, adet oncesi başlayan ve adet ile yoğunlaşan alt karın ağrılarıdır. Ayrıca cinsellikte ağrı ve kısırlık doktora başvurma nedenidir.
•Endometriozis ve cikolata kisti olan bayanlarda kistin boyutuna ve hastalık suresine bağlı olarak değişen boyutlarda over rezervini etkilemesi nedenli kısırlık şikayetleri on plana cıkabilir.
•Ultrason tanıyı koymada yardımcıdır. Ancak ayırıcı tanıda kanseroz kistler , ozellikle musinoz kanserler onemli yer alır. Tumor markerları, doppler kan akımı taraması ve pelvik MR taraması tanıya yardımcı olsa da kesin tanı ameliyat sonrası patolojik bulgu ile koyulur. Tedavi coğunlukla cerrahidir.
•Endometrioma’ların tedavisi cerrahi operasyonla kistlerin cıkartılmasıdır. Kısırlık tedavisi oncesi endometriomalar boyutlarına, hasta yaşına ve kısırlık suresine gore değerlendirilmeli, hastaya optimum tedavi onerilmelidir.
İnkluzyon Kisti
Ureme cağındaki kadınlarda sık gorulen ,karın boşluğunda , ozellikle yumurtalık komşuluğunda yerleşimli kistlerdir.İnkluzyon kisti embriyonal gelişim, yaralanma ve ameliyatlar sırasında derin dokular icerisinde kalan epitel hucrelerinden koken alırlar. Buyuk olasılıkla her yumurtlamadan sonra yumurtalık cidarının butunluğunun bozulmasını takiben iyileşme doneminde doku icindeki germinal hucre kaynaklı da olabilirler.Genellikle abdominal cerrahi oykusu bulunan bu olgular kronik karın ve pelvis ağrısı ile doktora başvururlar. Sıklıkla rahim veya sezeryan ameliyatı esnasında rastlanan fonksiyonel olmayan bir kisttir. Kistik mesotelyoma olarak da bilinirler.Genelde ultrasonda bile gozlenemeyen boyutlardadırlar.Alt batında multiple kistler olarak da karşımıza cıkarlar. Bazı araştırmacılar tarafından bu kistlerin uzun vadede kanser onculu olabilecekleri iddia edilmektedir.
Seroz Kistadenom
Yumurtalıkta en sık gorulen tumorler olarak sıklıkla ureme cağındaki kadınlarda gozlenir. Tek veya cift taraflı olabildikleri gibi % 30 kadarı kanser oncusu olabilirler. Yumurtalık uzerindeki epitel hucrelerinden koken alırlar. İcerikleri berrak bir sıvıdır.10-15 cm. boyutuna ulaşabilir. Cift taraflı oluşu ve sıvıdan daha cok solid yapılar iceren kistlerin habis olma olasılığı artar. Hastaların genelde bircok over kistinde olduğu gibi yakınmaları yoktur. Jinekolojik muayene esnasında ya da ultrasonda tesadufen teşhis edilir. Tedavi mutlak cerrahi olmalıdır. Kist tek taraflı ise ve hasta yaşı genc ise, ameliyat esnasında patolojik tarama (Frozen Testi) sonucuna gore ameliyatın kapsama alanı belirlenir.
Musinoz Kistadenom
İyi huylu yumurtalık tumorlerinin %25 kadarı musinoz kistadenomlardır. Coğunlukla tek taraflıdırlar, kansere donuşum potansiyalleri daha duşuktur. İnsanda gorulen en buyuk kistik yapılardır. Genelde 15-30 santimetre boyutlarında olabilirler ancak 60 santimetreye kadar buyumuş olan musinoz kistadenomlara literaturde rastlanmıştır. Oluş mekanizması tam olarak bilimemekle birlikte en cok kabul goren teori yumurtalıkların uzerini orten epitel hucrelerinin şekil değiştirerek rahim ağzının icini (serviks) doşeyen epitele donmesi ve tıpkı rahim ağzında olduğu turde salgılamada bulunmasıdır. Kist, ici sumuğumsu sıvı ile bezenmiş, araları zarlarla ayrılmış odacıklardan ibarettir. Buyukluklerine bağlı olarak en en belirgin şikayetleri, karın şişliği, idrar kesesine ve barsaklara basıdır. Adet duzensizliği yaratmazlar. Cok buyuk oldukları icin rupture olma olasılıkları (patlama) yuksektir. Kronik bir hastalıktır ve tedavisinde tek yol cerrahidir. Ureme cağındaki kadınlarda nadiren gorulduğu icin eğer tek taraflı ise sadece kistin ya da o taraftaki overin cıkartılması gerekli olurken, ileri yaştaki kadınlarda rahim ve yumurtalıkların cıkartılması tercih edilen yontemdir..
Kist Torsiyonu
Kistlerin kendi ekseni etrafında donmesi durumudur. Genelde buna kistle birlikte yumurtalık ve tup de eşlik eder. Cok yoğun ağrılıdır ve beraberinde bulantı, kusma da gozlenir. Akut apendisit bulguları ile karıştırılabilir. Tanı ve tedavisi laparoskopik yolla cerrahi mudahaledir.
Kistlerin Belirtileri
Coğu kistler hicbir şikayet yapmadan tesadufu bulgular olarak rutin muayene esnasında gozlenirler. Bazen de ilk belirti olarak sağ veya sol kasık ağrısı tarif edilir. Kist boyutuna, lokalizasyonuna ve kişinin pozisyonuna gore ağrı şiddetinde farklılıklar gozlenir. Ancak kistin yırtılması sonucu kist iceriğinin karın boşluğuna dokulmesi yoğun ağrılara neden olur. Kist torsiyonunda ise buna bulantı ve kusma, ani şok tablosu eşlik edebilir. Hormonel değişimler cercevesinde adet ile ilgili değişimler, orneğin adet duzensizlikleri gozlenir. Kist capı buyudukce şikayetler artar, karında dolgunluk hissi,kabızlık, sık idrara cıkma ve cinsellikte ağrı gibi. Bazen de iştahsızlık, kilo kaybı, hafif bulantı gibi sindirim sistemi yakınmaları olabilir. Belirtilerin bir coğu sadece kiste ozel olmadığı icin, tanıda ayırıcı tanı metodları onemlidir.
Tanı
Sıklıkla rutin jinekolojik muayeneler veya başka bir nedenle yapılan ultrasonografiler esnasında saptanırlar.
Muayenede hastanın yaşı, kitlenin buyukluğu, şekli, saf kist ya da solid yapıda oluşu, etrafa yapışık olup olmadığı, hassasiyet olup olmadığı, onemlidir. Ayrıcı tanıda hastanın ve kitlenin durumuna gore tomografi, manyetik rezonans, hormon tetkikleri ve kanda tumor belirtecleri (CA 125; CA 19.9) tedaviyi yonlendirir.
Tanı koyarken değerlendirilmesi gereken en onemli kriterler :
•Hastanın yaşı (doğurganlık cağı veya menopoz donemi)
•Muayenedeki hassasiyeti ve komşu dokularla olan ilişkisi (mobil mi yoksa dokulara yapışık mı?)
•Ultrason bulguları (kitlenin boyutu, şekli, duzensiz olup olmadığı,basit veya solit kitle gorunumu) 6 cm.’den kucuk, ici sıvı dolu, mobil ve doğurganlık cağında olan hastaların bulguları genelde iyi huylu, fonksiyonel kistler olarak değerlendirilir ve tedaviye cevap mumkundur. Solid, komplike, cevre dokulara yapışık ve karın icinde sıvı bulgusu olan menopoz sonrası gozlenen kistlerde yaklaşım, kotu huylu olabilecek olguları ekarte etmek olmalıdır. Bu olguların habis (kotu huylu) olma olasılığı oldukca yuksektir.
Takibi
Bircok habis tumorlerde olduğu gibi, yumurtalık kislerinde de belirgin risk faktorleri vardır: Hic cocuk doğurmamış olmak veya gec yaşta anne olmak, ailede yumurtalık ve rahim kanseri oykusu, menopoza gec girmek ve doğurganlık cağında sık yumurtalık kistleri oykusu olmasıdır. Bu nedenle doğurganlık doneminde adet duzensizliği bulguları varsa, tek taraflı sebat eden alt karın bolgesi ağrıları varlığında ve ailesel yumurtalık kanseri oykusu olanların duzenli (6 aylık aralarla) kadın doğum hekimi tarafından kontrol edilmeleri uygun olur. Menopoz doneminde ise kişinin şikayeti olmasa dahi yıllık jinekolojik muayene ve ultrason incelemesi, yaşa gore artan kanser riskini en aza indirgemek amaclı en doğru yaklaşımdır.

[h=2]Bursa Kadın Doğum uzmanlarına ulaşmak icin tıklayın![/h]