Yumurtalıklar (overler) pelvis boşluğunun arka yan kısmında (fossa ovarika), kabuklu badem buyukluğunde, ortalama 3,75 cm uzunluğunda, 2,5 cm eninde iki taraflı kucuk bir organdır. Ligamentum ovarii proprium adı verilen bir bağ ile uterusa bağlanmıştır. Yumurtalıklar ostrogen, progesteron, androjen gibi ceşitli hormonlar salgılamakta, bu hormonları birbirine donuşturmekte ve uremenin devamını sağlamaktadır.
Yumurtalık tumorleri cok ceşitli olup kısaca şu şekilde sınıflandırılabilir:
I-Yumurtalık kistleri
1-Follikul kisti
2-Corpus luteum kisti
3-Theca lutein kisti
4-Polikistik ovarium
5-Endometrial kist
6-Germinal inkluzyon kisti
II-İyi huylu (benign) yumurtalık tumorleri
1-Seroz kistler
2-Musinoz kistler
3-Brenner tumoru
4-Matur kistik teratom (dermoid kist)
5-Over fibromu
III.Yumurtalık kanseri
1.Epitelyal over tumorleri
2.Germ hucreli tumorler
3.Seks kord stromal tumorler
4.Diğer yumurtalık tumorleri
I-Yumurtalık kistleri
1-Follikul kisti:Ovulasyonun olmaması sonucunda, follikulun catlamaması ile ortaya cıkan kistlerdir. Follikul kistleri bazen oldukca buyuk olup 4-10cm capa kadar ulaşabilir.
2-Corpus luteum kisti:Yumurtlamadan sonra yumurtalığın catladığı yerde oluşan ve korpus luteum adı verilen sarı cisim, gebelik esnasında buyume ve fonksiyonunu surdurme acısından gercekten kistleşir ve hatta 4-10 cm capa kadar buyuyebilir, ruptur, kanama gibi riskler ortaya cıkabilir. Klinikte bazen dış gebelik ile karışır.
3-Theca lutein kisti: Atrofiye uğramış follikuller, korionik gonadotropik hormonun etkisi altında, mol hidatiform, koriokarsinoma ve coğul gebelikte buyur ve theca lutein kistlerini oluşturur. Bu kistler daima bilateraldir ( her iki overde de bulunur) ve yumurtalık boyutu 15 cm'yi aşabilir.
4-Polikistik ovarium:Ozellikle Stein-Leventhal sendromu olarak bilinir. Ovaryumların, anovulasyona bağlı olarak polikistik bir hal almasıdır. Ultrasonda yumurtalıkların etrafında tesbih dizisi gibi milimetrik follikuller saptanır. Bu ovaryumların dış yuzu duzgun, beyazdır. Bazen kapsul altında kistler gorulur. Yumurtalığın tunika tabakası kalın sert ve beyazdır.
5-Endometrial kist: Fonksiyon goren ve her adet doneminde kanayan endometrium glandı ovaryum uzerine ektopik olarak mevcutsa, uygun hormon uyarıları ile periyodik olarak kanar ve zamanla endometrial kistler (cikolata kistleri) oluşur. Uc santimetreden buyuk olan kistlerin laparoskopik olarak cıkartılması onerilir.
6-Germinal inkluzyon kisti:Fonksiyonel kist değildir. Bunlar, yuzey epitelinin ovaryum korteksinde sıkışıp kaldığı yerlerde ozellikle girintileri doşeyen epitelde tekrarlayan, ovulasyonlar sonucu oluşur. Bunların boyutu birkac mm ile birkac cm arasında değişir.
II-İyi huylu (benign) yumurtalık tumorleri
1-Seroz kistleri:En cok 30-40 yaşında gorulur. Benign over tumorlerinin %23'unu kapsar. Kistik tabiatlıdır, tumor yuzeyinde papiller oluşumlar bulunur.
2-Musinoz kistler:Genellikle tek taraflı olup, buyuk hacimlere ulaşabilen, cok bolmeli kistik tumorlerdir. En cok 20-50 yaşları arasında gorulur. Benign over tumorlerinin %16-30'unu teşkil eder. Bu tumorler duzgun dış yuzeyli, yuvarlak, oval ve lobulludur.
3-Matur kistik teratom (dermoid kist):Matur teratom, en yaygın ovarian germ hucreli tumordur. Benign over tumorlerinin %16-25'ini teşkil eder. Over menşeli teratomların %95'i matur kistik teratomdur. Dermoid kistler iyi farklılaşma gosteren ekdodermal, mezodermal, endodermal elementler ihtiva eder. Dermoid kist icinde hemen hemen her tip doku ve organ ayırt edilir; kıl, kemik, kıkırdak dokusu ve yağ dokusu bulunur. Dermoid kistin en onemli komplikasyonu torsiyon, ruptur ve enfeksiyondur. Ozellikle genc kadınlarda gorulur. Vakaların %12'sinde bilateraldir (her iki overde de tespit edilir). Dermoid kistlerin Yalnız %2'si malign değişim gosterir.
4-Brenner tumoru: Butun over tumorlerinin %3'unu teşkil eder. Bu tumorler yavaş buyur ve nadiren malign olur. Brenner tumorunun over yuzey epitelinde , over stromasında ve over hilusunda bulunan embriyoner mezonefrotik kalıntılarından menşe aldığı ileri surulmektedir. Brenner tumoru hemoraji ve nekroz gosteren solid yapılar şeklindedir. Ovaryumda bu tumor tespit edildiğinde batında asit, goğuste hidrotoraks mevcut ise Meigs sendromu'ndan bahsedilir.
5-Yumurtalık fibromu: Over fibroması, over bağ dokusundan menşe alan bir tumordur (ovaryan fibrosarkom bu tumorun cok sık rastlanan malign şeklidir). Ortalama 48 yaşında gorulur. Vakaların %2-%10'unda her iki overi de tutar. Ovaryal fibromanın ortalama buyukluğu 6 cm'dir. Dış ve ic yuzu gri bazen dış yuzu tebeşir gibi beyaz ve parlaktır, tumor sert veya yumuşak olabilir, Mikroskopik olarak, tumor hucreleri, iğ şeklinde demetler halinde gorulur. Seyrek olarak batında asit ve hidrotoraks tesbit edilir; bu bulgular olursa Meigs sendromu olarak adlandırılır.Tumor cerrahi olarak cıkartılınca bu bulgular duzelir .
III.Yumurtalık kanseri
Tum kanserlerin %3'unu over kanserleri oluşturur. Over kanserlerinin %80'i iyi huylu kanserlerdir.Kadınlarda rahim (corpus) kanserinden sonra ikinci sıklıkta over kanserine rastlanır. Jinekolojik kanserler icinde mortalitesi en yuksek olan kanser over kanseridir. Over kanseri erken evrede overde sınırlı iken yakalandığı taktirde survi uzamaktadır. Over kanserleri tipik olarak uc grupta sınıflandırılır:
1.Epitelyal over tumorleri:Overin yuzey epitelinden (colomik epitel) kaynaklanır. Over kanserlerinin %90'nını oluştururlar. Ailesinde meme, rahim, yumurtalık, kolon kanseri olanlar over kanseri icin riskli grubu oluştururlar. Birinci derece akrabasında over kanseri var ise risk %5, birinci derece iki akrabasında over kanseri var ise risk %7'ye cıkar. BRCA gen mutasyonu olanlarda meme kanserine ve over kanserine yakalanma riski oldukca yuksektir. Sebze, vitamin A ve vitamin C'den zengin gıdalar ile beslenmek over kanseri riskini azaltırken, hayvansal yağ iceriği yuksek gıdalar tuketmek riski artırmaktadır. Cok doğum yapmış ve emzirmiş olan kadınlarda over kanseri riski, hic doğum yapmayanlara gore oldukca duşuktur. Rutin yıllık jinekolojik muayene, ultrasonografi, CA125 gibi tumor markerları tanı koymakta oldukca etkilidir.
Epitelyal over tumorlerinin histolojik tipleri: Seroz, musinoz, endometrioid, berrak hucreli, tranzisyonel hucreli tumor (Brenner tumoru).
2. Germ hucreli tumorler: Tum yumurtalık tumorlerinin %20'si germ hucreli tumordur, bunların %2-3'u maligndir. En sık gorulen iyi huylu (benign) germ hucreli tumor dermoid kist (benign kistik teratom, matur kistik teratom), en sık gorulen kotu huylu (malign) germ hucreli tumor ise Disgerminomdur.
A-Teratom: İki kısımda incelenir:
a-Matur kistik teratom (dermoid kist)
b-İmmatur teratom
a-Matur kistik teratom (dermoid kist): Matur teratom, en yaygın ovarian germ hucreli tumordur. Dermoid kistlerin Yalnız %2'si malign değişim gosterir.
b-İmmatur teratom: Bunlar tum germ tabakasından (ekdoderm, mezoderm, endoderm) oluşan dokulardan menşe alır. Cok nadir gorulur. En cok 10-20 yaşlarında ortaya cıkar. Bu tumorler duzgun yuzeyli, tek taraflı ve lobuledir.İcinde sıklıkla immatur noral dokuya rastlanır. Bu tumorlerin histolojik tipleri: Disgerminoma, endodermel, sinus tumoru, immatur teratom, embriyonel karsinom, koryo karsinom polyembriomal miks tip.
B-Disgerminom:Her yaştaki kadınlarda gorulebildiği halde, genc kadınlarda daha cok gorulur. Dış yuzeyi gri-beyaz kapsullu, duz veya lobuledir. Genellikle tek taraflı olur. Overin germ hucreli tumorudur.
C-Struma ovari:Troid dokusunun hakim olduğu ozel bir benign kistik teratomdur. Dış gorunumu ile dermoid kistten farksızdır. Bu hastalarda %25-35 oranında klinik hipertroidizm tablosu gorulur. Histolojik yapısı tipik troid dokusuna benzer ve sıklıkla benigndir. Boyle hastaların bazılarında ovaryum tumorunun cıkartılması ile hipertroidizm duzelir.
3.Seks kord stromal tumorler
Seks kordlarından ve over mezenkiminden koken alırlar. Bu overlerin coğu hormon salgılarlar ve tum over tumorlerinin %5-8'ini oluştururlar.Seks kord stromal tumorlerin histolojik tipleri:
A-Granuloza hucreli tumor: Nadir gorulur, ovaryum tumorlerinin %1-%3'unu oluşturur. Bu tumorlerin %40'ı menopozdan sonra gorulur. Salgıladıkları ostrojenden dolayı, prepubertal kız cocuklarının granuloza tumorleri genellikle erken puberteye yol acar. Postmenapozal kadınlarda ise endometrial kalınlık artarak vaginal kanamaya neden olur. Bu tumorlerin sınırları belirgindir, dış yuzeyleri duzgundur veya lobullu gorunumdedir.En sık gorulen seks kord tumordur ve ostrojenik ozellik gosterir. Hastalarda anormal vaginal kanama, karında şişlik ve ağrıya neden olur. Eş zamanlı endometriumda kalınlaşma izlenir.
B-Granuloza-teka hucreli tumor: Granuloza ve teka hucrelerinin her ikisini de ihtiva eder. Tum over tumorlerinin %1-2'sini teşkil ederler. Bu tumorlerde ostrojen ve androjen uretimi artar.
C-Teka hucreli tumorler:Benign tabiatta, ovaryumun kortikal stromasında theca hucrelerinden oluşan tumorler olup thecoma da denir. Mikroskopik yapısında iğ şeklinde oval hucreler bulunur. Sarı-turuncu renkte nadir gorulen, solid, fibromatoz lezyonlardır. Ozellikle, post menopozal kadınlarda, tek taraflı olarak bulunur.
D -Luteoma: Bunlar bir veya her iki ovaryum stromasında, teka hucrelerinin nodulleridir. Postmenopozal kadınlarda androjen belirtileriyle birlikte gorulur. Gebelik luteoması, gebelikte gelişip, doğumdan sonra geriler. Bu lezyonlar oldukca buyuk boyutlara ulaşabilir.
E-Gynandroblastoma:Oldukca nadir rastlanan ve benign gidiş gosteren tumorlerdir. Sertoli-leydig hucreleri ile granulosa stromal hucre elemanlarını ihtiva eden bu tumorler gynandroblastoma başlığı altında incelenir. Androjen ya da ostrojen yapar.
F-Sertoli-Leydik hucreli tumor: Tum over tumorlerinin yaklaşık olarak %0,2'sini oluşturan nadir bir tumordur. Ortalama 24 yaşından genc kadınlarda gorulur.Bu tumorler androjenik karakterlidir, hastaların yarısından coğunda virilizasyon saptanır. Ayrıca amenore, meme atrofisi, akne, hırsutismus (kıllanma), ses kalınlaşması ve klitoris buyumesi gorulur. Bu tumorlerin dış yuzeyleri duzgun ve sınırları belirgindir. Bu tumorler icin arrhenoblastoma veya androblastoma terimi kullanılır.
4.Diğer yumurtalık tumorleri
A-Metastatik tumorler: Overin metastatik tumorleri, over dışı dokulardan kaynaklandığı halde, gastrointestinal tumorler (sıklıkla mide kaynaklı olup yumurtalıklara metastaz yapan Krukenberg tumoru), meme kanseri, lenfoma gibi tumorlerin kan, lenf ya da komşuluk yoluyla yumurtalıklara atlaması anlamına gelir.. Genellikle her iki overe de yayılır.
B-Sarkomlar: Overlerin miks mezodermal tumorleridir, agresif seyirlidir.Over sarkomları nadirdir. Her yaşta gorulurse de daha cok cocuklarda meydana geldiği gozlenmektedir.
Erken devrede fibroma ile karışabilir, daha sonra kapsul rupture olup malign değişim gorulduğu zaman karsinomadan ayırmak zordur. Sarkom ekseriye tek yumurtalığı etkiler ve tanı operasyon sırasında yapılan frezon-sektion biopsi ile konur. Ovariumda değişik tiplerde sarkoma rastlanır. Ozellikle primer lenfoma ve anjiosarkoma tanımlanmıştır. Cerrahi, radyoterapi, kemoterapi, tedavileri yapılmaktadır, metastaz yapmışsa tedavisi cok zordur.
C-Gebelikte over kanserleri: Gebelikte rastlanan over tumorlerinin %45'i germ hucreli tumorlerdir, ozellikle disgerminoma gorulur. Bu tumorleri %37 oranında epitelyal over tumorleri, %10 oranında seks kord tumorler takip eder. Erken evre yakalanan tumorler gebeliğin ikinci trimesterinde konservatif cerrahi tedavi ile uzaklaştırılır. İleri evre hastalıkta ise hastaya daha agresif bir tedavi verilir.
Yumurtalık tumorlerinde komplikasyonlar:Saplı over tumorleri sapı etrafına donecek olursa, ani, şiddetli ağrı meydana gelir.İnce cidarlı over tumorlerinde ruptur olursa, tumor butun peritona yayılır. Rupture olan yerde kanama gorulur.
Yumurtalık tumorlerinde tanı: Jinekolojik muayene, ultrasonografi,kanda bakılan ca125, ca19-9, ca15-3, AFP, CEA gibi tumor markerları, laparoskopi veya over tumorlerinin histopatolojik tetkiki ile tanı konur. Başlangıcta benign olsun, malign olsun over tumorleri hicbir belirti vermez.. Semptomlar genellikle gec başlar. Buyuk tumorler mesaneye, rektuma, pelvise bası yaparak, idrar kacırma, kabızlık, kasıklarda ağrı ve adet bozukluklarına neden olur. Ozellikle over fibromları icin tipik olan karın icinde asit toplanması her over tumorunde gorulmeyebilir.
Yumurtalık tumorlerinde tedavi: İyi huylu yumurtalık kistleri tedaviye cevap vermezse laparoskopi veya laparotomi işlemi ile cerrahi olarak ortadan kaldırılır.Yumurtalık kanseri tespit edilen vakalardan radikal cerrahi yapılmaktadır. Ayrıca operasyondan sonra over kanserlerinin cinsine ve yayılım derecesine gore radyoterapi ve kemoterapi de uygulanır. Yumurtalık kanserlerinde hayatta kalma suresi erken teşhis edilmesine, metastaz durumuna, tumorun yapısına ve yapılan tedaviye gore değişiklik gosterir.


[h=2]Ankara Kadın Doğum uzmanlarına ulaşmak icin tıklayın![/h]