Osteoporoz (kemik erimesi) nedir? Osteoporoz nasıl tedavi edilir?Osteoporoz nedir?
Osteoporoz, hem kadın hem de erkekte ozellikle yaşlanmayla artan, kemiklerde zayıflık ve buna bağlı kırığa yatkınlık durumudur. Oldukca yaygın gorulur. Yaşlanmakla sıklığı artar; ancak risk faktorleri taşıyan genc-erişkin yaş grubunda da osteoporoz gelişebilir. Kemik dokusu devamlı kendisini yenileyen bir dokudur; yıkıp yok ettiği dokunun yerine yenisi yapılır. Ancak 30’lu yaşların ortasında kemik yıkımı, yapımı biraz gecer ozellikle 50’li yaşlarda kemik yıkımı daha fazla olmaya başlar. Bu da kemik yapıda incelme ve dayanıksızlığa neden olur.
Osteoporoz, sessiz gelişir, herhangi bir yakınmaya neden olmaz. Fakat kişide duşme gibi ufak yaralanmalarla kırık oluşur. En fazla omurga, el bileği ve kalcada oluşur. Ozellikle kalca ve omurgada oluşan kırıklar, kronik ağrılara ve sakatlığa, hatta olume neden olabilir. Osteoporoz tedavisinin de esas amacı kırık gelişimini onlemektir.
Osteoporozun nedenleri nelerdir?
Osteoporoz, kemik kitlesinin azalması (kemik yoğunluğu olarak olculur) ve kemik yapısında değişim sonucunda oluşur. Osteoporoz gelişmesinde etkili bir cok risk faktorleri vardır.
-Yaşlanma (Kadınlarda menopozdan sonra hormon replasman tedavisi almıyorsa ortalama 5 yıl, alıyorsa 10 yıl sonra, erkeklerde 70 yaşından sonra gelişir)
-Beyaz ırkta daha fazladır
-Kucuk kemik yapısı
-Zayıf olmak: Vucut kitle indeksi (VKİ) 19’un altındaysa (VKİ=Ağırlık (kg)/uzunluk (boy2)m2. Yani boyunuzu metre cinsinden birbiriyle carpıp, bulduğunuz sonucu ağırlığınıza boleceksiniz. Orneğin 160 cm boy ve 54 kg kişi icin VKİ= 54/1,6x1,6=54/2,56=21,09)
-Ailede birinci derecede akrabalarda; osteoporoz veya onunla ilgili kırık oykusu)
-Daha once ozellikle hafif dereceli yaralanma ile kırık gelişmesi
-Erken menopoz veya cerrahi menopoz (ameliyat sonrası aniden menopoza girilmesi)
-Yeme bozukluğu; anoreksiya nervosa, bulimia gibi
-Sigara
-Alkol alışkanlığı
-Diyette yetersiz kalsiyum ve D vitamini alınması veya bağırsaklarda emilim bozukluğu
-Sedanter hayat tarzı veya hareketsizlik
İlaclara bağlı: kortizon, tiroit hormon tedavisi, heparin, seks hormonlarını baskılayan tedaviler, uzun sureli mide koruyucu olarak kullanılan proton pompa inhibitorleri gibi,
-Kemikleri etkileyen bazı hastalıklar; endokrin (hormon) hastalıkları (hipertroidizm, hiperparatiroidizm, Cushing hastalığı gibi), iltihabi bağırsak hastalıkları gibi.
Osteoporoz kimleri etkiler?
Osteoporoz, her yaşta kadın ve erkekleri ve tum etnik grupları etkilese de en fazla beyaz ırkta ve Asyalı yaşlı kadınlarda daha fazladır. 50 yaşından buyuklerde osteoporoz ve buna bağlı kırık daha fazladır. Yukarıda belirtilen risk faktorleri yok ise, kadınlarda ozellikle menopozdan 5 yıl sonra; hormon replasman tedavisi almışsa 10 yıl sonra, erkeklerde ise daha gec 70 yaşında ortaya cıkar. Cok fazla yapılan bir hata; menopoza girerken bayanlar, kemik yoğunluğunu olcturuyorlar belki sonraki bir kac yıl daha olcturup normal olduğunu gorunce de bu işin peşini bırakıyor. Oysa menopozun 5. yılından sonra, kemik yoğunluğuna baktırmak onemle gereklidir.
Osteoporoz nasıl teşhis edilir?
Kemik yoğunluğu DEXA yontemiyle, kalca (femur kemiği ve boynu) ve bel (lomber) omurgadan olculur. Direkt film cekimi gibidir fakat ondan daha az radyasyon verir, ağrısız ve hızlı bir olcumdur. Gebelikte yapılmaz. Olculen kemik yoğunluğunuz, olması gereken genc – erişkin yaş grubuyla karşılaştırılarak T-skoru elde edilir.
T-skoru; -1 ve uzerinde ise normal,
T-skoru;-1 ile -2,5 arasında ise osteopeni (kemik yoğunluğunda hafif azalma)
T skoru; -2,5 veya daha altında ise osteoporoz vardır.
Osteoporoz nasıl tedavi edilir?
Yalnızca osteopeniniz varsa (kemik yoğunluğunuz T skoru=-1 ila -2,5 arası) ve kırık oykunuz yoksa, sadece kalsiyum ve D vitamini almanız ve onerilen egzersizleri yapmanız yeterlidir. 50 yaş uzerinde, menapoz sonrası bayanlar ve 70 yaş uzeri erkekler, 1200 mg kalsiyum ve 800-1000 IU D vitamini almalıdır. 50 yaşından genc yetişkinler ise 1000 mg kalsiyum, 400-800 IU D vitamini almaları onerilir.
Fiziksel aktivite olarak, ağırlık binen egzersiz (yurume gibi) onerilir.
Osteoporozunuz varsa veya osteopeniniz olup kırık oykunuz varsa; o zaman gunluk alacağınız kalsiyum ve D vitaminine ilaveten osteoporoz ilacları kullanmanız onerilir. Bunlar:
-Bifosfonatlar: Osteoporozu onlemek ve tedavi etmek amacıyla en fazla tercih edilen ve en etkin ilaclardır. Bu ilaclar kemik kaybını cok azaltarak, kırık riskini azaltırlar. Turkiye’de alendronat (gunluk veya haftalık kullanımlı tabletler), risendronat (gunluk veya haftalık veya ayda bir ardışık iki gun kullanılan tabletler), ibandronat (ayda bir kullanılan tablet veya uc ayda bir kullanılan IV infuzyon) ve zolendronic acid (yılda bir kez uygulanan IV infuzyon) adı altında farklı ceşitleri bulunmaktadır.
Bu ilacların hepsiyle mutlaka gunluk onerilen dozda kalsiyum ve D vitamini de alınmalıdır. Gunluk yeterince kalsiyum ve D vitamini alınmadığında; hem osteoporoz tedavisi etkisini gostermez, hem de kişide kalsiyum duşukluğune bağlı krampların gelişmesine neden olurlar. Ağız yoluyla kullanılan tum bu bifosfonatların en onemli yan etkisi, yemek borusunda tahrişe neden olmalarıdır. İlacın daha iyi emilmesi icin ac olarak bol su ile alınmalı ve 45-60 dakika sonra kahvaltı edilmeli; bu arada yatmadan dik veya oturarak durulmalıdır. Reflu ve mide yakınması olanlarda, damar yoluyla kullanılan ilac formları tercih edilmelidir. Bifosfonatların; cenede osteonekroz ve atipik (anormal) femur kırığı gibi bildirilmiş vaka takdimi halinde cok nadir yan etkileri de vardır.
-Kalsitonin: Eskiden osteoporoz tedavisinde kullanılan bu ilacın etkisi cok azdır; omurgada kırık riskini azaltabilir. Son zamanlarda ciddi yan etkileri nedeniyle uzun sureli kullanımları sakıncalı bulunarak artık kullanılmamaya başlanmıştır. Osteoporoza bağlı omurga kırığında ağrıyı azaltmak amacıyla kullanılabilir. Burundan sprey şeklinde veya enjeksiyon formunda cok kısa sureli kullanılabilir.
-Ostrojen veya hormon replasman tedavisi: Ostrojen hormonu tek başına veya progesteron ile kombine olarak kullanılabilir. Ancak ostrojen ve progesteron kombinasyon tedavisi; meme kanseri, inme ve kan pıhtılaşmasını artırarak damar tıkanık riskinde artışa neden olur. Tek ostrojen kullanımı ise, inme riskini artırabilir ve adet benzeri kanamalara neden olabilir. Bu nedenle genellikle, menopoza bağlı şikayetleri azaltmak amacıyla kullanılır. Fakat bu arada menopoz sonrası kemik dansitesindeki azalmayı da geciktirir.
-Selektif ostrojen reseptor duzenleyicileri (modulatorleri)-Raloksifen: Bu tedavilerin kemik uzerine olumlu etkileri vardır ve meme kanseri riskini artırmaz ancak hala damarda pıhtılaşma ve inme riski vardır.
-Teriparatide: Paratiroid hormonunun bir formu olup, kemiğin uyarılmasını sağlar. Osteoporotik kırık riski yuksek erkekler ve menapoz sonrası kadınlarda kullanımı ve steroide bağlı osteoporoz tedavisinde onaylanmıştır. Gunluk cilt altı enjeksiyonlar halinde, en fazla iki yıla kadar uygulanabilir. Daha once radyasyon tedavisi gormuş olanlarda veya paratiroid hormon seviyesi yuksek kişilerde kullanılmaz.
-Strontium renalate: Bu ilac menapoz sonrası osteoporoz tedavisinde Amerika Birleşik Devletleri dışındaki bazı ulkelerde (Turkiye de dahil) kullanılmaktadır. Gunluk kullanılır ve suda eriyen poşetler halindedir. Kanın pıhtılaşma riskini artırarak damar tıkanıklığına neden olabilir. Cok nadir-vaka bildirimleri halinde ancak ciddi olumcul yan etki de bildirilmiştir.
Denosumab: İnsan kaynaklı bir monoklonal antikor tedavisidir. Kemik yıkımında sorumlu hucreler uzerine etki eder. Oldukca etkin fakat pahalı bir tedavidir. Yuksek kırık riski bulunan menapoz sonrası kadınlarda onaylanmıştır. Ayrıca, meme kanseri veya prostat kanseri nedeniyle, hormon azaltıcı tedavi gormuş kişilerdeki, osteoporoz ve kırıklarda onaylanmıştır. Her 6 ayda bir cilt altına uygulanmaktadır. Bu tedavi başlanacak kişilerde kalsiyum ve D vitamini duşuk olmamalıdır. Turkiye’de ‘Prolia’ adı altında satılmaktadır.
Osteoporoz icin kullanılan ilacların hic biri gebelik ve sut verme doneminde guvenli değildir, onerilmez.
Osteoporozdan korunma:
Yaşam tarzınızda değişiklik yaparak osteoporozun onlenmesi mumkundur.
Beslenmeyle veya dışardan destekle yeterince kalsiyum aldığınızdan emin olun (kabaca 1000-1200mg/gun; yaşa bağlı değişir; menapoz sonrası ve 70 yaş ustu erkeklerde 1200-1500m/gun).
Yeterince D vitamini (400-880 IU/gun) alın; bu yaşınıza ve kan D vitamini olcumunuze bağlıdır. Menapoz sonrası ve erkeklerde 70 yaş sonrası ihtiyac 880-1000 IU/gun arasındadır.
Sigara kullanmayınız
Aşırı alkol almayınız; gunde 1-2 kadehten fazla değil.
Ağırlık binen egzersiz yapın (her gun yarım saat veya haftada uc kez 50 dakika). Dengeyi geliştiren Tai Chi veya yoga gibi egzersizler, duşmeyi onlediği icin onerilir.
Osteoporoza yatkınlık sağlayan, yukarıda sıralanmış risk faktorlerinin azaltılmasına yonelik yaklaşımlar yapılmalıdır.
Osteoporozlu hastalara oneriler:
Unutmayın bu oneriler osteoporoz tedaviniz kadar onemli.
Yurume cihazı kullanın. Eğer denge bozukluğunuz varsa baston veya yurutec kullanın.
Evdeki tehlikeleri uzaklaştırın. Halı ve kilimleri cıkartın. Ortalıkta kablo veya takılıp duşebileceğiniz bir şey olmasın. Gece lambası kullanın; gece banyoya giderken yardımcı olacaktır. Banyoda duşmeyi engellemek icin tutunma kolları, kuvet ve lavabonun yanına kaymaz paspaslar yerleştirin.
Ağır eşyaları kaldırırken veya taşırken yardım alın. Dikkat etmezseniz duşebilir veya duşme olmadan da omurganızda kırık olabilir.
Sağlam ayakkabılar giyin. Ozelikle kış aylarında ve yağmurlu havalarda kaymayan, yeri kavrayan ve denge problemi yaratmayan (yuksek topuklu olmayan, ayak tabanınızı destekleyen, yumuşak) ayakkabılar giyin.

[h=2]İstanbul Dahiliye uzmanlarına ulaşmak icin tıklayın![/h]