Olumsuz Davranış
Cocuklarımızın davranışlarının oluşmasında uygun yonlendirme buyuk onem taşır. Onların davranışları, yetişkinlerden aldıkları tepkilere gore şekillenir. Kullanacağımız bazı teknikler olumlu davranışların artırılmasına, bazıları ise olumsuz davranışın sondurulmesine yoneliktir. Olumsuz davranışı ortadan kaldırma konusunda belirlenmiş yollar standarttır. Fakat her cocuk ve aile birbirinden farklıdır ve davranış değiştirme yontemleri de bir cocuktan otekine değişkenlik gosterebilir. Cocukların karşılanması gereken psikobiyolojik durumlarını da gozden gecirmek ve bu durumlara gore davranmak onemlidir. (Merakların giderilmesi, fiziksel etkinlik gereksinimi, besin ve su gereksinimi, idrar ve dışkı gereksinimi, yorgunluk, ısı ve nem duzeylerinde değişiklik vb.) Eğer bu psikobiyolojik ihtiyacları karşılanmış durumdaysa, olumsuz davranışı değiştirmek icin plan yapmak yararlı olabilir.
OLUMSUZ DAVRANIŞI DEĞİŞTİRMEK İCİN PLAN YAPMAK
Davranış değiştirme şu aşamalarda gercekleşir:
1. Sorun tanımlanır.
2. Amac saptanır.
3. Amacı gercekleştirmenin yolları cocuğa oğretilir.
1. Sorunun tanımlanması: Zaman zaman bir cocuğun sorununun, davranış sorunu mu, yoksa kişilik sorunu mu olduğuna ilişkin karmaşa yaşanır. Cocuğunuzun sorununu duygusal ya da kişilik sorunu olarak gorurseniz, ona bazı sıfatlar yakıştırırsınız. Orneğin; ""utangac"", ""anneye bağımlı"", ""saldırgan"" vb. Bu sıfatlar, cocuğun sorununu değişmez bir ozellik olarak algılamamıza ve duzeltmek icin caba gostermememize yol acabilir. Eğer sorunu cocuğun davranışı olarak ele alırsanız, o davranışı değiştirmek icin bir şeyler yapabilirsiniz. Orneğin, ""Can acgozlu"" yerine ""Can başkalarının tabaklarından yiyecek alıyor."" ""Murat saldırgan"" yerine, ""Murat kucuk kardeşini cimdikliyor."" ""Esra negatif"" yerine, ""Esra her yaptığı işte başkalarından yardım istiyor."" şeklinde tanımlamak uygun olacaktır.
2. Amac Saptamak: Belirleyeceğiniz amac, neyi gercekleştirmek icin uğraşacağınızı gosterecektir. Değiştirmek istediğiniz davranışla ilgili olarak en kolay amac belirleme şekli, cocuğun davranış tanımına ""yapmaz"" ifadesini eklemektir.
Davranış: Can başkalarının tabaklarından yiyecek alır.
Amac: Can başkalarının tabaklarından yiyecek almaz.
3. Amacı Gercekleştirmenin Yollarını Oğretmek:
Amaclarınızı belirleyin ve tutarlı olun. Cocuğunuz istenmeyen davranışı yaptığında, nasıl bir caydırıcı tepki gostereceğinizi belirleyin. Caydırıcı tepkiyi, istenmeyen davranıştan hemen sonra gosterin. İstenmeyen davranışın once kotuleşip sonra iyileşmesini bekleyin. Cocuğunuzun olumlu davranışlarını odullendirin. Cocuğunuza, istenmeyen davranışa alternatif olarak yapabileceği olumlu davranışlar oğretin. Cocuğunuzun cevresindeki herkesi uygulamaya calıştığınız davranış değiştirme programına katın. İlerlemenin kaydını tutun.İSTENMEYEN DAVRANIŞ SONRASINDA GOSTERİLEBİLECEK CAYDIRICI TEPKİLER:
GORMEZDEN GELME Yaptığı olumsuz davranışları on plana cıkarmak yerine olumlu davranışlara odaklanmak icin bu teknikten yararlanılır. Gormezden gelme ozellikle dikkat cekmeye yonelik davranışlarda cok etkili olabilir. Cocuğunuz olumsuz davranışın tepkiye neden olmadığını gordukce bu davranışı yapmaktan vazgecebilir. Cocuğunuzla fiziksel olarak ilgilenmek zorunda kalsanız bile goz kontağı kurmamaya, konuşmamaya dikkat edin. Bazı durumlarda gormezden gelmek olanaksız olabilir. Orneğin eğer kucuk kardeşini cimdiklemişse, kardeşi ağlamazlık edemez. Dolayısıyla, boyle bir davranıştan sonra, farklı bir caydırıcı tepki kullanmak gerekecektir.
MOLA Mola uygulamasında cocuk, istenmeyen davranışı yaptıktan hemen sonra yaklaşık 5 dakika gibi kısa bir sureliğine, bulunduğu ortamdan cıkartılarak yalnız bırakılır. Cocuğa neden dışarı cıkarıldığı soylenir ama başka bir acıklama yapılmaz. Ara verme suresinin cocuğun protestoları nedeniyle sona erdirilmemesine dikkat edilmelidir. Bunun gercekleşmesi halinde cocuğun şiddet davranışları da odullendirilmiş olur. Cocuk bu tekniğin gercekleştiği odada karmaşaya neden olduysa, odadan ayrılmadan once eski haline dondurmekte fayda vardır. Eğer planladığınız gibi uygulayabiliyorsanız, molayı iki hafta kadar sureyle her istenmeyen davranıştan sonra uygulamaya devam edin. Bu sure sonunda istenmeyen davranışta azalma olduysa, uygulamayı surdurun. Eğer istenmeyen davranışta azalma yoksa, başka bir caydırıcı teknik deneyin.
KESİN BİR HAYIR Eğer sert ve kararlı bir şekilde ""Hayır"" derseniz ve cocuğunuz yapmakta olduğu yaramazlığa ara verirse, hemen başka bir şeyle ilgilenmesini sağlayın. ""Hayır""ı tekrarlamaktan kacının, cok duymak duyarsızlığa yol acar.
SOZEL UYARI Cocuğunuza yanlışını duzeltme şansı tanıyın. ""Az once baban ne demişti?"" ya da ""Bıcaklarla ilgili kuralımız neydi?"" gibi… Boyle bir uyarı en azından, cocuğa yaptığını tekrar değerlendirme fırsatı verir.
OLUMLU PEKİŞTİREC Pekiştirec hedef davranış gercekleştiği zaman verilmelidir. Orneğin; secilen hedef davranış (cocuğun kendi yatağında yatması, ağlamadan bir şey istemesi, vb.) her gercekleştiğinde aferin demek, sarılmak, gulumsemek, davranışı sozel olarak onaylamak gibi sizin belirleyeceğiniz pekiştireclerle olumlu davranış odullendirilir. Cocuğu uzak tutamadığınız ya da tutunca problemler yaşadığınız bir pekiştirec kullanmamak da onemli bir noktadır. Boyle bir durumda cocuk icin aşırı heyecan verici olan pekiştirec cok on plana cıkar ve kazanılması gereken davranıştan cok bu pekiştirece yoğunlaşılabilir.
YOKSUN BIRAKMAK Oyuncağı almak gibi, cocuğu nesneden ya da etkinlikten yoksun bırakmak ve nedenini acık bir dille anlatmak da olumsuz davranışı ortadan kaldırmak icin kullanılabilir.
KISITLAMA Bazı durumlarda cevrenin istenmeyen davranışın yapılmasını onleyecek şekilde duzenlenmesi de yararlı olabilir. Vurma davranışı gosteren cocuğu tutmak gibi.
SON OLARAK, DAVRANIŞ SORUNLARINDAN KACINMAK İCİN
Olumlu davranışları mutlaka fark edin ve odullendirin, Acık, basit ve tutarlı kurallar koyun, Olumlu yonergeler verin, 'Yaramazlık' yaptığında gosterebileceğiniz tepkiler belirleyin.AYRICA UNUTMAMALIYIZ Kİ HER ZAMAN
Kurallarla ilgili tartışmaktan, Bağırmaktan, Fikrinizi değiştirmekten, Kısasa kısastan (sen bana vurursan bende sana vururum) kacınmalıyız. Fakat her ne kadar ""zamane"" cocukları yoneltilen sorulara yetişkin cevapları veriyor ve bizi her fırsatta şaşırtıyorlarsa da, cocuk yetişkin değildir. Yetişkin gibi duşunmeyi ve davranmayı zamanı gelince oğrenir. Cocuklarımıza caydırıcı tepkiler ve oduller verirken onların gelişim donemlerini ve doğal sınırlamaları goz onunde bulundurmalıyız. Zamanı geldiğinde cocuğumuzun yerine kendimizi koyup, onun durduğu yerden olayların ve durumun nasıl gozuktuğune bakmayı deneyebiliriz. Bu durumda, onun yerindeyken icinizden ne yapmak ve ne soylemek geliyor? Cocuklar her zaman verdiklerinizi doğru veya sizin istediğiniz şekilde alamayabilirler. Karşı tarafın gozleriyle kendine bakmak olayları farklı bir şekilde gormenize ve bu şekilde cocuklarınızı daha iyi anlamanıza yardımcı olabilir. Bu tutum cocuğunuzla aranızdaki diyalogun sağlamlaşmasına da yardımcı olacaktır. Anne babalık 24 saat ve neredeyse omur boyu surdurulen bir gorev/meslektir. Amacımız, cocuklarımızın ozdenetime sahip, kendi başına kararlar alabilen ve bu kararların/secimlerin sorumluluklarını taşıyabilen bireyler olmaları, duygu ve duşuncelerini ifade edebilmeleridir. Yukarıdaki tum onerileri eksiksiz uygulamada zorluk cekebilirsiniz. Olumsuz davranışlarla baş etmek kolay değildir. Fakat unutmamalısınız ki, tutarlı davranarak, sakin ve kararlı olarak istediğiniz hedefe ulaşacaksınız. Her ilerleme icin kendinizi de odullendirmeyi unutmayın...
[h=2]İstanbul Cocuk Gelişim Uzmanı uzmanlarına ulaşmak icin tıklayın![/h]