Duşunsel gelişme, dil kazanımı ile başlar. Anne veya bebeğin bakımını ustlenen kişi, bebekle duzgun, doğru ve sevecen bir şekilde konuşursa, bebek ortalama 2 yaşından itibaren benzer bir dil kullanarak konuşmaya başlayacaktır. Bu doğru başlangıc, daha sonra iletişim kurulan kişiler ve okunan kitaplarla birlikte duşunsel gelişimin temellerini oluşturacaktır.
Bebeğin; duyduğu sesleri, seslerden oluşan sozcukleri, bu sozcuklerden oluşan cumleleri oğrenebilmesi icin; daha ilk gunlerden itibaren anlamasa bile onunla sık sık konuşmak, onun sozcukleri yineleme yoluyla oğrenmesine yardımcı olmak gerekir. Cocuk hangi dili duyarsa, duşunme ve mantığı da o dilin yapısına uygun olarak gelişir. Bazı faktorler, cocuğun duşunsel gelişiminde buyuk rol oynar.
DUŞUNSEL GELİŞİMİ ETKİLEYEN FAKTORLER
-Aile bireylerinin okumaya karşı tutumları
-Aile bireylerinin bilgi ve bilgiyi aktarma duzeyleri
-Aile bireylerinin kitap, dergi, gazete, makale gibi yazılı malzemelerle olan ilişkileri
-Ev ve okuldaki yazılı ve işitsel malzemelerin (Masal kasetleri, edebi cocuk filmleri, şarkılar…) zengin olması ve soz konusu malzemelerin cocuğun kullanımına acık olması
-Cocuğun erken zamanlarda kağıt-kalem ile tanıştırılması
-Cocuğa kitap okunması, okuma anlama calışmaları yapılması
-Cocuğun kitapcılarla erkenden tanışması, kitap secmeyi ve almayı oğrenmesi
-Aile bireylerinin sanat ve eğlence faaliyetlerine verdikleri onem
Bebeğin kitapla ilişkisi 1 yaşına doğru başlar. Bu ilişki bebekten bebeğe değişmekte bazen daha erken bazen daha gec ortaya cıkabilmektedir. Bununla beraber, bebeğin kitapla ilk tanışıklığı onu zorlamamak şartıyla ne kadar erken başlarsa o kadar iyidir. İlk donemde kitap, bebek ve cocuk icin, eğlendirici bir oyuncaktan farksızdır. Renkli kitaplar en az oyuncaklar kadar ilgisini ceker. Bebeğin kitapla karşılaşması, once sadece resimler aracılığıyla olduğundan ilk kitapları kalın kartondan hazırlanmış, renkli, genellikle bir sayfada bir nesnenin bulunduğu kitaplardır. 2 ve 3 yaşlarına geldiğinde yine renkli resimlerden oluşan bununla beraber bir sayfada birden fazla nesne ve kavramın bir arada sunulduğu kitaplarla beraber resim ve sozcuk iceren kitaplarla tanışırlar. 3 yaştan itibaren resim cumle ve resim cumlelerden oluşan kitaplarda ilgilerini cekmeye başlar. 4 yaşından ilkoğretim 5. sınıfa kadar resim oyku kitaplarına ilgileri yoğunlaşırken 7.sınıftan itibaren az resim cok oyku ve nihayet resimsiz kitaplara doğru bir gelişim gosterirler.
Kitabın cocuk icin faydası saymakla bitmez. Bebek ve cocuklar kitap sayesinde, hem duyarak oğrendiği sozcukleri (kavramları) gorsel olarak tanır, hem aynı nesneyi farklı gorselliklerde tanıyabilme (orneğin masayı bircok kitapta gorur, her bir resim birbirinden farklı olsa da benzer yanlarını soyutlayarak hepsine masa demeye başlar) yeteneklerini geliştirir, hem de duymadığı sozcukleri gorerek oğrenirler. Cocuğun duyduğu ile gorduğu arasındaki ilişkileri kurması, duşunmeye başladığının en buyuk delilidir.
2 yaşlarındaki cocuklar, kelime-nesne bağlantısı kurma yoluyla kelime haznelerini geliştirirler. 3 yaşlarına geldiklerinde kelime-nesne-rakam bağlantıları kurabilir, 4 yaşlarında harfleri yazmaya cabalarlar. Bundan dolayı 4 yaşına kadar olan cocuklara eliyle tutabileceği ağırlıkta, yırtılmaya karşı dayanıklı, bazen de bezden veya plastikten ozel olarak hazırlanmış kitaplar verilmelidir. Bu yaşa kadar olan cocuklar yırtmanın cıkardığı sesten ve yırtma eyleminden buyuk keyif aldıklarından, korunması gereken malzemeleri onlardan uzak tutmak da yarar olduğunu duşunuyorum. Cunku cocuklar ancak 4 yaş civarında kitapları koruma bilincine ererler. En azından cocuk 4 yaşına gelene kadar, yırtılmasında sakınca olmayan kağıtlar, broşurler oynamaları icin onlara verilmeli. Kazara bir kitaba zarar verirse, kolay olmasa da olan olmuş diyerek kızmaktan ya da aşırı tepkiden kacınmak gerekir. Universitede 2. sınıfta oğrenciyken hazırladığım bir odevin tum sayfalarına 2 yaşındaki kardeşim resimler cizmiş ve neşe icinde bana gostermişti. Berbat bir duyguydu, tum odevi el yazısıyla yazmıştım; ama o sadece bir şeyler başardığını bana gostermeye calışıyordu, sadece başarılarını gosterme zemini benim odevim olmuştu o kadar.
COCUKLARIN KİTAPLIKLARINDA BULUNMASI GEREKEN KİTAPLAR
Cocuklardaki bu hızlı duşunsel gelişimi desteklemek icin onlara yaş ve gelişim duzeylerine uygun olarak hazırlanmış
Resimli Kavram Kitapları: Cok kucuk ve henuz okuyamayan cocuklar icin hazırlanan, coğunlukla kalım mukavva, bez ya da plastik malzemeden yapılan, bir konusu olduğu halde cumle icermeyen, her sayfada bir sozcukle tanıtılan bir resmin bulunduğu kitaplardır.
Geleneksel Cocuk Edebiyatı Kitapları: Cocuklar icin hazırlanmış tekerlemeler, peri masalları, halk hikayeleri, fabllar ve sozsuz edebiyata ait oykuleri iceren kitaplardır.
Resimli Hikaye Kitapları: Hikaye ve resimlerin birbiriyle cok ilgili olduğu kitaplardır.
Gercekci Edebiyat: Gercek hayatla ilgili hikayeler iceren, resimli kitaplardır.
Bilgi Verici Kitaplar: Bitkiler, hayvanlar, cevre…gibi konularda gercek bilgiler sunan kitaplardır. Cocukların yeni keşiflerde bulunmasını destekler.
Sozsuz Kitaplar: Sozcuk kullanılmadan, cocukların resimlere bakarak hikayeyi anlatmaya calıştığı, 3 yaş ve uzeri cocuklar icin hazırlanmış kitaplardır. Cocukların ifade etme becerilerini geliştirir.
Şiir Kitapları: Cocuk şiirlerinden oluşmuş kitaplardır.
Romanlar: Uzun ve konulu kitaplardır. Kucuk cocuklara roman okumak onların okumaya ozenmeleri icin cok etkilidir.
Biyografiler: Bazı tarihi kişilerin ve unlu kişilerin hayatlarını ve yaptıkları işleri anlatan kitaplardır.
Ansiklopediler: Konulara gore duzenlenen bu kitaplarla cocuk merak ettiği şeylerin nasıl araştırılacağını oğrenir.
Boyama Kitapları: Boyanmamış resimleri iceren bu kitaplar yaşa uygun olarak basitten karmaşık resimlere ceşitli formlardadır. El goz koordinasyonunu, el becerilerini, ince el kaslarını, ozguveni ve estetik duygusunu geliştirir.
Labirent Kitapları: Ceşitli labirentlerin bulunduğu bu kitaplar yaşa uygun olarak basitten karmaşık labirentlere doğru hazırlanmıştır. El goz koordinasyonunu, el becerilerini, kalem tutma becerilerini, ince el kaslarını, ozguveni, problem cozme becerilerini, yon bulma yeteneğini geliştirir.
Kes-Yapıştır Kitapları: Makas ve yapıştırıcı kullanmayı gerektiren bu kitaplar yaşa uygun olarak basitten karmaşık resimleri kesmeye doğru hazırlanmıştır. El goz koordinasyonunu, el becerilerini, ince el kaslarını, makas kullanmayı, ozguveni, estetik duygusunu, problem cozme becerilerini geliştirir.
Origami Kitapları: Cocukların bakarak aynısını yapmaya calıştığı origami calışmalarından oluşur. El goz koordinasyonunu, el becerilerini, ince el kaslarını, makas kullanmayı, ozguveni, estetik duygusunu, problem cozme becerilerini geliştirir.
Kitaplar onların sayıları, nesneleri, renkleri, kavramları, canlıları, harfleri oğrenmelerine yardımcı olmasının yanında oyun ihtiyaclarını da karşılar, birikmiş enerjilerini sağlıklı bir şekilde değerlendirmelerine olanak tanır. El goz koordinasyonunu ve el becerilerini geliştirmelerine yardımcı olur. Yeteneklerinin farkına varmalarını sağlayarak ozguven gelişimlerini destekler. Kendini daha rahat ve acık ifade edebilmesini kolaylaştırır. Telaffuz yanlışlarının duzeltilebilmesine yardımcı olur. Kelime hazinesini geliştirir. Dikkati odaklamayı oğretir. En guzeli de birlikte kitap okuduğu kişiyle sağlıklı bir iletişim geliştirir. Dinlemeyi, sıra almayı, soru sormayı, yorum yapmayı, esnek duşunmeyi, hayal gucunu geliştirmesini destekler.
0-6 yaş arasındaki cocukların kitapla ilgili deneyimleri, okul yıllarında okuma ve yazmaya karşı geliştirecekleri duygu ve tutumlarının belirleyicisidir. İlkoğretimin başlamasıyla beraber, dili sozcuk ve seslere ayırmaya ve yazılı sozcuklerin sesli okunuşlarını oğrenmeye başlayan cocuk, giderek artan sayıda kelimeyi otomatik olarak tanır. Aslında ilkoğretimin ilk sınıflarında ulaşılacak amac okuduğunu anlamak ve okuyarak oğrenmektir. 6, sınıftan itibaren ise zevk icin okuma, yeni kitaplar keşfetme, keşiflerini arkadaşlarıyla paylaşmaya başlayan cocuklar, lise donemine geldiklerinde farklı amaclar icin okumaya başlarlar.
OKUMAYA KARŞI POZİTİF TUTUM GELİŞTİRME STRATEJİLERİ
-Okuma malzemelerinin zengin olduğu bir ortam hazırlanmalı
-Okumaya ozendirmek icin onlara model olunmalı
-Okuma faaliyetlerine gonullu olarak katılma fırsatı verilmeli
-Katılacakları okuma faaliyetini secme fırsatı verilmeli
-Bireysel ya da grupla calışma fırsatı verilmeli
-Rahat ve huzurlu okuma ortamı hazırlanmalı
-Oğretmenlerden tarafından okunan hikayeleri dinleme ortamı hazırlanmalı
-Hikayeleri konuşmaya ve tartışmaya ozendirilmeli
-Hikayeleri drama ve kukla kullanarak canlandırma yoluyla yeniden ifade etme fırsatı verilmeli
-Okul kitaplığından ya da kutuphanesinden eve kitap goturmesine izin verilmeli


[h=2]İstanbul Psikoloji uzmanlarına ulaşmak icin tıklayın![/h]