Migren Nedir
Migrenin en belirgin klinik ozelliği şiddetli başağrısıdır. Ancak migren klinik tablo olarak sadece başağrısından oluşmaz. Hastaya gore değişmekle birlikte, başağrısı oncesi ve sonrası donem bazen başağrısından daha uzun surebilir. Başağrısı oncesinde ve sonrasında ortaya cıkan belirtilerin hem hekim hem de hasta tarafından yeterince değerlendirilmemesi ya da, başağrısının migrenin en belirgin ve de hastayı en fazla etkileyen klinik tablo olması nedeni ile migren dendiği zaman genellikle sadece başağrısı akla gelir.
Gercekte ise migrende başağrısı oncesinde ve sonrasında bir cok sistemi ilgilendiren cok değişik belirti ve bulgular mevcuttur. Bu nedenle migrenin klinik ozellikleri dendiği zaman başağrısı ile birlikte bu donemler de gorulen klinik tablolardan bahsetmek gerekir.

Bir migren atağının değişik hastalarda değişik surelerde olmak uzere toplam dort donemi vardır; premonitor (prodrom-baş ağrısı oncesi donem), aura, başağrısı ve postdrom (başağrısı sonrası donem). Bu donemler başağrısı ile olan zamansal ilişkilerine gore adlandırılırlar. Donemlerin sureleri aynı hastada ataktan atağa farklılıklar gosterir. Her migren atağında her donemin varolması gerekmediği gibi, aynı hastada farklı ataklarda farklı kombinasyonlar gorulebilir.
Premonitor donem (başağrısı oncesi donem)
Bu donem başağrısının oncul habercilerinin ortaya cıktığı donemdir. Saatler veya gunler surebilir. Bu donem başağrısının başlangıcından birkac saatten 48 saat oncesine dek uzayabilir. Aynı hastanın her migren atağında var olması şart olmadığı gibi, suresi ve gorulen oncul belirtilerin sayı, ceşit ve suresi ataktan atağa değişir. Hastalar bu konuda hekimler tarafından uyarılmaz ise oncul belirtileri başağrısı ile ilişkilendirmeyebilirler. Ortaya cıkış mekanizmaları tam olarak bilinmez. Premonitor donemde gorulen oncul belirtiler migren hastalarının yaklaşık %60’ına yakınında gorulurler. Elektronik bir gunluk tutulduğunda premonitor donemdeki oncul belirtiler başağrısını %72 oranında ongorebilmektedir.

Premonitor donemde gorulen oncul belirtiler uc ana gruba ayrılır; norolojik, psikojenik ve genel. Işık ve sesten rahatsızlık (Foto-fonofobi), konsantrasyon gucluğu (norolojik), depresif belirtiler, ofori, huzursuzluk (psikolojik), diyare, kabızlık, sık idrara cıkma (genel) gibi cok ceşitli olabilen bu belirtilerden en sık gorulenleri yorgunluk/bitkinlik hissi (%72), konsantrasyon gucluğu (%51) ve ense sertliğidir (%50). Oncul belirtiler auralı ve aurasız migrende benzer sıklıkta gorulurler.

Migren atağı sırasında gorulebilen premonitor semptomlar iki şekilde ortaya cıkabilir; ilerleyici ve ilerleyici olmayan. İlerleyici olan tipte oncul belirtiler başağrısından altı saat kadar once başlar ve şiddeti giderek artarak başağrısının başlangıc zamanında doruğa ulaşır. İlerleyici olmayan tipte ise başağrısından 48 saat oncesine dek uzayabilir ve artış gostermez.
Aura
Aura başağrısından 1 saat once başlayan, genellikle başağrısı başlamadan once sonlanmakla birlikte, bazen başağrısı başladıktan sonra da bir sure devam edebilen norolojik belirtilerdir. Aura belirtileri değişik sistemlerden kaynaklanabilir; gorsel, duysal, motor, lisan, deluzyonlar ve bilinc değişiklikleri.
Auralar genellikle 5-20 dakika arası surmektedir. Ancak bir saate kadar uzayabilir. Başağrısının aurayı takiben bir saat icinde başlaması beklenir. Bazen daha gec başlayabildiği veya aurayı takiben bir başağrısının hic oluşmadığı da olur. Eğer başağrısı oluşmaz ise buna başağrısız tipik aura denir. Migrende aura gelişen olgularda %80 oranında başağrısı aurayı takip etmektedir. Bir migren atağında aura semptomlarının bulunması auralı migren tanısını koydurur.

En sık gorulen auralar gorsel auralardır. Basit ışık cakmaları, gorme alanında kara alanlar, ışık şeritleri, bulanık gorme, zikzak cizgiler gorme, cisimlerin şekil değiştirmesi (metamorfopsi) şeklinde olabilir. Başağrısı sırasında sıklıkla parlak ışıklar ve şeritler gorulur.
Duysal auralar gorsel auralardan sonra en sık gorulen auralardır. Genellikle gorsel auralara eşlik eder veya gorsel aurayı takiben ortaya cıkar. Sıklıkla karıncalanmalar şeklindedir. Takiben uyuşma, hissizlik gibi negatif duysal auralar tabloya eşlik edebilir. Elden başlayarak kola, oradan yuze yayılır. Yuzde dudakları ve dili etkiler. İki taraflı olabilir. Tek taraftan başlayarak karşı tarafa yayılabilir veya iki tarafta aynı anda başlayabilir.

Motor auralar (%18), lisan bozuklukları ile olan auralar (%17-20) daha seyrek gorulurler ve ozellikle motor auralar sıklıkla duysal auralar ile birliktedir.
Auralar hekim tarafından mutlaka sorgulanmalıdır. Auralı migren kucuk beyin damarlarında tkanma riskini arttırmaktadır. Bu nedenle aura varlığının oğrenilmesi riski arttıran faktorlerden korunmayı ve onleyici tedavi başlamayı gerektirebilir.
Baş ağrısı
Başağrısı migren atağının en belirgin, hastayı en fazla rahatsız eden ve iş goremez hale gelmesine neden olan donemidir. Migrende gorulen tipik başağrısı değişik tetik faktorler tarafından başlatılabildiği gibi, genellikle kendiliğinden ortaya cıkan tek taraflı, zonklayıcı, orta-ağır şiddette ve eşlik eden belirti ve bulguların bulunduğu bir başağrısıdır. Ağrı fizik aktivite ile başlayabilir ya da kotuleşebilir.

Ağrı genellikle 4–72 saat surer (cocuklarda 1- 72 saat). Hastaların coğu ağrı ataklarını yaklaşık 24 saat olarak tanımlarlar. Ağrı tipik olarak tek taraflı olsa da, hastaların bir bolumunde iki taraflıdır. Bazen bir taraftan başlayan ağrı diğer tarafa gecer.
Bu hastalarda ağrı başladığı tarafta daha yoğun hissedilebilir. Hastalar sıklıkla ağrıyı en yoğun olarak goz cevresinde hissettiklerini bildirirler. Boyun ve omuza doğru yayılabilir. Ağrının bulunduğu bolgede (goz cevresi, saclı deri) aşırı hassasiyet gelişebilir. Bu bolgeye dokunulduğunda aşırı hassasiyet ve ağrı hissedilir.
Orta veya ağır şiddettedir. Genellikle hafif başlar, 2–4 saat icinde en şiddetli haline ulaşır. Şiddetli olarak da başlayabilir. Hastalar iş goremez hale gelebilir, karanlık ve sessiz bir odada dinlenme ve uyuma ihtiyacı hissederler. Dinlenmek zorunda kalmayanlarda ise iş verimi ve işe yoğunlaşma azalır. Ağrı sıklıkla zonklayıcıdır. Zonklayıcı ağrı “Kalbimin kafamda attığını hissediyorum” diye nitelenir. Ağrı daha az olarak bant şeklinde, sıkıştırıcı veya mengene tarzında da hissedilebilir.
Eşlik eden belirtiler
Migren atağının başağrısı doneminde bazı tipik belirti ve bulgular ağrıya eşlik eder. Bu belirtiler ağrının hastada yaratmış olduğu ozurluluğe ve yaşam kalitesindeki kotuleşmeye katkıda bulunurlar. Migren atağındaki başağrısı sırasında bu belirtilerden bazılarının tanı icin bulunması gerekir. Başağrı oncesi donem bulgularından bazıları başağrısına eşlik edebilir. Başağrısına en sık eşlik eden belirtiler mide bağırsak sistemi belirtileridir. Bulantı en sık gorulen mide bağırsak sistemi belirtisidir (%92). Kusma ise hastaların yaklaşık ucte birinde gorulur. Hastaların buyuk bir bolumu ağrı sırasında sessiz ve karanlık bir yerde dinlenmek, uyumak isterler. Bunun nedeni ışık ve sese karşı artmış hassasiyet, yani fotofobi (ışığa karşı artmış hassasiyet) ve fonofobidir (sese karşı artmış hassasiyet).
Turkiye capında universite hastanelerinde yapılmış bir calışma auralı migrenlilerin %90’ının fonofobiden, %84’unun fotofobiden, aurasız migrenlilerin ise %81’inin fotofobiden, %80’inin fonofobiden şikayet ettiğini gostermiştir. Aynı calışmada migrenli hastalar değişen oranlarda olmak uzere (%39 – 75) yorgunluk, halsizlik, enerji yoksunluğu, konsantrasyon kaybı, kokudan rahatsız olma (ozmofobi), sersemlik hissi, iştahsızlık, bulanık gorme ve ucuşan noktalardan şikayet etmişlerdir. Migrende ağrı şiddeti arttıkca eşlik eden semptomlarda artmaktadır. Başağrısının şiddeti arttıkca bulantı, foto- ve fonofobi, ozmofobi ve egzersizle kotuleşme oranı artmaktadır. Başağrısına eşlik eden semptomların varlığında migren tanısını koymak daha kolay hale gelmektedir.Sık olarak gorulen bu belirtilerin yanı sıra daha seyrek olarak goz cevresi ve saclı deride hassasiyet, ense ve boyun kaslarında spazm ve sertlik, bazı yiyeceklere aşerme, el ve ayaklarda odem, sık idrara cıkma ve terleme gibi belirtilerde başağrısına eşlik edebilir.
Başağrısı sonrası donem (Postdrome donem)
Bu donem başağrısının tamamen kaybolduğu kesildiği donemdir. Ağrıyı takiben hasta yorgun, tukenmiş, huzursuz, kolayca sinirlenebilen bir durumda olabilir. Sıklıkla konsantrasyon gucluğu cekerler, değişik ruh halleri icinde bulunabilirler. Bazı hastalar bu donemde kendilerinde bir yenilenmişlik hissi hissedebilir, aşırı mutluluk ve neşe hali veya depresif olabilir. Sık idrara cıkma bu donemde de gorulebilir.
Tanı Kriterleri
Uluslar arası başağrısı topluluğu ilk kez 1988 yılında başağrılarının sınıflamasını ve tanı kriterlerini yayınladı. Daha sonra 2004 yılında bu sınıflama gozden gecirilerek yeniden yayınlandı. Bu tanı kriterleri her ne kadar araştırmalarda standart bir metodoloji, tanımlama ve sınıflama amacı ile getirilmiş olsa da, giderek klinik kullanımda da yaygınlaşmaktadır. Bu tanı kriterleri yetişkinler icin olup cocuklar icin migren başağrısının suresi 1-72 saat olarak kabul edilmektedir. Ayrıca gec ergenlik cağına kadar migren başağrısı başın her iki tarafında olup sıklıkla alın ve şakak bolgesinde yerleşimlidir.
Aurasız Migren
Tanı kriterlerinde hem migren başağrısının ozelliklerine hem de eşlik eden belirtiler yer alır. Ancak tum bunlardan daha onemli olan migren başağrılarının başka bir neden bağlı olmamasıdır. Her turlu beyin ici hastalık migren başağrılarını taklit edebilir. Bu nedenle bu tip olası hatalıklar anamnez, muayene ve gerekirsede goruntuleme yontemleri ile dışlanmalıdır.
Uluslararası başağrısı topluluğunun aurasız migren tanısı icin kriterlere uygun en az 5 atak getirmesi diğer hastalıkları dışlama amacını taşımaktadır. Yetişkinlerde migren suresi 4-72 saattir. Başağrısı ozelliklerinden (tek taraflı olması, zonklayıcı olması, orta ve ağır şiddette olması ve rutin fizik aktivite ile kotuleşmesi) en az ikisinin, eşlik eden belirtilerden de (bulantı ve/veya kusma, fotofobi ve fonofobi) en az birinin bulunması gerekmektedir.
Auralı Migren
Aura geri donuşumlu norolojik belirtiler olarak tanımlanır. Migren başağrısı oncesinde aura varlığı cok tipiktir. Bu nedenle bu hastalarda 2 atak tanı icin yeterli gorulmuştur. Migren aurası bir veya daha fazla sistemi veya belirtiyi ilgilendirir. Bir belirtinin aura sayılabilmesi icin o belirtinin 4 dakikadan uzun, 60 dakikadan kısa surmesi ve tamamen geri donuşumlu olması gerekmektedir.
Ayrıca auranın sonlanması ile başağrısının başlaması arasında gecen sure 60 dakikadan kısa surmelidir. Auralı migren tanı kriterlerinde aura ozellikleri de yer alır. Burada onemli bir nokta, motor gucsuzluğun bir aura belirtisi olarak dışlanmasıdır. Motor gucsuzluk hemiplejik migrenin bir ozelliğidir. Auralı migren tanı kriterlerinde yer alan başağrısının suresi, ozellikleri ve eşlik eden belirtileri aurasız migren ile benzerdir.

[h=2]Bursa Noroloji uzmanlarına ulaşmak icin tıklayın![/h]