Stephen Hawking gibi pek cok onemli bilim insanı coklu evrenler teorisi uzerinden paralel evrenlerin de var olduğunu duşunuyor. Acıklaması fizikle yapılıyor olsa bile felsefe, kozmoloji, kuantum mekaniği gibi farklı alan ve disiplinlerde de paralel evrenler konusunda aynı şeyi duşunenler var. Elbette konu biraz karışık ama basit anlatımla gelin paralel evren nedir, var mıdır, geciş mumkun mu gibi merak edilen ve heyecanlandıran sorulara yakından bakalım.
İlk olarak: coklu evrenler teorisi ve paralel evren nedir? Coklu evrenler teorisine gore birbirinden farklı ama benzer yonleri de olan ve gozlemlenebilir evrenler vardır, bu evrenlere paralel evrenler ya da alternatif evrenler denir. Gozlemleyebildiğimiz evrenin yaklaşık 93 milyon ışıklı genişliğinde olduğu duşunuluyor. Coklu evrenler teorisine gore bu sadece kucuk bir kısım.
Yine bu teoriye gore sonlu ya da sonsuz pek cok farklı paralel evren var. Paralel evrenler zaman, mekan, madde, enerji, fizik kanunları ve diğer konular bakımından benzer olabilir ya da tamamen zıt olabilirler. Fizik başta olmak uzere felsefe, kozmoloji, kuantum mekaniği gibi pek cok alanda calışan kişiler paralel evrenlerin varlığından bahsetmektedir.
Paralel evren teorisi hakkındaki modeller:
Bugun bildiğimiz anlamda olmasa da coklu evren kavramını 1895 yılında ilk kullanan kişi Amerikalı felsefeci ve psikolog William James olmuştur. O gunden sonra yapılan calışmalarda coklu evrenler icin alternatif evrenler, kuantum evrenler, gecişimli boyutlar, paralel boyutlar, paralel dunyalar, değişimli gerceklikler, değişimli zaman tuneli, boyutsal duzlemler gibi ifadeler kullanılmıştır.
Modal realizm olarak anılan bir modele gore tum paralel evrenler eşit gerceklik duzeyinde varlardır. İlk kez 1970 ’li yıllarda ortaya atılan bu model felsefi bir goruştur. 1990 ’li yıllara geldiğimiz zaman matematikciler ve fizikciler, matematiksel sistemde eşit olan paralel evrenler olduğunu one surmuşlerdir. Bunların ruhani alemler olduğunu duşunenler de vardır ancak bilinen evrenle olan ilişkilerine dair iddiaların acıklaması yoktur.
Paralel evren kanıtlandı mı? İşte inceleyen bazı disiplinler:
Astronomi, din, felsefe, kozmoloji, kişi otesi psikoloji, matematik, kuantum mekaniği, bilim kurgu ve fantastik kurgular ile ozellikle fizikte coklu evrenler ve paralel evrenler teorisi incelenmektedir. Coklu evren hipotezini ve paralel evren teorisini destekleyen bazı fizikciler şu şekilde;
Alex Vilenkin Andrei Linde Brian Greene David Deutsch Laura Mersini-Houghton Leonard Susskind Max Tegmark Michio Kaku Neil deGrasse Tyson Raj Pathria Sean Carroll Stephen Hawking Steven Weinberg Bu isimler soz konusu teoriyi kanıtlamış ya da bilimsel olarak kesin olduğunu ortaya cıkarmış kişiler değil, yalnızca bunun fizik alanının bir konusunu olduğunu ve incelenmesi gerektiğini duşunen bilim insanlarıdır. David Gross, George Ellis, Jim Baggott, Paul Davies, Paul Steinhardt gibi bazı isimler ise paralel evrenlerin fizik alanının değil, felsefe alanının konusu olduğunu desteklemektedir.
Paralel evren var mıdır? Fizikte ve felsefede bazı hipotezler var: Max Tegmark'ın dort seviyesi Brian Greene'nin dokuz turu Dongusel teoriler Felsefe ve mantıktaki hipotezler
Max Tegmark'ın dort seviyesi: Kozmolog Max Tegmark, bildiğimiz uzayı kategorilere ayırarak coklu evrenleri ve paralel evrenleri anlamak icin dort temel seviye belirlemiştir. Max Tegmark'ın dort seviyesi şu şekilde;
Seviye 1 ’e gore başlangıc şartlarındaki Hubble kacmini kapsamak zorunda olan sonsuz bir uzay vardır ve bundan dolayı aynı fizik kurallarına sahip sonsuz sayıda evren vardır. Seviye 2 ’deki kozmik şişme teorisine gore evren genişler ama bazı bolgelerde genişleme durduğu icin kabarcıklar oluşur ve bu kabarcıklar paralel evrenlerdir. Seviye 3 ’e gore kuantum mekaniğindeki her gozlemin farklı sonucu vardır ve bu her farklı sonuc, farklı bir paralel evren anlamına gelir. Seviye 4 ’e gore matematik kullanılarak tum paralel evrenler arasındaki ilişki teorik olarak ortaya cıkarılabilir. Brian Greene'nin dokuz turu: Amerikan teorik fizikci Brian Greene, paralel evrenleri dokuz ana başlık altında toplamış ve her bir başlığı bir tur olarak değerlendirmiştir. Brian Greene'nin dokuz turu şu şekilde;
Enflasyonist evrende yeni evrenleri oluşturan cepler vardır. Halkalı coklu evrenler buyuk patlama etkisiyle carpışır ve zaman akışı değişir. Holografik evren, bir boşluğun yuzey alan hacmi teorisine dayanmaktadır. Kapitone evren, sonsuz evrendir ancak ışık hızı nedeniyle aynı anda bunlarda olamayız. Kuantum evren, tıpkı Dunya oluşumu gibi yeni evrenlerin meydana gelmesidir. Landscape evrenler, sicim teorisindeki calabi-yau şeklindeki cep evrenlerdir. Membran evrenler, birlikte var olan 3 boyutlu branlardır. NihÂî evren, mumkun olan matematiksel evrendir. Simule evren, coklu evren teorisi ile kurulmuş bilgisayar sistemlerdir.
Dongusel teoriler: Sicim teorisinin uzantısı olarak 10 ’dan fazla uzay - zaman boyutunu ongoren M-teorisi. Kara deliklerin icinde paralel evrenler ongoren kara delik kozmolojisi. Zayıf insan bilincinin algılayacağı bir ozel evrenin olduğunu ongoren antropik ilke. Felsefe ve mantıktaki hipotezler: Kurgusal gercekliğe gore kurgu vardır, kurgusal karakterler vardır ve bu nedenle benzer evrenler de vardır. Modal gercekliğe gore paralel evrenlerin var olduğunu duşunuyorsak bu duşunce bu dunyada gercektir. Trans-Dunya kimliğine gore sonsuz sayıda aynı evren kopyası vardır. Biraz da heyecanlanalım: paralel evrene geciş mumkun mu?
Coklu evrenler ve paralel evren teorisi hakkındaki incelemelerden bugune kadar elle tutulur bir sonuc alınmadığı icin paralel evren var mıdır sorusunun yanıtından bile emin değiliz. Yani yapılan calışmalar teorinin teorisi. Bu nedenle eğer varsa bile buyuk bir şans eseri boyle bir şey yaşanmadığı surece paralel evrene geciş mumkun değil.
Herhangi bir bilimsel dayanağı olmayan biraz da kurgusal bir teoriye gore uyuduğumuz sırada metafizik olarak farklı bir boyuta yani paralel evrene geciyoruz. Yani bu şekilde duşunursek paralel evrene geciş mumkun. Bu duşunceyi kabul ederseniz her gece farklı bir paralel evren keşfetmenin tadını cıkarabilirsiniz.
Bizimkine benzeyen ama bir acıdan da cok farklı evrenler olduğunu iddia eden coklu evrenler teorisindeki paralel evren nedir, var mıdır gibi merak edilen soruları inceleyerek bu sıra dışı teori hakkında bilmeniz gereken detaylardan bahsettik. Konu hakkındaki duşuncelerinizi yorumlarda paylaşabilirsiniz.