MEME KANSERİNDE RİSK FAKTORLERİ
PROF. DR. ALİ UZUNKOY
Harran Universitesi Tıp Fakultesi
Genel Cerrahi Anabilim Dalı Başkanı
Şanlıurfa
Meme kadınlarda hem estetik, hem fonksiyonel ve cinsellik acısından onemli bir organdır. Bu nedenle memenin kaybı ciddi travmalara neden olmaktadır. Meme kanseri, meme kanal ve asinusleri doşeyen hucrelerin kontrol dışı coğalmaları sonucu coğalması sonucu ortaya cıkar. Kadınlarda en sık gozlenen kanser tipidir ve kadınlarda gozlenen tum kanserlerin yaklaşık %10'nu oluşturmaktadır. Bir kadının omur boyu kanser olma riski ortalama %12.7.dir. Kadınlarda en cok olume sebep olan birinci ve ikinci sıklıktaki kanser tipidir. Erken tanı ve tedavi yapıldığında, hem yaşam suresi uzamakta, hem de memeyi korumak mumkun olabilecektir.
Bir kadında bazı risk faktorlerinin bulunması, meme kanserinin daha sık gozlenmesine neden olmaktadır. Bu risk faktorlerinden kacınılması, kanser gozlenme oranını azaltabilir. Ancak, bir risk faktorune sahip olmak, kesinlikle meme kanserine yakalanılacağı anlamına gelmediği gibi, bu risk faktorlerinden hicbirine sahip olmayan birinde de meme kanseri gelişebileceğini de unutmamak gerekir.
1.Kadın cinsiyet: Kadınlarda erkeklere oranla meme kanseri 100-146 kat daha fazla gozlenir.
2.İleri yaş: Meme kanserli hastaların%90-95'i 40 yaşın ve %70'i 50 yaşın ustundedir. Elli yaş ustu kadınlarda yeni meme kanseri tanı koyma sıklığı 50 y altına gore 4 kat fazladır.
3.Irk: Beyaz ırkta daha sık gozlenir (Rolatif Risk = RR:1.2) (Rolatif risk= Goreceli risk: bir risk etkenine sahip bireylerde, bu riske sahip olmayanlara gore hastalık gelişme oranı)
4.Coğrafi bolge: Bazı coğrafi bolgelerde (Kuzey Amerika, Batı Avrupa vd) doğanlarda meme kanseri sıklığı daha fazla gozleniyor. ABD beyaz kadınlarda yuz binde 141 kişide meme kanseri gorulur iken, Asya'da yerli kokenlilerde 54'e duşmektedir.
5.Kişisel meme kanseri hikayesi: Meme kanseri nedeniyle tedavi (cerrahi, vd) olmuş bir olguda, diğer memesinde kanser gelişme riski, bu riske sahip olmayan kadınlara gore 3-4 kat daha yuksektir. Bu olgularda diğer memede meme kanseri gelişme riski, her yıl icin %0.5-1'dir. Meme kanseri nedeniyle tedavi olmuş ve 80 yaşına kadar yaşayan bir kadında, diğer memesinde kanser gelişme riski %25'tir.
6.Kanser oncusu lezyonlar: Duktal karsinoma insitu, kanser oncusu bir lezyondur. Kendisi ilerleyerek invaziv kansere donuşur. Lobuler karsinoma insitu, kanser belirteci bir lezyondur. Lobuler karsinoma insitu varlığında aynı meme veya diğer memede kanser sıklığı 8-10 kat artar. Atipik duktal hiperplazi bulunan iyi huylu meme lezyonlarında da kanser gelişme sıklığı 3.5-8 kat artar.
7.Aile hikayesi: Akrabalarında meme kanseri gozlenenlerde meme kanseri sıklığı normal topluma gore daha fazladır. Birinci derece akrabasında(anne, kız, kız kardeş) meme kanseri bulunanlarda meme kanseri gelişme riski 2-5 kat artmakta ve değişik serilerde %8-55'e kadar cıkmaktadır. Menopoz oncesi yaşlarda ve birden fazla akrabada meme kanseri bulunanlarda risk daha fazladır. İkinci derece akrabasında meme kanseri bulunması riski 1.5 kat arttırmaktadır. Bu ailelelerde kadınların genetik test yaptırmaları onerilmektedir.
8.Genetik (kalıtsal) faktorler: Meme kanseri ile alakalı genleri taşımak meme kanseri riskini arttırmaktadır. Meme kanserlerinin %5-10 kadarı genetik gecişlidir.
a.Ailesel kalıtsal sendromlar (Herediter Meme Kanseri Sendromu)
i.Li Fraumeni Sendromu (Otozomal dominant gecişli, Meme kanseri ile birlikte yumuşak doku sarkomları, akciğer kanseri, adrenal korteks kanseri ve losemi gibi diğer kanser turleri gozlenir.) (RR=18)
ii.Cowden Sendromu (hamartomlar ve %50 kadar olguda meme kanseri gozlenir). Hayat boyu meme kanseri riski %25-50 dir.
iii.Klinifelter Sendromu (XXY kromozomuna sahiptirler)
iv.Nijmegan Breakage Sendromu
v.Peutz-Jeghers Sendromu
b.Genetik mutasyonlar: Bazı genlerde mutasyonlar (yapısal bozukluklar ) oluştuğunda, tamir mekanizmaları yetersiz kaldığında, bazı kanserler gelişebilir. Meme kanseri gelişmesi ile alakalı en bilinen gen mutasyonları p53, BRCA1 ve BRCA 2 gen mutasyonlarıdır.
i.P 53 mutasyonu (Li Fraumeni sendromu), RR=18
ii.BRCA 1 geni (Meme kanseri geni1)(baskılayıcı gen mutasyonu). Kalıtsal mutasyonlarda birikme ile %100 kalıtsal meme kanseri gelişiminden sorumludur. (RR=10)
iii.BRCA2 geni (meme kanseri geni2) , BRCA1 ile ilişkisiz kalıtsal meme kanserlerinin %70'inden sorumludur
9.Meme biyopsi hikayesi : Histopatolojik sonuca bağlı olmaksızın meme kanseri riskini arttırdığı bildirilmektedir. RR=1.5-1.8. Meme biopsilerinde epitelyum proliferasyonu veya atipik duktal hiperplazi varlığı, meme kanseri gelişme riskini arttırmaktadır. Ozellikle atipik duktal hiperplazi varlığı, bu riski 5 kat artmaktadır.
10.Uzamış fertil (doğurganlık) donemi: Uzamış ostrojen(kadınlık hormonlarından biri) etkisine bağlı ortaya cıkar.
a.Erken menarş (ilk adet gorme). 12 yaşın altında adetleri başlayanlarda 14yaş ustunde başlayanlara gore risk %10-20 artmaktadır. 12 yaş altı menarş varlığında RR=1.5'dur.
b.Gec menopoz (adetten kesilme): 55 yaş sonrası, her yıl icin meme kanseri riski %3 artar. RR=2.0
11.Hic doğum yapmama (Nulliparite): Hic doğum yapmayanlarda risk hafifce artmaktadır.
12.Gec ilk doğum yaşı: İlk doğumunu 30 yaş sonrası yapanlarda meme kanseri riski, ilk doğumunu 20 yaş once yapanlara gore 2 kat fazladır.
13.Uzun sureli hormon replasman tedavisi (HRT): Beş yıldan fazla HRT yapılanlarda risk artar (RR=1.2-1.4). Gerekli durumlarda HRT, ancak doktor kontrolunde verilmelidir.
14. Eksojen (dışarıdan) hormon (ostrojen) alınımı/doğum kontrol hapı kullanımı: Erken yaşta kullananlarda ve uzun sure kullananlarda risk daha yuksektir. Premenapozal (menopoz oncesi) donemde kullanan kadınlarda, hic doğum yapmamış kadınların kullanımında ve ilk tam gebelik (canlı veya cansız doğum) oncesi kullananlarda meme kanseri riskini daha fazla arttırdığı bildirilmiştir.
15.Alkol: Alkol kullananlarda meme kanseri riski 2 kat artmaktadır. RR=1.6-2.2. Alkol iceriğindeki bazı maddelerin karsinojen (kanser yapıcı) etki yaptığı bilinmektedir. Ayrıca, alkol alımı ostrojeni arttırır, bağışıklık sistemini ve beslenmeyi olumsuz etkiler.
16.İyonize radyasyon ve bolgeye uygulanan radyoterapi (ışın tedavisi): Ozellikle cocukluk ve genclik cağında bu bolgenin ışınlanmış/ışına maruz kalmış olması, 10-15 yıl sonra meme kanseri riskinde artışa neden olmaktadır.
17.Mamografide aşırı yoğun meme varlığında meme kanseri riski artar. Meme yoğunluğu %75 olanlarda %5 olanlara gore risk 5 kat artar. Hic doğum yapmamış bir kadında dens (yoğun) meme dokusu varlığında risk 7 kat artar.
18.Yumurtalık, rahim ve kalın bağırsak kanseri bulunması/hikayesi varlığı meme kanseri riskini arttırır.
19.Elektromanyetik alanlara uzun sureli maruz kalma durumunda meme kanseri riski artar
20.Sigara: meme kanseri icin risk faktoru olması tartışmalıdır
21. Şişmanlık: Menopoz sonrası şişmanlık meme kanseri riskini arttırır (RR=2). Her 5 kg artış riski %8 arttırır. Bunun nedeni, bobrekustu bezinden salgılanan androstenoidone yağ dokusunda ostrona cevrilmesidir. Menopoz oncesi kadınlardaki şişmanlık ise, meme kanseri riskinı azalttığı bildirilmiştir.
22.Beslenme: Doymuş yağ oranı yuksek yağ tuketimi meme kanserini arttırır. Yuksek kalorili diyet ve aşırı pişmiş etler meme kanseri riskini arttırır.
23. Yuksek sosyoekonomik seviye: Bu kadınlarda meme kanseri daha fazla gozlenmektedir. Bunun nedeni, daha erken uyarı ve erken menarş ve beslenme faktoru, gec evlenme ve gec cocuk sahibi olma veya diğer nedenler olabilir.
24.Viruslar (Fare meme kanseri virusu): İnsanda bu virus parcacıklarına karşı antikor tespit edilmiş olmakla birlikte, henuz boyle bir virus izole edilememiştir.
Meme Kanseri Riskini azaltan faktorler:
Bazı onlemler ile meme kanser riskinin %30-40 azaltılabileceği bildirilmiştir.Egzersiz: Yoğun egzersiz yapanlarda, meme kanseri daha az gozlenir. Bunun nedeninin sporcu kadınlarda anovulatuvar siklus (yumurtlamasız adet gorme) sıklığının artmış olması, olduğu sanılmaktadır. Hergun en azından 20-30 dakika tempolu yuruyuş onerilmektedir.
Beslenme: Ağır yağlı gıdalardan kacınma ve sebze ve meyve tuketiminin arttırılması
Şişmanlığın onlenmesi
Alkolu bırakma
Antioksidan kullanımı: C vitamini, beta karoten eklenmesi
İmmunosupresyon: Bağışıklık sisteminin baskılanması meme kanseri riskini azaltır (RR: 0.5-0.8)
Yapay menopoz: Overlerin cerrahi cıkarılması veya ilacla fonksiyonlarının engellenmesi durumunda meme kanseri riskini azalır. Bu yontem, ancak yuksek riskli kadınlarda onerilebilir.
Sonuc olarak, risk faktorlerinin bilinmesi iki acıdan onemlidir. Birincisi kacınılabilecek risk faktorlerinden kacınılmasını sağlar ve onleyici tedbirler ile kanser gelişimini azaltılmaya calışılır. İkincisi, meme kanseri acısından yuksek riske olduğu bilinen bir bireyin uygun takip ve tarama programları ile daha yakından takip edilmesini sağlar. Bu şekilde, gelişebilecek kanserler daha erken tanınıp, tedavisi yapılabilir. Ancak, meme kanserinin buyuk coğunluğunun risk faktoru olmayan olgularda gozlendiği unutulmamalı ve tum olgular uygun tarama programları ile takip edilmelidir.
[h=2]Şanlıurfa Genel Cerrahi uzmanlarına ulaşmak icin tıklayın![/h]