Bir pilotun, bir hawker siddeley 'harrier' jet av ucağından, roketli fırtatma koltuğuyla atılması.




Roketli fırlatma koltuğu (ustte) elle kumanda kolu, pilota paraşutu istediği zaman' acma ve koltuktan kurtulma olanağı sağlar.

İkinci dunya savaşının sonlarına doğru tehlike durumlarında askeri ucaklardan paraşutle atlamak oldukca gucleşti. Ayrıca jet ucaklarının kullanılmaya başlanması ve bunların hızlarının cok yuksek olması nedeniyle ucakların yanından paraşutle atlama işi olanaksızlaştı. 1944 yılında james Mart'in, Londra'daki ucak yapım bakanlığı'na cağrıldı ve av ucaklarında, pilotların tehlike durumunda kullanabilecekleri bir paraşutle atlama donanımı ustunde araştırma yapması istendi.

Ceşitli secenekler ustunde yapılan araştırmalar, pilot koltuğunun fırlamasını sağlamanın iyi sonuc vereceğini ortaya koydu. Koltuğun ucaktan fırlatılmasından sonra, pilot, koltuğu atabilecek ve cekeceği bir kordonla paraşutunu acabilecekti. Bu sistem, zamanın hava kuvvetlerince one surulen koşullara da uyuyordu: Fırlatma sistemi, elde bulunan guvenlik donanımlarından yararlanacaktı.

calışması : herhangi bir tehlike durumunda calıştırılan fırlatma koltuğu, ustunde bulunan pilot, paraşut ve ilk yardım paketiyle birlikte ucaktan dışarı atılır. Fırlatma işlemini gercekleştiren fırlatma tabancası, ucağın icine, pilot koltuğunurı arkasına dikey durumda bağlanır ve koltuğu sesustu hızla yol alan ucaktan bile oldukca uzağa fırlatacak kadar gucludur.

Bazı koltukların altına, fırlatma yuksekliğini artırma amacıyla, fırlatma tabancasına ek olarak, kucuk bir roket motoru takılır. Koltuk ucaktan ayrılırken, roket de calışmaya başlar ve koltuğu, ustundekilerle birlikte yaklaşık 90 m yuksekliğe fırlatır. 90 metre, fırlatmanın yerdeki ucaktan yapılması durumunda bile, paraşutun guvenle. Acılmasını sağlamaya yeterlidir. Bu ozellik, dikine kalkış, iniş ya da kısa kalkış, iniş yapan ucaklar ile yere yakın duzeyde pikeye gecen ucaklarda cok değerli bir gelişmedir.

Fırıatma işlemini başlatmak icin pilot, başının ustunde ya da dizlerinin arasında bulunan bir kolu ceker. Bazı ucaklardaysa. Pilotun yuzunu ruzgardan koruyan siperler vardır. Bu siperin ya da kolun cekilmesiyle, once, pilot kabininin ustundeki kapak (kanopi) fırlayıp gider; ardından da ateşlenen bir kartuş oteki kartuşları ve fırlatma tabancasını ve varsa roket motorunu ateşleyip koltuğu yukarı doğru fırlatır.

Koltuğun ucaktan ayrılmasını izleyen ilk işlem, koltuğun ustune bağlı olan kucuk paraşutun acılmasıdır. Kucuk paraşut, kucuk paraşut tabancasından fırlatılan bir celik kurşun yardımıyla kutusundan cıkarılıp hemen acılır. Bu paraşutun gorevi koltuğu dengeleyip hızını duşurmek boylece pilot paraşutunun parcalanmadan acılmasını sağlamaktır. Kucuk paraşut koltuğu yeterince yavaşlatınca basınca karşı duyarlı (barostatik denetimli) ve zaman ayarlı salıverme birimi pilotu koltuğa bağlayan kemeri cozer ve pilot acılan paraşutun kendisini cekmesiyle koltuğundan ayrılarak olağan paraşut ınişine gecer.

Ucaktaki fırlatma işlemi, 3000 metrenin ustunde olmuşsa, zaman ayarlı salıverme birimi, bir aneroit altimetre ya da barometre gibi, atmosfer basıncıyla calışan barostatla denetlenir ve daha gec calışır (yukseklik arttıkca, atmosfer basıncı duşer). Ana paraşuturı acılması bu yuksekliğe kadar geciktirilerek pilotun, soğuk ve duşuk yoğunluklu ust atmosfer tabakalarından kısa surede inmesi sağlanır. Koltukta, ayrıca, fırlatma sırasında otomatik olarak calışmaya başlayan ve pilotun rahat soluk almasını sağlayan.
Bir oksijen sistemi de bulunmaktadır.

Fırlatma ve paraşutun acılıp koltuğun ayrılması işlemleri otomatik olarak gercekleşir; ama bu sistemlerden birinin bozulması durumunda pilot, paraşutunu, bir kordonu cekerek elle de acabilir.

kurtarma kabinleri: ses hızının cok ustundeki hızlarda ucmakta olan ucaklarda, fırlatma koltukları kullanılmaz. Cunku pilot, cok yuksek ve apansız.
Hız duşuşleriyle karşılaşır: Pilota carpan hava' akımı, ustundeki ucuş giysisini, başlığını ve oksijen maskesini parcalayabilecek ya da sokup goturecek guctedir. Bu sorunun cozumu icin, cağdaş av ve bombardıman ucaklarının pilot kabinleri, bir tehlike durumunda, fırlatma tabancaları ve roketlerle ucaktan ayrılabilecek bicimde yapılır. Kabınde. Duşuş hızını kesmeye ve dengelemeye yarayan paraşutler ile pilotların yeterli yukseklik ve hıza eriştiklerinde atlayabilmeleri icin fırlatma koltukları bulunur.

yardımcı gerecler: fırlatma koltuğunda, paraşutun yanı sıra, yaşam koşullarının guc olduğu bolgelere inen pilotların kullanabilmesi icin bir yardım paketi bulundurulur.
Paraşutle atlayan pilot, bir gole ya da denize inerse, ustundeki can yeleğlnden başka, kendiliğinden şişen kaucuk bot kullanır. Bu yardım paketindeki en onemli araclardan biri de, pilotun kendini arayan oteki ucaklara ve gemilere yerini bildirmesini sağlayan verici radyordur. Yardım paketinde ayrıca, sinyal verme aygıtları, koruyucu giysiler, besın maddeleri ve balık avlama donanımı gibi gerecler bulunur.
Fırlatma koltuğu, modern askeri ucakların en onemli parcalarından biridir. Yalnızca Mart'in-baker firmasının yaptığı fırlatma koltukları bugune kadar 4 250'den fazla pilotun yaşamını kurtarmıştır.




Fırlatma koltuğunun calışması:

1- Fırlatma mekanizmasını calıştırmak icin yuz siperi cekilir.
2-Pilot kabini kapağı fırlayıp ucar.
3- Pilot ayaklarını geri ceke. Koltuk fırlamış ve kucuk paraşut ateşlenmiştir.
4- Koltuk fırlatma işleminin başlamasından yarım saniye sonra kucuk paraşut ateşlenir ve piston paraşutu kutusundan cekip cıkarır.
5- Kucuk paraşut koltuğu dengede tutar ve hızını duşurur.
6- Zamanlı salıverme birimi calışır ve kucuk paraşutun cekişini ana paraşut ile yuz siperine gecirerek onları serbest bırakır. Bunlara bağlı olan omuz ve ayak bağları da acılarak koltuğu bırakır.
7- Kucuk paraşut ana paraşutu acar ve pilot ana paraşutun cekişiyle koltuktan kurtulup ağır inişe başlar.
8- Pilot normal bundan sonra normal paraşut inişini yapar.

Alıntı: Nasıl calışır ansiklopedisi, 3. cilt, sayfa 787-790, fırlatma koltuğu.