Konuşma bozuklukları!İnsanlar arasında iletişimi sağlayan ve yalnızca insan turune ozgu olan en onemli arac konuşma eylemidir. Duşunceler ses denilen sembollere donuşturulerek konuşma aracılığı ile iletilir. Bu beceri de vucutta uyumlu calışan bircok sistemin kontrolu altındadır.

Konuşma davranışı ve temelde konuşmanın temel birimi olan sesin cıkarılması insan vucudundaki pek cok organı iceren karmaşık bir eylemdir. Sesin cıkarılmasında en onemli organ, boyundaki dil koku ile nefes borusu arasında yer alan gırtlaktır. Gırtlağın iki gorevi vardır. Hem solunum sırasında nefes borusuna hava dışında yabancı bir cisim girmesini onler, hem de ses cıkmasında temel organdır. Sesin cıkarıldığı asıl bolge solunum sistemidir. Bu sistem de diyafram, akciğerler ve nefes borusundan oluşur. Duşuncelerin ses sembolleri ile kurulu cumlelere donuşumu ise on beyin (Broka alanı), orta beyin, arka beyin, beyin sapı, beyincik, işitme merkezi, spinal kord, subkortikal beyaz cevher gibi daha ust duzeyde beyin bolgeleri tarafından kontrol edilir. Butun bu bolgelerde yer alan kaslar ve bolgeler arasındaki bağlantıyı kuran sinirler de onemli gorevler ustlenirler.

Akciğerlerden dışarı bırakılan hava vucudu terk ederken gırtlaktaki ses tellerinden ve ağız bolgesinden gecer; bu bolgelerin hareketine bağlı olarak bicimlenir ve ortaya cıkan tınlama ses olarak duyulur. Seslerin, ilgili beyin bolgelerinin kontrolunde bir araya gelmesi ise konuşmayı ortaya cıkarır.

Konuşmanın Gelişimi
Konuşulan lisan ozelliklerine bağlı olarak onemsiz farklar gorulebilirse de konuşmanın gelişim basamakları her cocukta aynıdır. Bir yaşına kadar olan doneme lisan oncesi donem de denir. Bu donemde anlama becerisi ifade becerisinden daha hızlı gelişir. İlk 6 aylık donemde sese karşılık verme başlar, altı aydan sonra "secici dinleme" gelişir, bazı sesler secilip diğerleri ihmal edilebilir. İlk 4 ay boyunca sesler giderek tepkiselden daha amaclı hale gelir, sonraki aylarda bebeğin ses mekanizması uzerindeki kontrolu artar, seslerle oynama başlar.

* 8–12 aylık donemde ilk anlamlı kelimeler duyulur.

* 1.5–2 yaş arası donemde iki kelimeli aşama başlar ve cumle kurma becerisi gozlenir.

* 3- 4 yaşlar arasında hızlı bir gramer gelişimi varken, 4–6 yaşlar arasında kazanılan butun beceriler pekişir.

* 2 yaşında iken seslendirmenin %50'si, 3 yaşında % 75'i, 4 yaşında % 95'i anlaşılır. İlk yılın sonuna kadar basit cumleler kavranabilir, 2 yaşında yaklaşık 25 kelime kullanılır ve basit emirler anlaşılabilir.

* 3 yaşında karmaşık emirler, anlam grupları kavranabilir,

* 4 yaşında basit hikayeler anlatılır.

* 5 yaşında ozetleme becerisi gozlenir ve gramer hataları oldukca azalmıştır. Cocuk 8 yaşına geldiğinde erişkinlere ozgu gramer yapısı tamamlanmıştır.

Bu gelişim basamakları hem erkek hem de kız cocuklarda aynıdır; konuşma gelişiminin cinsiyet farklılığı ile ilgisi yoktur.

Belirtilen gelişim seyrini zamanında ve uygun olarak başaramayan veya cok gec başaran cocuğun konuşma becerisinde problem var demektir.

Konuşma Problemine Genel Bakış

Konuşma becerisi ilk yıllarda cok hızlı geliştiği icin konuşma problemleriyle de en sık cocukluk cağında karşılaşılır. Cocuğun konuşmasında sorun olup olmadığını fark etmek icin oncelikle gelişimini iyi izlemek ve bir aksaklık halinde kuşkulanmak gerekir. Aşağıdaki genel durumlar konuşmada sorun olduğunu duşundurur ve zaman gecirmeden yardım aranmalıdır:

1) Yaş, cinsiyet ve fiziksel gelişiminden beklenen duzeyde akıcı ve anlaşılır konuşamama,

2) Konuşmanın zor duyulması ya da zor anlaşılması,

3) Kulağa hoş gelmeyen bir konuşma tarzının olması,

4) Ses tonu ve kelime vurgularında uygunsuzluk,

5) Sesleri tam ve uygun olarak cıkaramama,

6) Konuşmanın akıcılığında bozukluğun veya konuşmada eksikliklerin olması,

7) Kelimeleri anlamına uygun ve yerinde kullanamama,

8) Daha onceden ulaşılan konuşma duzeyinde dikkati cekecek olcude gerilemenin olması,

9) İsteklerini konuşma yoluyla anlatamama, diyalog başlatmakta ve surdurmekte başarısızlık,

10) İlk haftalarda cevreden gelen seslere, tepki vermeme, 8. aya kadar anlamsız ve bebeksi sesleri cıkaramama, ilk yılın sonuna kadar anlamlı kelimeleri soylemeye başlayamama, 1.5 yaşına kadar iki kelimeyi bağlayamama ve 2 yaşına kadar anlamlı cumle kuramama, 3 yaşından sonra da sesleri uygun cıkarma, gramer becerisi ve kelime hazinesinin yaşıtlarının gerisinde kalması.

Konuşma Probleminin Değerlendirilmesi

Cocukta herhangi bir konuşma probleminin varlığından kuşkulandıktan sonra hemen bir cocuk hekiminden, cocuk ruh sağlığı ve hastalıkları uzmanından veya cocuk gelişim uzmanından (pedagog) yardımı istenmeli, konuşma sorununun şiddeti ve eşlik eden başka bozuklukların olup olmadığı araştırılmalıdır.

Değerlendirme basamakları şu şekilde ozetlenebilir:

1) Oncelikle cocuğun cevresiyle olan sozel iletişimi değerlendirilir. Cocuğun gelişiminde sorun olmayabilir ancak cevresiyle sozel iletişimi uyaran eksikliğine bağlı olarak desteklenmiyor olabilir, gorduğu bakım ve ilgi yetersiz olabilir, onemli noktalarda konuşma gelişimini aksatabilecek sıkıntılarla karşılaşmış olabilir. Butun bu durumlar cocuğun doğal gelişimini aksatabilecek sosyal engellerdir.

2) Takip ve tedaviyi yonlendirmek icin cocuğun ne tur bir konuşma problemi yaşadığının belirlenmesi gerekir. Konuşma hic başlamamış olabilir, cok yavaş (gec) gelişiyor olabilir, sesler uygun cıkmayabilir, konuşma akıcılığı bozuk olabilir, kelimelerin kullanımı uygunsuz, cumle kuruluşları bozuk olabilir. Konuşma becerisi tam olsa bile duşunuleni ifade etmekte, diyalog başlatmakta ve surdurmekte beceriksizlik gorulebilir.

3) Cocuk doğuştan veya sonradan ortaya cıkan bir nedenle hic duymuyor veya az duyuyor olabilir. Bu nedenle cocuğun işitme becerisi odyolojik olcumlerle değerlendirilir ve işitme sorunu varsa gerekli tedavi icin yonlendirilir.

4) Konuşma dışı alanlarda da gelişiminin yaşa uygun olup olmadığına bakılmalıdır.

Bunun en iyi yolu da cocukla ilgili geniş bir ozgecmiş, gelişim ve aile oykusu almak ve butun vucut sistemlerini iceren ayrıntılı bir fizik muayene yapmaktır. Unutulmamalı ki, konuşma bozuklukları tek başına gorulebildiği gibi başka gelişimsel ve sistemi hastalıkların bir parcası da olabilir. Boyle durumlarda uygulanacak takip ve tedavi de değişir.

5) Cocuğun konuşma sorunları ve ilave sorunlar saptandıktan sonra uygun tedaviye gecilir. Uygulanacak tedavi yontemleri cok ceşitli olabilir. Problemin şiddetine gore oncelikli olarak ayakta veya yatarak tedavi planlanır ve cocuğun gereksinimine gore ilac tedavileri, cerrahi operasyonlar, yetersizliklerle başa cıkma eğitimi(ozel eğitim), psikoterapiler denenebilir.

Konuşma Probleminin Tedavisi

Konuşma sorunlarının oncelikli tedavisi konuşma terapisidir. Eğer cocuk, yaşından beklenen duzeyde akıcı ve uygun konuşmakta gec kalmışsa bir uzmana başvurmak icin asla beklenmemelidir.

Cocuğun tedaviden goreceği yarar belirli koşullara bağlıdır:

1) Oncelikle konuşma icin gerekli organ sistemlerinin sağlıklı ve uyumlu calışması on koşuldur. İlgili beyin bolgeleri, solunum sistemi, gırtlak, ilgili kaslar ve sinirlerin yapısı ne kadar sağlam ise tedaviden de o kadar cok yarar gorur. Bu bolgeleri etkileyebilecek butun hastalıklar konuşmanın farklı boyutlarını gecici veya kalıcı olarak bozabilir.

2) Tedaviye olabildiğince erken başlanmalıdır. Vucut gelişimi henuz buyume aşamasında iken tedaviye başlanırsa cocuğun kapasitesinden fazlası ile yararlanma şansı bulunur.

3) Tedavinin sağlayacağı yararın en onemli belirleyicisi cocuğun gelişme potansiyelidir. Bu da cocuktaki problemlerin buyukluğu ile ters orantılıdır. Hasar ne kadar yuksekse tedavinin yararı da o kadar azalır.

4) Anne-baba cocuğunun sınırlarını kabullenmeli ve tedaviden beklentileri de cocuğun kapasitesi ve verilen destekle orantılı olmalıdır. Yuksek beklenti anne-babanın hayal kırıklığını arttırır, duşuk beklenti ise cocuğun kapasitesinin iyi desteklenmemesine yol acabilir.

5) Uygulanacak tedavilerin cocuğun ihtiyaclarına uygun olarak planlanmasına, gereken sıklık ve yoğunlukta verilmesine dikkat edilmelidir. Kapasitenin altında uygulama yetersiz kalacak, uzerinde yuklenme ise isteksizlik ve bıkkınlık yaratacaktır.

6) Konuşma bozukluğu gibi gelişimsel problemlerin tedavisi uzun surelidir, cocuğun yoğun cabasını ve anne-babanın aktif katılımını gerektirebilir. Bu durum anne-babanın da enerjisini tuketebilir. Gerektiği zaman psikolojik danışmanlık ve hatta psikiyatrik tedavi desteği alınmalıdır.

Konuşma Bozukluklarının Bilinen Nedenleri
Cocuklarda konuşma problemi doğurabilecek belli başlı bozuklukları aşağıdaki maddeler icinde ozetleyebiliriz:

1) Konuşulanı anlamakta zorlukla karakterli "alıcı dil bozukluğu", anlama ve konuşma sorunlarının birlikte gozlendiği "karışık dili anlama-sozel anlatım bozukluğu", sesleri uygun cıkaramamayla karakterli "fonolojik bozukluk" ve konuşmada takılmalar, tekrarlarla karakterli "kekemelik" ağırlıklı olarak konuşmanın bozulduğu durumlardır.

2) Dovvn sendromu, Prader-VVilli sendromu, frajil X sendromu gibi bircok genetik gecişli hastalık ve fenilketonuri, Lesch-Nyhan hastalığı, galaktosemi gibi bircok metabolik hastalık genellikle zeka geriliğine neden olarak ve bazen de konuşmayla ilgili organları doğrudan etkileyerek ceşitli konuşma problemlerine yol acabilirler.
3) Nedeni acıklanamayan zeka gerilikleri ve gelişme gerilikleri de konuşmanın gelişiminde ve etkili kullanımında engeldir.

4) Kas-iskelet-sinir sistemi hastalıkları: Serebral palsi, norofibromatozis, muskuler distrofi gibi genetik gecişli veya sonradan kazanılan pek cok hastalık solunum sistemini doğrudan etkileyerek konuşmayı ileri derecede bozabilir.

5) Ağız, diş ve cene yapısını, solunum kaslarını etkileyebilecek yarık damak gibi yapısal anormallikler, diyafram kusurları, diş okluzyonları konuşmanın anlaşılmasını zorlaştırabilir.

6) İşitmenin olmaması ya da zayıf olması konuşma becerisinin sağlıklı gelişimine engeldir.

7) Gebelikte gecirilen enfeksiyonlar, ilac kullanımı, erken doğum, doğum guclukleri cocuğun konuşma gelişimini etkileyebilir.

8) Doğumdan sonra, ilk yıllarda ve ozellikle konuşma acısından kritik yaşlarda yaşanan ve konuşmayla ilgili bolgeleri etkileyebilecek hastalıklar (enfeksiyonlar, havaleler, kalp hastalıkları, kazalar, zehirlenmeler, vs.) konuşmanın gelişimine engel oluşturabilir.

9) Otistik bozukluk ve diğer yaygın gelişim bozuklukları kendilerine ozgu iletişim kusurlar*-nedeniyle konuşma bozukluğu nedenleri arasında ozel bir yere sahiptir.

10) Secici konuşmazlıkta yalnız iyi tanıdığı kişilerle konuşma, konversiyon bozukluğunda ses kısılması veya konuşamama, istemli fısıldamada kısık sesle konuşmanın tercih edilmesi, temaruzda bilincli olarak konuşmama durumu soz konusudur.

11) Sosyoekonomik yetersizlikler, anne-babanın sağlık sorunları, cocuğun bakımında ihmal derecesinde yetersizlikler, sozel uyaranların yoksunluğu cocuğun konuşma pratiği yapabileceği ortamlar bulamaması anlamına gelir.


[h=2]Antalya Cocuk Psikolog uzmanlarına ulaşmak icin tıklayın![/h]