Epidemiyoloji
Kişilik bozukluklarının toplumdaki yaygınlığı %6-9 dolayındadır. Genellikle kişilik bozukluğu ilk bulgusunu gec ergenlik ya da erken erişkinlikte gosterir. Butun kişilik bozuklukları gozonune alındığında kadın ve erkek cinsiyetler eşit olarak etkilenir.
Etyoloji
Kişilik bozukluklarının nedeni multifaktoryeldir. Bazen biyolojik belirleyiciler bulunmaktadır. Genetik, perinatal travma, ensefalit veya kafa travması suclanan bazı biyolojik faktorlerdir. Tek yumurta ikizlerinde yuksek oranda eş hastalanma gorulur. Gelişimsel oykuleri sıklıkla bireysel zorluklar ve aile sorunlarını gosterir.
Tedavi
Genellikle hastalar motive değillerdir. Buna karşılık pek cok ve karışık uygulamalar kullanılır. Psikoanaliz, psikoanalitik psikoterapi, destekleyici psikoterapi, grup terapisi, aile terapisi, cevre terapisi uygulanmaktadır. Diğer bir secenek farmakoterapidir.
Seyir ve prognoz
Değişkendir. Genellikle durağandır veya bozulmaya yol acarsa da bazı hastalar duzelebilir.
Sınıflandırma
A Kumesi (garip, eksanrik kume)
1. Paranoid kişilik bozukluğu
Paranoid kişilik bozukluğu, DSM-IV tanı olcutleri
A. Aşağıdakilerden en az dordunun olması ile belirli, genc erişkinlik donemimde başlayan ve değişik koşullar altında ortaya cıkan, başkalarının davranışlarını kotu niyetli olarak yorumlayıp surekli bir guvensizlik ve kuşkuculuk gosterme.
1. Yeterli bir temele dayanmadan başkalarının kendisini somurduğunden, aldattığından veya kendine zarar verdiğinden kuşkulanır.
2. Dostlarının veya iş arkadaşlarının kendine olan bağlılığı veya guvenirliği uzerine yersiz kuşkuları vardır.
3. Soylediklerinin kendisine karşı kotu niyetle kullanılacağından yersiz korkuları olduğundan başkalarına sır vermek istemez.
4. Sıradan sozlerden, olaylardan aşağılandığı veya kendisine gozdağı verildiği şeklinde anlamlar cıkarır.
5. Surekli kin besler.
6. Karakterine ve itibarına saldırıldığı yargısını taşır ve ofke ve karşı saldırıda bulunur.
7. Haksız yere eşinin sadakatsızlığı ile ilgili kuşkulara kapılır.
B. Şizofreninin, psikotik ozellikler gosteren bir duygudurum bozukluğunun veya başka bir psikotik bozukluğun gidişi sırasında ortaya cıkmamaktadır ve genel tıbbi bir durumun doğrudan fizyolojik etkilerine bağlı değildir.
2. Şizoid kişilik bozukluğu
Şizoid kişilik bozukluğu, DSM-IV tanı olcutleri
A. Aşağıdakilerden en az dordunun olması ile belirli, genc erişkinlik donemimde başlayan ve değişik koşullar altında ortaya cıkan,surekli toplumsal ilişkilerden kopma ve duyguların anlatımında kısıtlı olma oruntusu,
1. Ailenin bir parcası değilmiş gibi davranır; yakın ilişkiye girmez ve yakın ilişkilerden zevk almaz.
2. Coğunlukla tek bir etkinlikte bulunmayı tercih eder.
3. Cinsel deneyim yaşamaya karşı oldukca ilgisizdir.
4. Cok az etkinlikten zevk alır.
5. Yakın arkadaşı ve sırdaşı yoktur.
6. Ovgu ve eleştirilere karşı ilgisiz kalır.
7. Duygusal soğukluk, kopukluk veya tekduze bir duygulanım gosterir.
B. Şizofreninin, psikotik ozellikler gosteren bir duygudurum bozukluğunun veya başka bir psikotik bozukluğun gidişi sırasında ortaya cıkmamaktadır ve genel tıbbi bir durumun doğrudan fizyolojik etkilerine bağlı değildir.
3. Şizotipal kişilik bozukluğu
Şizotipal kişilik bozukluğu, DSM-IV tanı olcutleri
A. Aşağıdakilerden en az dordunun olması ile belirli, genc erişkinlik donemimde başlayan ve değişik koşullar altında ortaya cıkan, bilişsel veya algısal carpıklıkların ve alışılmışın dışında davranışların yanı sıra yakın ilişkilerde rahatsızlık duyma ve yakın ilişkilere girebilme becerisinde yetersizlikle kendini gosteren, toplumsal ve kişilerarası yetersizliklerin olduğu surekli bir oruntudur.
1. Referans fikirler.
2. Davranışı etkileyen, kulturu ile uyumlu olmayan acayip inanışlar, buyusel duşunceler.
3. Olağandışı algısal yaşantılar, bedensel yanılsamalar.
4. Acayip duşunuş ve konuşma bicimi.
5. Kuşkuculuk ya da paranoid duşunce.
6. Uygunsuz ya da kısıtlı duygulanım.
7. Acayip, kendine ozgu davranış veya gorunum.
8. Yakın arkadaş ve sırdaşların olmaması.
9. Azalmayan aşırı toplumsal anksiyete, paranoid korkular.
B. Şizofreninin, psikotik ozellikler gosteren bir duygudurum bozukluğunun veya başka bir psikotik bozukluğun gidişi sırasında ortaya cıkmamaktadır ve genel tıbbi bir durumun doğrudan fizyolojik etkilerine bağlı değildir.
B Kumesi (Uyumsuz, dengesiz, tutarsız kume)
1. Antisosyal kişilik bozukluğu
Antisosyal kişilik bozukluğu, DSM-IV tanı olcutleri
A. Aşağıdakilerden en az ucunun olması ile belirli, 15 yaşından beri suregelen, başkalarının haklarını saymama, başkalarının haklarına saldırma oruntusu.
1. Tutuklanması icin zemin hazırlayan tekrarlayıcı eylemlerde bulunma, yasalara ve toplumsal kurallara ayak uyduramama.
2. Surekli yalan soyleme, takma isim kullanma, kişisel cıkar ve zevki icin başkalarını atlatma.
3. Durtusellik ve gelecek icin tasarılar yapamama.
4. Yineleyen kavgalar veya saldırılarla belirli sinirlilik ve saldırganlık.
5. Kendi ve başkalarının guvenliği konusunda umursamazlık
6. Bir işi surekli goturememe, mali yukumluluklerini yerine getirememe ile belirli surekli sorumsuzluk.
7. Başkalarına zarar verme, kotu davranma veya bir şey calma durumuna karşı ilgisizlik veya bunlara kendine gore mantıklı acıklamalar getirme, vicdan azabı cekmeme.
B. Kişi en az 18 yaşındadır.
C. 15 yaşından once başlayan davranım bozukluğunun kanıtları vardır.
D. Antisosyal davranış sadece şizofreni veya manik epizodun gidişi sırasında ortaya cıkmayabilir.
2. Borderline kişilik bozukluğu
Borderline kişilik bozukluğu, DSM-IV tanı olcutleri
A. Aşağıdakilerden beşinin olması ile belirli, genc erişkinlik donemimde başlayan ve değişik koşullar altında ortaya cıkan, kişiler arası ilişkilerde, benlik algısında ve duygulanımda tutarsızlık ve belirgin durtuselliğin olduğu surekli bir oruntudur.
1. Gercek veya hayali bir terkedilmeden kacınmak icin cılgınca cabalar gosterme.
2. Gozunde aşırı buyutme ve yerin dibine sokma ucları arasında gidip gelme, gergin ve tutarsız kişilerarası ilişkilerin olması.
3. Kimlik karmaşası: belirgin olarak ve surekli bir bicimde tutarsız benlik algısı veya kimlik duyumu.
4. Kendine zarar verme olasılığı yuksek en az iki alanda durtusellik.
5. Yineleyen ozkıyımla ilgili davranışlar, girişimler, goz korkutmalar.
6. Duygudurumda belirgin tepkiselliğe bağlı instabilite.
7. Kendini surekli boşlukta hissetme.
8. Uygunsuz, yoğun ofke ya da ofkesini kontrol edememe.
9. Stresle ilişkili gecici paranoid duşunce veya ağır dissosiyatif semptomlar.
3. Histrionik kişilik bozukluğu
Genel ozellikleri:
Histrionik kişilik bozukluğu, DSM-IV tanı olcutleri
A. Aşağıdakilerden en az beşinin olması ile belirli, genc erişkinlik donemimde başlayan ve değişik koşullar altında ortaya cıkan, aşırı duygusallık ve ilgilenilme arayışı gosteren surekli bir oruntu.
1. İlgi odağı olmadığı durumlarda rahatsız olur.
2. Başkalarıyla iletişimi coğu zaman uygunsuz bir şekilde cinsel yonden ayartıcı davranışlarla belirlidir.
3. Hızlı değişen ve yuzeysel kalan duygular sergiler.
4. İlgiyi cekmek icin fiziksel gorumunu kullanır.
5.Aşırı duzeyde başkalarını etkilemeye yonelik ve ayrıntıdan yoksun bir konuşma bicimi vardır.
6. Gosteriş yapar, yapmacık davranır ve duygularını aşırı bir abartı ile gosterir.
7. Telkine yatkındır, kolay etkilenir.
8. İlişkilerin olduğundan daha yakın olması gerektiğini duşunur.
4. Narsisistik kişilik bozukluğu
Narsisistik kişilik bozukluğu, DSM-IV tanı olcutleri
A. Aşağıdakilerden en az beşinin olması ile belirli, genc erişkinlik donemimde başlayan ve değişik koşullar altında ortaya cıkan, ustunluk duygusu, beğenilme gereksinimi ve empati yapamamanın olduğu surekli bir oruntudur.
1. Kendisinin cok onemli olduğu duygusunu taşır.
2. Sınırsız başarı, guc, zeka, guzellik veya kusursuz sevgi duşlemleri uzerine kafa yorar.
3. Ozel ve eşi bulunmaz birisi olduğuna ve ancak başka ozel veya toplumsal durumu ustun kişilerin kendisini anlayabileceğine ya da ancak onlarla arkadaşlık edebileceğine inanır.
4. Cok beğenilmek ister.
5. Hak kazandığı duygusu vardır.
6. Kişilerarası ilişkileri kendi cıkarı icin kullanır, amaclarına ulaşmak icin başkalarının zayıf taraflarını kullanır.
7. Empati yapamaz.
8. Coğu zaman başkalarını kıskanır ya da başkalarının kendisini kıskandığını sanır.
9. kustah, kendini beğenmiş davranış ve tutumlar sergiler.
C Kumesi (Korkak, anksiyoz kume)
1. Cekingen kişilik bozukluğu
Cekingen kişilik bozukluğu, DSM-IV tanı olcutleri
A. Aşağıdakilerden en az dordunun olması ile belirli, genc erişkinlik donemimde başlayan ve değişik koşullar altında ortaya cıkan, toplumsal ketlenmenin, yetersizlik duygularının ve olumsuz değerlendirilmeye aşırı duyarlılığın olduğu surekli bir oruntudur.
1. Eleştirilecek, beğenilmeyecek ya da dışlanacak olma korkusuyla kişiler arası ilişki gerektiren mesleki etkinliklerden kacınır.
2. Sevildiğinden emin olmadıkca insanlarla ilişkiye girmek istemez.
3. Mahcup duşeceği, alay konusu olacağı korkusuyla yakın ilişkilerde tutukluk gosterir.
4. Toplumsal durumlarda eleştirileceği ya da dışlanacağı uzerine kafa yorar.
5. Yetersizlik duyguları yuzunden yeni kişilerle aynı ortamda bulunduğu durumlarda ketlenir.
6. Kendisini toplumsal yonden beceriksiz, kişisel olarak albenisi olmayan biri olarak gorur.
7. Mahcup duşebileceğinden oturu kişisel girişimlerde bulunmak ya da yeni etkinliklere katılmak istemez.
2. Bağımlı kişilik bozukluğu
Bağımlı kişilik bozukluğu, DSM-IV tanı olcutleri
A. Aşağıdakilerden en az dordunun olması ile belirli, genc erişkinlik donemimde başlayan ve değişik koşullar altında ortaya cıkan, uysal ve yapışkan davranışa ve ayrılma korkusuna yol acacak bicimde kendisine bakılma gereksiniminin aşırı olmasıyla giden surekli bir oruntu.
1. Başkalarından bol miktarda oğut ve destek almazsa gundelik kararlarını vermekte gucluk ceker.
2. Yaşamının coğu alanında sorumluluk almak icin başkalarına gereksinim duyar.
3. Desteğini yitireceği ya da kabul gormeyeceği korkusuyla başkaları ile aynı goruşu paylaşmadığını soylemekte zorluk ceker.
4. Tasarıları başlatma, kendi başına iş yapma zorluğu vardır.
5. Başkalarının bakım ve desteğini sağlamak icin hoş olmayan şeyleri yapmayı isteyecek kadar aşırıya gider.
6. Kendine bakamayacağına ilişkin aşırı korku nedeniyle tek başına kaldığında kendisini rahatsız veya caresiz hisseder.
7. Yakın bir ilişki sonlandığında bir bakım ve destek kaynağı olarak derhal başka bir ilişki arayışı icine girer.
8. Kendi kendine bakma durumunda bırakılacağı uzerine gercekci olmayan bir bicimde kafa yorar.
3. Obsesif-kompulsif kişilik bozukluğu
Obsesif-kompulsif kişilik bozukluğu, DSM-IV tanı olcutleri
A. Aşağıdakilerden en az dordunun olması ile belirli, genc erişkinlik donemimde başlayan ve değişik koşullar altında ortaya cıkan, esneklik, acıklık ve verimlilik pahasına duzenlilik, mukemmelliyetcilik, zihinsel ve kişilerarası kontrol koyma uzerine aşırı kafa yormanın olduğu surekli bir oruntu.
1. Asıl amacı unutturacak şekilde ayrıntılar, kurallar, listeler, sıralama, organize etme ya da program yapma ile uğraşıp durur.
2. İşin bitmesini zorlaştıran mukemmelliyetcilik gosterir.
3. Etkinlik ve arkadaşlarından yoksun kalacak şekilde kendini işe adar.
4. Ahlak, doğruluk, değerler gibi konularda esneklik gostermez.
5. Ozel bir değeri olmasa bile eski, değersiz şeyleri elden cıkaramaz.
6. Gorev dağılımı yapmak ve başkaları ile birlikte calışmak istemez.
7. Para harcama konusunda hem kendisine, hem de başkalarına karşı cimri davranır.
8. Katı ve inatcıdır.
Başka turlu adlandırılamayan kişilik bozukluğu
Ozgul bir kişilik bozukluğu tanı olcutlerini karşılamayan oruntudur. Ornekleri arasında depresif kişilik bozukluğu, pasif-agresif kişilik bozukluğu sayılabilir.
Kaynaklar:
E. Koroğlu (ed) DSM-IV Mental Bozuklukların Tanısal ve Sayımsal El Kitabı, APA, 1994. Turkce Cevirisi, , Medikomat, 1995.
Kaplan HI, Benjamin JS, Grebb JA (ed) Kaplan and Sadock's Synopsis of Psychiatry, 7th ed, 1994.

[h=2]Tekirdağ Psikiyatri uzmanlarına ulaşmak icin tıklayın![/h]