Kişilik kavramından, bir insanı başkalarından ayıran duyuş, tutum, davranış oruntulerini iceren tum ruhsal ozellikler anlaşılır. Cok ceşitli toplumsal ve kişisel ortamlarda sergilenen, bireyin kendisini ve cevresini algılaması, ilişki kurma bicimi ve duşunceleri ile ilgili sure giden bir oruntudur. Karakter genellikle kişilikle aynı anlamda kullanılır. Ancak, karakter kavramını kişiliğin en belirgin ozellikleri olarak ayırma eğilimi de bulunmaktadır.
Kişilik bozukluğu
Her insan cevresiyle surekli etkileşim halindedir ve cevresine uyum sağlamaya calışır. Kendi yararına olan, ama cevresine de ters duşmeyen cozumler geliştirir. Kendi durtuleriyle cevre istemlerini bağdaştırmaya calışır. Bu amaca genellikle egonun duzenleyici, uzlaştırıcı ve butunleyici işlevleri ile ulaşır. Kişilik bozukluklarında uyumsuzluk ego ile cevre arasındadır. Kişilik bozukluğu kendini insanlar arası ilişkilerde gosterir. Kısaca kişilik bozukluğu, kişinin kulturune gore beklenenden onemli olcude sapmalar gosteren, sure giden bir ic yaşantı ve davranış oruntusudur, yaygındır ve esnekliği yoktur, ergenlik veya genc erişkinlik yıllarında başlar, zamanla kalıcı olur, sıkıntı ve işlevsellikte bozulmaya yol acar.
Kişilik yapılarının temel ortak ozellikleri
Kişiliğin cekirdekleri yaşamın ilk yıllarında atılır ve oluşur. Kişiliğin gelişmesi ergenlik ve delikanlılık cağının sonuna kadar surer. Sonucta kişilik uzun bir zaman diliminde şekillenir.
Herkesin kişiliği kendine ozgudur.
Kişilik uzun bir zaman diliminde şekillendiği icin katıdır ve değişmez bir yapıdadır.
Kişilik cizgileri ve nitelikleri egosintoniktir. Yani kişinin normal dışı davranışları kendini rahatsız etmez, tersine haz vericidir.
Alloplastik uyum vardır. Yani kişilik bozukluğu olan bir kimse kendini cevreye değil, cevreyi kendisine uydurma yolunu secer.
Tedavi
Genellikle hastalar motive değillerdir. Buna karşılık pek cok ve karışık uygulamalar kullanılır. Psikanaliz, psikanalitik psikoterapi, destekleyici psikoterapi, grup terapisi, aile terapisi, cevre terapisi uygulanmaktadır. Diğer bir secenek farmakoterapidir.
Sınıflandırma
Paranoid kişilik bozukluğu
Başlıca ozelliği başkalarının davranışlarını kotu niyetli olarak yorumlayıp surekli bir guvensizlik ve kuşkuculuk gosterme oruntusudur. Genel toplumda yaygınlığı %0.5-2.5 arasındadır. Kronik şizofreni akrabalarında daha yaygındır. Strese tepki olarak cok kısa suren psikotik epizodlar yaşayabilirler (saatler suren). Şizofreni veya sanrısal bozukluğun oncesinde gorulebilir.
Aşağıdakilerden en az dordunun olması ile belirlidir:
1. Yeterli bir temele dayanmadan başkalarının kendisini somurduğunden, aldattığından veya kendine zarar verdiğinden kuşkulanır.
2. Dostlarının veya iş arkadaşlarının kendine olan bağlılığı veya guvenirliği uzerine yersiz kuşkuları vardır.
3. Soylediklerinin kendisine karşı kotu niyetle kullanılacağından yersiz korkuları olduğundan başkalarına sır vermek istemez.
4. Sıradan sozlerden, olaylardan aşağılandığı veya kendisine gozdağı verildiği şeklinde anlamlar cıkarır.
5. Surekli kin besler.
6. Karakterine ve itibarına saldırıldığı yargısını taşır ve ofke ve karşı saldırıda bulunur.
7. Haksız yere eşinin sadakatsızlığı ile ilgili kuşkulara kapılır.
Şizoid kişilik bozukluğu
Başlıca ozelliği surekli toplumsal ilişkilerden kopma ve başkalarıyla birlikte olunan ortamlarda duyguların anlatımında kısıtlı kalma oruntusudur. Kesin yaygınlığı bilinmiyor. Erkeklerde daha fazladır. Kronik şizofreni akrabalarında daha yaygındır. Strese tepki olarak cok kısa suren psikotik epizodlar yaşayabilirler (saatler suren). Şizofreni veya sanrısal bozukluğun oncesinde gorulebilir.
Aşağıdakilerden en az dordunun olması ile belirlidir:
1. Ailenin bir parcası değilmiş gibi davranır; yakın ilişkiye girmez ve yakın ilişkilerden zevk almaz.
2. Coğunlukla tek bir etkinlikte bulunmayı tercih eder.
3. Cinsel deneyim yaşamaya karşı oldukca ilgisizdir.
4. Cok az etkinlikten zevk alır.
5. Yakın arkadaşı ve sırdaşı yoktur.
6. Ovgu ve eleştirilere karşı ilgisiz kalır.
7. Duygusal soğukluk, kopukluk veya tekduze bir duygulanım gosterir.
Şizotipal kişilik bozukluğu
Başlıca ozelliği yakın ilişkilerde birdenbire rahatsızlık duyma ve yakın ilişkilere girebilme becerisinde azalma ile belirli, toplumsal ve kişilerarası yetersizliklerin yanı sıra bilişsel ya da algısal carpıklıkların ve alışılagelenin dışında davranışların olduğu yaygın bir oruntunun olmasıdır. Toplumda yaygınlığı %3 dolayındadır. Strese tepki olarak cok kısa suren psikotik epizodlar yaşayabilirler (saatler suren). Kucuk bir bolumunde şizofreni veya kısa psikotik bozukluk gelişebilir.
Aşağıdakilerden en az dordunun olması ile belirlidir:
1. Referans fikirler.
2. Davranışı etkileyen, kulturu ile uyumlu olmayan acayip inanışlar, buyusel duşunceler.
3. Olağandışı algısal yaşantılar, bedensel yanılsamalar.
4. Acayip duşunuş ve konuşma bicimi.
5. Kuşkuculuk ya da paranoid duşunce.
6. Uygunsuz ya da kısıtlı duygulanım.
7. Acayip, kendine ozgu davranış veya gorunum.
8. Yakın arkadaş ve sırdaşların olmaması.
9. Azalmayan aşırı toplumsal anksiyete, paranoid korkular.
Antisosyal kişilik bozukluğu
Başlıca ozelliği başkalarının haklarını saymama, başkalarının haklarına saldırma ile giden yaygın bir oruntu olmasıdır. Bu tanı 18 yaşından once konmaz (18 yaşından once Davranım bozukluğu tanısı kullanılır). Toplumda yaygınlığı, erkeklerde %3, kadınlarda %1 dolayındadır.
Aşağıdakilerden en az ucunun olması ile belirlidir:
1. Tutuklanması icin zemin hazırlayan tekrarlayıcı eylemlerde bulunma, yasalara ve toplumsal kurallara ayak uyduramama.
2. Surekli yalan soyleme, takma isim kullanma, kişisel cıkar ve zevki icin başkalarını atlatma.
3. Durtusellik ve gelecek icin tasarılar yapamama.
4. Yineleyen kavgalar veya saldırılarla belirli sinirlilik ve saldırganlık.
5. Kendi ve başkalarının guvenliği konusunda umursamazlık
6. Bir işi surekli goturememe, mali yukumluluklerini yerine getirememe ile belirli surekli sorumsuzluk.
7. Başkalarına zarar verme, kotu davranma veya bir şey calma durumuna karşı ilgisizlik veya bunlara kendine gore mantıklı acıklamalar getirme, vicdan azabı cekmeme.
Borderline (sınır) kişilik bozukluğu
Kişilerarası ilişkilerde benlik algısında ve duygulanımda tutarsızlık ve belirgin durtuselliğin olduğu surekli bir oruntu vardır. Yaygınlığı %2 cıvarındadır. Buyuk coğunluğunda 40'lı yaşlarda stabilite meydana gelir.
Aşağıdakilerden beşinin olması ile belirlidir:
1. Gercek veya hayali bir terk edilmeden kacınmak icin cılgınca cabalar gosterme.
2. Gozunde aşırı buyutme ve yerin dibine sokma ucları arasında gidip gelme, gergin ve tutarsız kişilerarası ilişkilerin olması.
3. Kimlik karmaşası: belirgin olarak ve surekli bir bicimde tutarsız benlik algısı veya kimlik duyumu.
4. Kendine zarar verme olasılığı yuksek en az iki alanda durtusellik.
5. Yineleyen ozkıyımla ilgili davranışlar, girişimler, goz korkutmalar.
6. Duygudurumda belirgin tepkiselliğe bağlı instabilite.
7. Kendini surekli boşlukta hissetme.
8. Uygunsuz, yoğun ofke ya da ofkesini kontrol edememe.
9. Stresle ilişkili gecici paranoid duşunce veya ağır dissosiyatif semptomlar.
Histrionik kişilik bozukluğu
Hemen her alanda aşırı duygusallık ve ilgilenilme arayışı vardır. Gorece olarak kadınlarda daha sık gozlenir. Yaygınlığı %2-3 olarak bilinmektedir.
Aşağıdakilerden en az beşinin olması ile belirlidir:
1. İlgi odağı olmadığı durumlarda rahatsız olur.
2. Başkalarıyla iletişimi coğu zaman uygunsuz bir şekilde cinsel yonden ayartıcı davranışlarla belirlidir.
3. Hızlı değişen ve yuzeysel kalan duygular sergiler.
4. İlgiyi cekmek icin fiziksel gorumunu kullanır.
5. Aşırı duzeyde başkalarını etkilemeye yonelik ve ayrıntıdan yoksun bir konuşma bicimi vardır.
6. Gosteriş yapar, yapmacık davranır ve duygularını aşırı bir abartı ile gosterir.
7. Telkine yatkındır, kolay etkilenir.
8. İlişkilerin olduğundan daha yakın olması gerektiğini duşunur.
Narsisistik kişilik bozukluğu
Ustunluk duygusu, beğenilme gereksinimi ve empati yapamama temel ozellikleridir. Benlik saygıları kolay zedelenebilir. Yaygınlığı %2-6 olarak bilinmektedir. Bu tanıyı alanların %50-75’i erkektir.
Aşağıdakilerden en az beşinin olması ile belirlidir:
1. Kendisinin cok onemli olduğu duygusunu taşır.
2. Sınırsız başarı, guc, zeka, guzellik veya kusursuz sevgi duşlemleri uzerine kafa yorar.
3. Ozel ve eşi bulunmaz birisi olduğuna ve ancak başka ozel veya toplumsal durumu ustun kişilerin kendisini anlayabileceğine ya da ancak onlarla arkadaşlık edebileceğine inanır.
4. Cok beğenilmek ister.
5. Hak kazandığı duygusu vardır.
6. Kişilerarası ilişkileri kendi cıkarı icin kullanır, amaclarına ulaşmak icin başkalarının zayıf taraflarını kullanır.
7. Empati yapamaz.
8. Coğu zaman başkalarını kıskanır ya da başkalarının kendisini kıskandığını sanır.
9. Kustah, kendini beğenmiş davranış ve tutumlar sergiler.
Cekingen kişilik bozukluğu
Toplumsal ketlenmenin, yetersizlik duygularının ve olumsuz değerlendirilmeye aşırı duyarlılığın olduğu surekli oruntudur. Yayınlığı %0.5-1 arasındadır. Cinsiyetler arasında eşit oranda gorulur. Başkaları tarafından “utangac”, “urkek”, “yalnız” ve “kendi halinde” kişiler olarak tanımlanırlar.
Aşağıdakilerden en az dordunun olması ile belirlidir:
1. Eleştirilecek, beğenilmeyecek ya da dışlanacak olma korkusuyla kişiler arası ilişki gerektiren mesleki etkinliklerden kacınır.
2. Sevildiğinden emin olmadıkca insanlarla ilişkiye girmek istemez.
3. Mahcup duşeceği, alay konusu olacağı korkusuyla yakın ilişkilerde tutukluk gosterir.
4. Toplumsal durumlarda eleştirileceği ya da dışlanacağı uzerine kafa yorar.
5. Yetersizlik duyguları yuzunden yeni kişilerle aynı ortamda bulunduğu durumlarda ketlenir.
6. Kendisini toplumsal yonden beceriksiz, kişisel olarak albenisi olmayan biri olarak gorur.
7. Mahcup duşebileceğinden oturu kişisel girişimlerde bulunmak ya da yeni etkinliklere katılmak istemez.
Bağımlı kişilik bozukluğu
Uysal ve yapışkan davranışa ve ayrılma korkusuna yol acacak bicimde, aşırı bir duzeyde kendisine bakılma gereksiniminin olduğu surekli bir oruntudur. Gercek yaygınlığı bilinmiyor.
Aşağıdakilerden en az dordunun olması ile belirlidir:
1. Başkalarından bol miktarda oğut ve destek almazsa gundelik kararlarını vermekte gucluk ceker.
2. Yaşamının coğu alanında sorumluluk almak icin başkalarına gereksinim duyar.
3. Desteğini yitireceği ya da kabul gormeyeceği korkusuyla başkaları ile aynı goruşu paylaşmadığını soylemekte zorluk ceker.
4. Tasarıları başlatma, kendi başına iş yapma zorluğu vardır.
5. Başkalarının bakım ve desteğini sağlamak icin hoş olmayan şeyleri yapmayı isteyecek kadar aşırıya gider.
6. Kendine bakamayacağına ilişkin aşırı korku nedeniyle tek başına kaldığında kendisini rahatsız veya caresiz hisseder.
7. Yakın bir ilişki sonlandığında bir bakım ve destek kaynağı olarak derhal başka bir ilişki arayışı icine girer.
8. Kendi kendine bakma durumunda bırakılacağı uzerine gercekci olmayan bir bicimde kafa yorar.
Obsesif-kompulsif kişilik bozukluğu
Duzenlilik, mukkemmelliyetcilik ve kontrol koyma uzerine aşırı kafa yormanın olduğu surekli olduğu bir oruntudur. “tip A” kişilik; hostilite, rekabetcilik, zamana karşı yarışmak gibi ozellikleri ile ortuşur. Yuzde bir oranında ve daha cok erkeklerde gorulur.
Aşağıdakilerden en az dordunun olması ile belirlidir:
1. Asıl amacı unutturacak şekilde ayrıntılar, kurallar, listeler, sıralama, organize etme ya da program yapma ile uğraşıp durur.
2. İşin bitmesini zorlaştıran mukemmelliyetcilik gosterir.
3. Etkinlik ve arkadaşlarından yoksun kalacak şekilde kendini işe adar.
4. Ahlak, doğruluk, değerler gibi konularda esneklik gostermez.
5. Ozel bir değeri olmasa bile eski, değersiz şeyleri elden cıkaramaz.
6. Gorev dağılımı yapmak ve başkaları ile birlikte calışmak istemez.
7. Para harcama konusunda hem kendisine, hem de başkalarına karşı cimri davranır.
8. Katı ve inatcıdır.

[h=2]Ankara Psikiyatri uzmanlarına ulaşmak icin tıklayın![/h]