Merhaba. Bu konu icinde tersinirliği ve tersinmezliği, tersinir olan ve olmayan somut orneklerle ele alacağız.

Elektrik Uretiminde Tersinirlik ve Tersinmezlik

Mağnetik alan yoluyla elektrik uretebilmek icin değişken mağnetik alanın motor olarak da jenerator (uretec) olarak donerken bu değişkem mağnetik alanın her iki durumda da asıl elektrik uretilecek sargılardan gecebilmesi gerekir. Sabit mıknatıslı AC ve DC motorlar tersinirdir, yani donerken elektrik elektrik verildiğinde motor olarak donerler. Orneğin sabit mıknatıslı ve fırcalı DC motorlar, sabit mıknatıslı AC senkron motorlar en iyi buna ornektir, donunce DC/AC elektriğini DC/AC elektrik verilince ise motor olarak donebilirler. Universal motorlar ve asenkron motorların rotorları (enduvi) donerse elektrik uretmezler, tersinmezdir,yani sadece motor olarak calışabilirler. Asenkron motorun istisnai olarak AC elektrik uretebilmesi icin stator sargılarına AC uygulanırken kayma – yonden + ‘ya doğru evrilmeli,yani devir sayısı + ’ya doğru artırılmış olmalıdır.

Kimyasal yoldan aku olarak kullanılan piller (akuler) tersinirdir, yani dolu iken pil olarak calışır, elektrik verilince kimyasal surec tersine donerek tekrar pil haline gelirler. Kuru piller, alkalin piller sadece pil olarak kullanılıp elektrik verilince kimyasal olarak tersine donemeyip elektrik alarak tekrar pil olarak kullanılamaz, geri donuşume verilip atılır. Bunlar tesinmezdir. Akuler, şarjlı piller tekrar şarj edilebilir ve tersine donen pil olarak kullanılır, yani tersinirdir.

Isı yoluyla bir peltierde (P-N) P ve N bileşim eklemleri ısıtıldığında ve diğer eklemleri soğutulduğunda veya oda sıcaklığında kaldığında elektrik uretebilir. DC elektrik verildiğinde P ve N eklemlerinde akımın yonune gore bir eklem yeri soğurken diğer eklem yeri ısınır. Yani peltier de tersinirdir, hem ısıyla elektrik uretip hem uygulanan elektrikle soğutma işlemini ters olarak yapabilir, verilen DC akımı peltierde ısı pompasına donuşur. Bir rezistansa elektrik verildiğinde ısınır, ancak tersine bu rezistans ısıtılınca bir elektrik uretemez, cunku peltierdeki gibi P-N eklemi ic yapısında yoktur, bu nedenle tersinmezdir.

Işık yoluyla elektrik uretmede ve elektrikle ışık oluşturma işlemleri de tersinirdir. LED bileşiminde P-N eklemlerinden sınırlı DC akımı gecerken ışığa donuşur, Diğer bir P_N eklemi olan fotovoltaik guneş pili gozesinde ise guneş ışığı bulutlu, kapalı havalarda bile elektrik akımına donuşur, tersinirdir. Bir diyottaki P-N eklemi de aslında LED de olduğu gibi eklem bolgesi acıksa ve uygun bileşimlerle DC akımı gecerken ışık uretebilir, 2N3055 guc transistor unun dış metal kılıfı cıkarılıp uclu eklemi hguneş ışığına maruz kaldığında elektrik uretebilir, bu şar altında 2N3055 transistoru de tersinirdir. Elektrik verildiğinde bir transistor olarak calışıp uclu eklemine kuvvetli ışık (guneş ışığı) duştuğunde elektrik uretilebilir.

Kimyasal Olaylarda Tersinirlik ve Tersinmezlik

Kiyasal tepkimelerin bazıları tersinirdir, yani soldan sağa doğru olan kimyasal reaksiyon, sıcaklık, basınc, vb. etkilerle sağdan sola doğru evrilip tersine donebilir.

Amonyak gazının hidrojen ve azot gazıyla bir yonde oluşumu ve amonyağın tekrar şartlar değiştiğinde hidrojen, azot gazları şeklinde geri ayrışımı buna iyi ornektir.

N2 + 3H2 > 2NH3 veya 2NH3 > N2 + 3H2 cift yonlu kimyasal reaksiyon orneğinde de olduğu gibi.

Biyolojide Tersinirlik ve Tersinmezlik

“Yumurta mı tavuktan tavuk mu yumurtadan cıkar” tezi veya soylemi aslında bir anlamda doğrudur. Yumurta civcivle yetişkin bir tavuğa donuşebilir, tavuk ise yeniden yumurta doğurabilir, bu surecler de tam olarak tersinirdir. Yere duşen bir zeytin cekirdeği zeytin ağacına, ağacta ise yeniden zeytin ve zeytin cekirdeğine doğru tersine donebilir, yani tersiniridir. İnsan gozune gorunen ışık ışınları duştuğunde beyinde goruntu şeklinde algılanır. Bu goruntu veya algı tersine beyinde duşunulup orneğin bu duşunme gucuyle tersine gozlerden laser ışığı şeklinde cıkabilir mi? Bilim adamları en son olarak bunun mumkun olabileceğinin, yani super kahramanlara ozgu olan bu belirgin ozelliğin herkes icin sıradan bir surec olabileceğini şimdilerde belirtmekteler.

Zamanda Tersinirlik ve Tersinmezlik

Zamanın geriye alınması termodinamikte yer alan entropiye kavramına hic uygun değildir. Zamanın ileriye doğru başarıyla alınabileceğini ağırlıklı olarak one suren fizikciler, ayni tersinirliğin geriye doğru mumkun olamayacağını termodinamikteki entropiyi ozellikle de goz onune alarak soylemekteler. Rus bilim adamları yaptıkları en son deneylerde zamanı kısa sureliğine geri alabildiklerini ve buna şahit olduklarını medyadan ozellikle de belirtmişlerdir. Ancak bunun kesin doğruluğu ve surekli gecerli olabilmesi icin ayni durumun, ayni şartlarda ve her zaman gercekleşebilmesi, bu konuda akıllarda bilimsel bir şuphe kalmaması, bunun her zaman gercekleşebileceğinin gosterilmesi veya kesin olarak ispatlanması gereklidir. Yani bu medya bilgisinin kesin doğruluğu ise her zaman, her şartta surekli ispata muhtactır. Kolay gelsin.