Sağlık bolumunun belki de en sık sorulan soruları, kucuk yaşlardaki arkadaşlarımızın boyları ve uzama istekleri ile ilgili. Ben de bu konuların sık sık acılması ve altlarında her telden fikir ve bilgi paylaşılması sebebiyle boyle bir rehber hazırlayayım, tıbbi gercekleriyle boy uzamasına dair bir rehberimiz olsun istedim. Moderatorler uygun gorur ve Sağlık bolumune sabitlerler belki.

Uzun bir yazı olacak ama bu hem ayrıntılı, hem de onemli bir konu. Okuyan herkese bir faydası olur umarım. Boy ile ilgili problemi olmayıp, konu hakkında bilgi sahibi olmak isteyenler, yakınlarına, cocuklarına, yeğenlerine yardımcı olmak isteyenler icin de oldukca faydalı bir yazı olacak.

Her şeyden once, kendimi tanıtayım. Ben bir tıp fakultesi oğrencisiyim. Yaklaşık bir sene sonra mezun olacağım. Bu konuyu en ince detayına kadar bildiğimi, soylediklerimin %100 doğru olduğunu, bu konuda cok tecrubeli olduğumu iddia etmiyorum. Anlattıklarım hicbir şekilde doktora gitmemeniz icin bir sebep olmamalı. Buyume ve gelişme mutlaka duzenli aralıklarla doktorlar tarafından kontrol edilmeli. Dolayısıyla burada okuduklarınızı, icinizi rahatlatmak icin kullanabilirsiniz, ancak hicbir şekilde doktora gitmeden gecirilecek bir surec değildir boy uzaması. Herkesin normal uzama hızı, tahmini boyu, boy atacağı yaş ve uzayacağı sure farklıdır. Bunları sadece doktor kontrolunde oğrenebilir, kontrol ettirebilirsiniz! Benim burada yazdığım bilgiler, verdiğim sayılar hep "ortalama" değerlerdir. Kişiden kişiye bircok farklılık gosterir. Eğer buraya boyunuz hakkında bir şeyler sorma, okuma endişesiyle gelmişseniz, ilk işiniz bir doktor randevusu almak olsun. Hemen ardından da yazdıklarımı okumaya devam edebilirsiniz.

İzninizle başlıyor yazımız.

Surprizbozan: Giriş ve Sağlıklı Buyume İcin Tavsiyeler Boy uzaması ile ilgili ilk bilmeniz gereken, son ulaştığınız boyda genetik ve cevresel faktorlerin soz sahibi olduğudur. Hepimizin doğuştan ve erken bebekliğimizden getirdiğimiz bir genetik potansiyelimiz var boy konusunda. Bu potansiyel bir aralıktır (170-185 arası vb). Ve bir ust sınırı vardır. Maalesef o ust sınırı destekleyici faktorlerin yardımıyla aşmak mumkun değil. Ancak hem cocukluğunuzda hem de ergenliğinizde yaptığınız olumlu davranışlar ve var olabilecek hastalıkların zamanında tedavi edilmesi ile bu potansiyeli daha iyi kullanıp, kendi sınırlarınız icerisinde uzamanızı arttırmanız mumkun. Bu olumlu davranışlar nedir?

Karanlık bir odada erken uyuyup en az 8-10 saat uykunuzu almak. Buyume hormonunun asıl salgılandığı donem “gece” uykusudur. Odanız ne kadar karanlık olursa o kadar iyidir. Ozellikle gecenin başlarında salgılanır. Yaşınız 13-14 ’ten kucukse saat 8 ’den, sonrasında da 10 ’dan sonra ayakta olmamalısınız. Uykudan 1 saat once herhangi bir ekranla işiniz olmasın, ekranlardaki ışık, beyninizi gereksiz yere uyararak hem uyumanızı zorlaştırır hem de uyku kalitenizi bozar. Dengeli ve duzenli beslenmek, zararlı yiyeceklerden ve fazla kilo almaktan kacınmak. Ergenlikte kilo vermek icin sıkı diyet yapmak pek onerilmez. Eğer kiloluysanız, mutlaka bir doktora gidip, sağlıklı ve buyume gelişmenizi bozmayacak bir şekilde kilo verilmesi konusunda destek almalısınız. Evde kendi kendinize “abur cubur yememek” dışında daha ciddi, kendinizi ac bırakacak şekilde diyet yapmamalısınız. Sağlıksız besinlerden uzak durup dengeli beslenebilirsiniz. Sut ve sut urunler, et, tavuk, balık, baklagiller, meyve sebze gibi her turden besini guzelce tuketmelisiniz. Aktif bir yaşama sahip olmak. Duzenli yuruyuş, hafif koşu, ozellikle voleybol, basketbol gibi zıplama iceren sporlar ve yuzme; buyume ve gelişmeyi cok guzel destekleyen, hem kemiklerinizin hem de kaslarınızın gelişimini olumlu etkileyen davranışlardır. Ayrıca aktif hayat ve spor, buyume hormonu salınımını da arttırarak sağlıklı boy uzamasına katkı sağlar. Hepinize tavsiyem, mutlaka severek yaptığınız bir spor olsun, imkanınız varsa bir spor dalının kursuna gidin. Spor bedeninize kattıklarının yanında, kişisel olarak daha huzurlu, daha disiplinli, daha soğukkanlı olmanıza da destek olur. Herkes spor dallarından birini sevmek zorunda değil, bu durumda da duzenli yuruyuş yapmayı, ev işlerinde anne babanıza yardım etmeyi oneririm.




Surprizbozan: Tahmini (Hedef) Boy Aralığı Tıbbi acıdan boy uzamasını ele aldığımızda, oncelikle bir “tahmini boy aralığı” hesaplamamız gerekiyor. Bu hesap, kız ve erkek cocukları icin farklı.

Kızlar icin tahmini boy = (Anne boyu + Baba Boyu – 13) / 2 ile hesaplanır.

Erkekler icin = (A + B + 13) / 2

Buradan cıkan sonucun 5-10 cm aşağısı ve 5-10 cm yukarısı sizin tahmini boy aralığınızdır. Elbette %100 bu aralıkta olunacak diye bir kaide yok. Bu aralığın biraz ustune cıkmak da mumkun. Cunku anne veya babanız kendi genetik potansiyellerini yeterince kullanamamış, ceşitli sebeplerden dolayı olmaları gerekenden daha kısa olmuş olabilirler. Ama elimizde bir sayı olması acısından bu hesap bir kenarda dursun. Bu hesapladığımız, sadece tahmini boyunuzdur. Genetik potansiyeliniz veya olabileceğiniz en yuksek boy değildir! Onu kesin olarak hesaplamak pek mumkun değil.

Kullanabileceğiniz bir site: Cocuk Yetişkin Boyu Hesaplama İnternete "tahmini boy hesaplama" yazarsanız farklı siteler de bulabilirsiniz.




Surprizbozan: Ergenlik Oncesi, Sureci ve Sonrasında Boy Uzaması Ergenlikten once, senede yaklaşık 5-6 cm uzuyor olmanız gerekir. Bunu mutlaka olcup kaydedin. 12 yaşında hem erkekler, hem de kızlar icin ortalama boy 150 cm ’dir diyebiliriz. Doğum boyunuz, anne babanızın boyu gibi faktorler bunu etkiler. Ama 12 yaşında kız ve erkek cocukların boy ortalaması yaklaşık 150 cm ’dir. 5-6 cm uzayamıyorsanız, 12 yaşında boyunuz 150 ’den aşağıdaysa, anne babanıza soyleyin, genel kontrol niyetiyle bir doktora gidin. Hem sağlık durumunuz da değerlendirilmiş olur.

Ergenliğe girdikten sonra ise 2-3 yıl suren hızlı bir boy uzama donemi olur, ardından da boy uzaması yavaşlar, bir sure daha cok az uzamaya devam ederiz, ve boy uzamamız durur. Bu “boy atma” donemi ne zaman olur, ne kadar uzarız?

Kızlar, erkeklere gore bu uzama donemini erken yaşar. 9-14 yaşları arasında başlayan boy atma doneminde yılda ortalama 8-9 cm, toplamda da 18-23 cm uzarlar.

Erkekler, boy atma donemine 10-16 yaş arasında girerler, yılda ortalama 10-11 cm, toplamda ise 25-30 cm uzarlar.

Yaşınız bu aralıkta ilerliyor ama henuz boy atamadıysanız, ergenliğe gec girip ileride boy atacak olma ihtimaliniz var. Ozellikle de yılda 5-6 cm uzamaya devam ediyorsanız ve ailenizde ergenliğe gec girmiş kişiler varsa şansınız daha yuksek. Yine de rutin kontrol amaclı doktora gidin!

Maalesef bu boy atmayı gercekleştirdikten sonra artık pek uzamak mumkun değildir. Erkeklerin 20-21 yaşına kadar uzadığını soyluyoruz ama bu yaş, daha erken yaşlarda ergenliğe girip boy atmış kişiler icin toplamda birkac cm ’den ibarettir ancak. Ama 16-17 yaşında boy atmaya başlamış bir erkek 20-21 ’e kadar daha duzgun bir şekilde uzayabilir. 13-16 yaşlarınız arası 30 cm uzadıysanız, hala kısa olduğunuzu duşunuyorsanız yine de doktora mutlaka gidin, el-bilek rontgeni cekilip bakılsın, ancak beklentileriniz gercekci olsun.

Boy uzaması durmuş kişiler kilolularsa zayıflayıp barfiks, zıplama gibi egzersizlerle omurgaları ve posturleri uzerinden birkac cm kazanabilirler.




Surprizbozan: Boyum Hakkında Endişelerim Var, Ne Yapmalıyım? Peki, boyunuzun uzayıp uzamayacağı konusunda endişeleniyorsanız ne yapmalısınız? Doktorlar olarak boyunuzun uzayıp uzamayacağına nasıl karar veriyoruz?

Oncelikle anne babanızın boyuna gore hedef boyunuzu hesaplıyoruz, ardından yaşınıza gore diğer yaşıtlarınızla boyunuzu karşılaştıran tablolarımız var, o tablolara bakarak yaşınıza gore yeterince uzamış mısınız ona bakıyoruz. Ergenliğe girdiniz mi, son senelerde boyunuz ne kadar uzadı, kilonuz, kemik gelişiminiz nasıl bunlara bakıyoruz. Kemik yaşınızı oğrenmek icin elinizin rontgenini cekiyoruz, boylece kemikleriniz hala uzamaya uygun mu onu oğreniyoruz. Hormonlarınıza, genel sağlık durumunuza bakıyoruz. Bu sebeple, boy uzaması icin mutlaka doktor kontrolune gitmelisiniz. Bahsettiğim bu araştırmalar icin hastane ortamına ve bir doktora ihtiyacınız var.

Boy kısalıklarında sık rastladığımız bir duruma “yapısal boy kısalığı” diyoruz. Bu boy kısalığında buyume hızınız normal, ama kemik yaşınız gercek yaşınıza gore geridir ve ergenliğe girişiniz, boy atmanız gecikmiştir. Erkek cocuklarda daha sık goruyoruz. Kemik yaşının kucuk olması, ve baba, dayı, amca gibi bir aile yakınının da zamanında gec boy atmış olması onemli ozellikleri. Zaten gittiğiniz doktor sizi bu konuda bilgilendirir.




Surprizbozan: Ozet Yaşıma gore boyum normal mi? Daha uzar mıyım? Bu soruların cevabını hızlıca ozetleyeyim:

12 yaşında kız ve erkek cocuklarının boy ortalaması 150 cm ’dir. 14 yaşında kızlar ortalama 158, erkekler ortalama 164 ’tur. Bu değerlerin altındaysanız kesinlikle bir doktora gitmenizi oneririm. Endişelenmeye gerek yok, bir sorun vardır demiyorum. Buyumenizi değerlendirsinler, kontrol etsinler. Ergenlikteki boy atma doneminden once her yıl yaklaşık 5-6 cm uzarız. Bu değer onemli! Eğer bu hızda uzuyorsanız, hedef boyunuz yuksekse, henuz boy atma donemine girmemişseniz ve yaşınız buyuk değilse uzamanız cok olası! Beslenme-uyku-spor uclusune dikkat edin, doktora gidin! Kızlar 9-14 yaş arasında bir zamanda boy atma donemine girer. 2-3 sene icerisinde yılda 8-9 cm olmak uzere toplam 18-23 cm uzarlar. Erkekler 10-16 yaş arasında bir zamanda boy atma donemine girer. 2-3 sene icerisinde yılda 10-11 cm olmak uzere toplam 25-30 cm uzarlar.




Surprizbozan: Doğru Bilinen Bazı Yanlışlar Birkac tane de doğru bilinen yanlıştan bahsedip konuyu bitireyim.

Sut, boy uzatmaz. Boy uzaması icin gerekli kalsiyumu ve vucut icin faydalı bircok besini sağladığı icin onemlidir. Ancak sırf sut iciyorsunuz diye boyunuz uzamaz. Dengeli ve duzenli beslenmek icin sut onemli bir besindir. “Basketbol oyna boyun uzar” ifadesi yanlıştır. Basketbol, bahsettiğim gibi buyume hormonu salınımını arttırdığı ve kemik gelişimini desteklediği icin boy uzamasına faydalıdır. Ancak başka sebeplerle boyunuz uzamıyorsa, genetik olarak potansiyelinize yakın bir boydaysanız, basketbolun size pek bir faydası olmaz, basketbola başladınız diye uzamazsınız. Ama daha kucuk yaşlardan, ozellikle de ergenlikten once herhangi bir spora başlar, duzenli spor yaparsanız, sağlıklı bir şekilde uzamanıza ve son boyunuzun daha uzun olmasına katkı sağlar.




Dilini olabildikce basit tutup, 12 yaşındaki cocuklardan 40 yaşına kadar herkesin faydalanabileceği bir yazı oluşturmaya calıştım. Umarım faydalı olur. Galiba kucuk yaştaki arkadaşlarıma pek uygun olmadı bazı kısımlar, ama bazı bilimsel verilerin de burada yer almasını, yaşı buyuk olanların oğrenmesini tercih ederim.