Kişiliği eleştirmemek: Kendine guveni en cok zedeleyenlerin başında kişiliği eleştirmek gelmektedir. Sınır koymak, kuralları oğretmek tabi ki onemlidir. Bu başka bir şeydir. Onemli olan sınırları koyarken de arkadaşca yaklaşmaktır. Etiketlemeler, aşağılamalar kesinlikle yapmamak lazım. Yoksa cocuk kendi kendini de eleştirmeye başlar. Bunun icinde kişiliği değil yapılan davranışı eleştirmek gerekir. Ornek: ‘kaba birisisin’ yerine ‘araya girmelerinden rahatsız oluyorum ve lafımı kesmemeni istiyorum’ gibi. Kucakta durmak isteyen cocuğa ‘bebek gibi davranma’ demek yerine ‘şimdi şunu bitirmem lazım. O yuzden seni daha fazla kucağımda tutamayacağım’. Bu şekilde anne baba kendi ihtiyacını ifade etmiş ve ozguveni zedelemeden kişiliği eleştirmeden sınır koymuş olur.
Ovmek: Ovgu iyi kullanılmalıdır. İyi davranış eşittir iyi insan olmak formulu kullanılmamalıdır. Orneğin, notlarının yuksek olmasından gurur duyuyorum, iyi bir kızsın vb. koşullu sevgidir. ‘Ben yaptıklarımdan ibaretim’ duşuncesine kapılıp kendilerini yetişkin yaşamlarında da en ufak bir başarısızlıkta kotu hissedebilirler. Pozitifleri nasıl farkettiğimiz asıl onemli olandır. Kişiliği değil, davranışı ovmek lazım. Davranışa pozitif reaksiyonlar gostererek bu yapılabilir. ‘Kuralları hatırlamandan dolayı cok mutlu oldum’, ‘Bak gordun mu! Tamamen kendi başına ustesinden geldin. Bu senin yeni oğrendiğin bir şeydi’, ‘Bugun cok eğleceli bir gun gecirdik’, ‘Bunu cabuk anlamana sevindim, bircok kişi hemen anlamakta zorlanır’, ‘Bağırmadan yumuşak bir ses tonu kullandığın icin teşekkur ederim’. Hep davranışa ovgu. Zaten tutumlarla koşulsuz sevgi hissi yaşatılıyordur.
Saygılı tutum: Kucuk cocukmuş gibi, cok abartılı, kucumseyici, alaycı konuşmamak lazım. ‘Lutfen, uzgunum, afedersin, teşekkurler’ gibi ifadeler kullanılması aradaki saygıyı artırır. Cocuklar bu konuda cok hassastır. Yuksek beklentiler icine de girmemek lazım. Yeteneklerine uygun beklentileriniz olsun. Bir yandan da anne babalar cocuklarına yetişkinlere gosterdikleri tarzda bir saygı gostermeye onem vermelidirler. Goz hizasında konuşmak faydalıdır. Ne yapılması gerektiğini soylemek (ne yapılmaması gerektiği değil) ve gerekcelerini zaman bulunan her an ifade etmek en iyisidir. Biraz daha yavaş, anlayabileceği tonda konuşmak faydalıdır. Bir değişiklik olacağı zaman bu konuda on bilgilendirme yapmak ’10 dk. sonra eve gitme vakti gelecek’. Cocuğa saygı gosterildiğinde o da ebeveyne saygı gostermeyi oğrenir. Almadığı şeyi cocukta geri veremez.
Diğerlerine karşı saygılı olması da beklenmelidir. Bazı davranışların kabul edilebilir, bazılarınında kabul edilemez olduğu oğretilmeli. Sosyal kuralları oğretmek sabır ve emek ister. Hemen alışamayacaktır. Anne babaların cocuklarına, kucuk kardeşinden vb. modellediği davranışların kurallara uygun olmadığını ve kabullenmeyeceklerini gostermelidir.

· Doğru yanlışa değil guclu yanlara odaklanmak: Neyin yanlış olduğuna değilde neyin doğru olduğuna her zaman odaklanmak sevgiyide beraberinde getirir. Cocuğun ne kadar cok guclu yanını gorursek o kadar cok yan ortaya cıkar. İyi yanları her zaman desteklemek gerek. Bu yanları gorunce heyecan tepkisiyle sevinmek guzel. Sessiz kalmak da yanlış. Eksiklikler fazlaysa: ‘yakında bunu oğreneceğinden eminim, bunu hatırlamakta zorlanıyorsun ama yakında biliyorum ki haledeceksin’. Beden dilide tutarlı olur. ‘Bu konuda neler yapabiliriz?’. Guven ve umut beslemek. Cocuktaki pozitifleri goren bir filtre ve zihin alışkanlığı geliştirmek lazım.

· Gercekci beklentiler: Coğu zaman ebeveynler cok şeyi az surede istemek gibi yuksek baskılı beklentiler icine girebiliyorlar. Cocuklarda ozellikle kucuk olduklarında bu beklentileri pek sorgulamazlar. Kendi yetersizliklerine yormaya başlarlar. Cocuğun duzeyini iyi takip edip kapasitesine uygun beklentiler icine girmek lazım. Ozellikle ilk cocukta beklentiler yuksek olur cunku deneyimsizlik vardır. Aile prestijini, gururunu taşımak zorunda bırakılırlar. O yuzden sonraki cocukların yetiştirilmesi sureci daha keyifli olabilmektedir. Cocuk gelişiminde her donemde hangi noktaların gelişmesi gerektiğini bilmek faydalı. En onemlisi sevginin oturmasıdır.

· Empatik anlama: Karşıdakinin nadiren anladığını hisseden birisi sevildiğini duşunmez. Ara ara cocuğun dunyasına girip onun biricikliğiyle ilgili anlayışı ona gostermek lazım. Ağladığında ‘bebek olma’ yerine ‘şu anda cıkmak zorunda olmamız senin icin cok uzucu galiba‘. Sadece duyulmak insanlığın cektiği en buyuk susuzluk. Duyulmanın kendisi bile iyileştirici.

Cocuğa duygularıyla kendi başına başacıkması gerektiğini hissettirmek, yalnız bırakmak, duygulanımını onemsememek onlara mantıksız, anlamsız davranışlar icinde bulunduğunu soylemek yanlıştır. Duygularına yabancılaşırlar. Ebeveynler cocuğun kendisine benzemesini isterler. Bir duygu bastırılırsa aslında canlı canlı gomulur ve orada kalır. Boyle olursa kişi ileride kendine yabancılaşır. Psikosomatik semptomlar, kıskanclık ve istemeyen davranışlar ortaya cıkabilir.

Burada uzerinde durulması gereken nokta duyguların varolduğudur. Nasıl ki guneşle yağmur varsa ofke ve sevgide vardır. Cocuklar bizden cok farklı olarak bazen duygular icine girebilirler. O zaman icinde cocukların hissettikleri duygunun biricik birisi olarak kendilerine ozel olduğunu kabul etmek, buna saygı gostermek gerekir. Ama burada bu duyguların nerede, nasıl ne zaman ve kime karşı ifade edileceğini, bu yonde nasıl hareket edilebileceğini ya da başacıkılabileceğini ebeveyn yonlendirir. Duygularla nasıl başacıkacağını aslında bircok ebeveynin kendis zaman zaman bilmez. Otomatik pilotta yaşar. Ebeveyn kendi duygusunuda gostermeli. Terapilerde de zaten hep bu gecmiş duygu kontrolu stratejileri uzerinde durulur.

· Ebeveynlerin kendine guveni: Cocuklar ebeveynlerin kullandığı psikolojik sozcuklere dikkat eder. Ebeveynin kendi kendisine soylediği ifadeleri oğrenir. Ebeveynin ozguveni cocuğa model olur. Cocuğun nasıl bir iletişim ortamına tanık olduğu onemlidir. Bu yuzden kendi icinde problemleri varsa bunları ozel olarak cozmeye başlamaları gerekir. Ozel yaşam durumlarında yakınlardan ya da bir uzmandan destek almak faydalı olabilir. Ebeveynler kusursuz olmak zorunda değildir. Zaten cocuklarda cok esnektirler. Uyum sağlayacaklardır. Onemli olan kaynaklar doğrultusunda bilincli olarak yapılabileceğinin en iyisini yapmaktır.

· Sucluluk: Ebeveynler bu yeni teknikleri oğrenirken sucluluk duyabilirler. Hatırlanması gerekir ki bircok kere yapabileceklerinin en iyisini yapmaya calıştılar. Eski anne babadan oğrenilen yontemleri uyguladılar. Şimdi yenilerini oğrenip uygulamaya başlamak tabi ki kolay olmayacaktır. Uygun modeller bulup izlemek faydalı olabilir. Kitaplar, ebeveynlik sınıfları vb. faydalı olabilir. Kusursuz anne baba olmak isteyen tukenmeye hazırlıklı olmalıdır. Boyle bir şey yoktur

Cocukta bir şeyler ters gidiyorsa once fiziksel kontrol ve değerlendirme yapılmalıdır. Sonra da psikolojik ortamın değerlendirilmesi faydalı olacaktır. Nasıl bir atmosferde, toprakta yetişiyor? Ben olsam nasıl olurdum? Davranışların nedeni ne olabilir diye bakılır. Boylece cozumu bulmak kolaylaşır. Cocuğun biricik yonlerini iyi tesbit etmek gerekir. Cocukları diğerleriyle karşılaştırma yapmamak gerekir.



Kaynak: 'Experts advise parents'. Ed., Shiff, E., Dell Publishing, 1987


[h=2]İstanbul Psikoloji uzmanlarına ulaşmak icin tıklayın![/h]