Karbonmonoksit zehirlenmesi Bu makalemizde en tehlikeli mevsim hastalığı olarak adlandırabileceğimiz karbonmonoksit zehirlenmelerinden soz edeceğiz.
Karbonmonoksit zehirlenmesi bilinen zehirlenmelerin arasında en yaygını ve tum zehirlenmelerin yaklaşık yarısıdır. Yurdumuzda ozellikle ısınma ihtiyacının arttığı sonbahar ve kış mevsiminde sıkca gorulur. Eylul-Mart donemindeki karbonmonoksit zehirlenmeleri neredeyse tamamının %90 ıdır. Evde meydana gelen kazalar sonucu ortaya cıkan zehirlenmeler coğunluğu oluşturur. Soba, mangal, şomine, doğal gaz. Bunun dışında kimyasallarla calışanlarda, kapalı garaj veya tamirhanelerde egzos gazına maruz kalanlarda da gorulebilir. Bazen intihar amaclı kullanıldığı da gorulur.
Sebepleri:
Organik her turlu yakıtın yanması ile normal koşullarda ortaya cıkan son urun karbondioksittir. Yanma sonucu bildiğimiz ısı enerjisi acığa cıkar ve bir miktar da su buharı oluşur. Ancak soz konusu yakıtın tam yanmaması ile karbonmonoksit gazı da ortaya cıkar ki bu cok tehlikelidir. Organik yakıtlardan kastımız odun, komur, petrol urunleri, doğal gaz gibi aklımıza gelebilecek her turden yakıttır. Tam yanmadan kastımız sozkonusu yakıtın tamamıyle yanıp ısı enerjisine donuşmesidir. Orneğin baca sistemi iyi ceken, sızıntı yapmayan ve usulune uygun bir soba yakıyorsanız icindeki komur tamamen yanacak ve karbonmonoksit salınımı yapmayacağı icin zehirlenme soz konusu olmayacaktır. Aksi durumda ise cok tehlikeli bir zehirlenme ile karşı karşıya kalabiliriz. İşin kotu tarafı; karbonmonoksit gazı renksiz, kokusuz, ağrı-acı-ateş gibi hastalık belirtileri vermeyen bir gazdır. Hatta bu nedenle tıptaki bir diğer ismi Silent Killer yani Sessiz Katil'dir. Bu nedenle hastaların coğu zehirlendiklerini bile fark etmezler ve bunların bir kısmı maalesef kurtarılamazlar.
Hastalığın seyri:
Hastaların pek azı zehirlenmiş olabileceği duşuncesiyle kendi başına doktora muracaat ederler. Diğerleri ise ya yakınlarının bir anormallik olduğunun farkına varmaları veya birilerinin onları baygın durumda bulmalarıyla hastaneye kaldırılır. Bu durumda dahi viral enfeksiyonlarla, besin, alkol veya ilac zehirlenmesiyle karıştırıldığı olur. Hatta bazen psikolojik olduğu ve hastanın numara yaptığı dahi duşunulur. Hastada aşağıdaki belirtilerden birkacı bulunabilir.
-Baş ağrısı, goğus ağrısı, karın ağrısı
-Ust solunum yolu enfeksiyonu belirtileri
-Nefes almada zorluk
-Baş donmesi, sersemlik hissi
-Bulantı, kusma
-Hafıza ve yurume bozukluğu (sarhoşluk benzeri)
-Melankoli veya depresyon hali
-Gorme bozukluğu
-Ajitasyon ve kas kasılmaları
-İdrar veya dışkı tutamama
-Norolojik belirtiler
-Kardiolojik bulgular (İskemiye bağlı)
-Baygınlık
-Koma
Gorulduğu gibi bu belirtilerin hicbiri karbonmonoksit zehirlenmesine has değildir. Bu nedenle pek cok tetkik vs ile zaman kaybedilir ve bazen tanı koymakta gec kalınabilir. Halbuki karbonmonoksit zehirlenmesinde bir an once tedaviye başlamak hayati oneme haizdir. Fizik muayenede hafif taşikardi, hipotansiyon veya hipertansiyon, solunum zorluğu bulunabilir. Ancak şart değildir. Klasik kitaplarda bahsedilen kiraz kırmızısı cilt rengi ve goz dibindeki kanama, odem bulguları mevcutsa zaten zehirlenme cok ciddi boyutta demektir ve bu bakımdan tanıda cok onemi yoktur. Radyolojik olarak goruntulenebilen beyin odemi de (Ozellikle beyaz cevher ve Glaobus Pallidustaki) zehirlenmeden sonraki ilerleyen saatlerde gorulebileceği icin bunun da cokca bir onemi yoktur.
Kanıt olarak en onemli laboratuar bulgusu kandaki karboksihemoglobin(COHb) denilen kimyasalın varlığını tespit etmektir. Tek başına tanı koymada etkilidir. Ancak başta belirttiğimiz gibi bazen akla gelmemekte ve hasta zaman kaybetmektedir. Normal koşullarda COHb kanda sıfır veya sıfıra yakın duzeydedir. Ağır sigara icicilerde ise %8-10 duzeyinde bulunabilir. Tetkik sonucunda bu duzeyin ustundeki her değer akla mutlaka karbonmonoksit zehirlenmesini getirmelidir. % 40 ın uzerindeki değerler zehirlenmenin cok ciddi olduğunu kanıtlamakla birlikte hastalığın seyri hakkında cok da onemli ipucu vermez. Orneğin hasta % 25 COHb duzeyi ile komada gelebildiği gibi % 53 iken konuşup hikayesini verebilir ki bunlar bizim bizzat tanık olduğumuz vakalardır. Bunun nedenini şoyle acıklayabiliriz. Hasta cok yoğun zehire maruz kaldığında kandaki seviye de buna bağlı olarak aniden yukselecektir ve hemen farkına varılır ve tedbir alınırsa bilinci de henuz acık olacaktır. Ancak orta duzey zehire ama cok uzun sure maruz kaldığında karbonmonoksit kandan gecip artık dokulara yerleşeceği icin daha kucuk COHb değerlerine rağmen komada olacaktır. Kısaca kan COHb yuksekliği sadece zehirlenmeyi kanıtlayan en onemli bulgudur. Hastalığın seyri hakkında doğru bilgi vermez.
Teşhis,Tedavi:
Teşhiste aslında en onemli yardımcı husus dikkatli bir anamnez ve sorulacak tek bir sorudur. Hastanın bulunduğu ortamda soba olması (ozellikle baygın bulunduysa) veya banyoda iken meydana gelmesi akla ilk once karbonmonoksit zehirlenmesini getirmelidir. Birden fazla kişide aynı bulguların olması teşhisi daha da kolaylaştırır. Ayırıcı tanıda başlangıcta belirttiğimiz durumlarla karıştırılabilir. Dikkatli bir anamnez ve tek bir soru ile bunların tumu elimine edilir. Tedavide ilk uygulanması gereken şey hastanın derhal bulunduğu ortamdan temiz havaya cıkarılmasıdır. Hastaneye taşınırken ve hastanede bir yandan sorgulama ve tetkikler yapılırken bir yandan da oksijen verilmelidir. Tanı kesinleştikten sonra ozellikle metabolik durum, sinir sistemi ve kalp dikkatle incelenmelidir. Cunku merkezi sinir sistemi ve kalp kası karbonmonoksite en duyarlı organlardır. Bu anlamda varsa asidoz duzeltilmeli, belirli aralıklarla EKG cekilerek iskemiye ait bulgular olup olmadığı araştırılmalı ve buna yonelik tedavi başlanmalıdır. Aynı şekilde hastanın kliniğine uygun olarak gerekirse BT ve MR tekrarlanarak beyin odemi konusunda dikkatli olunmalı ve antiodem tadavi başlanmalıdır.
Tedavide en onemli nokta doku hipoksisini bir an once ortadan kaldırmak ve bozulan hucre metabolizmasını yeniden tesis etmektir. Karbonmonoksitin hemoglobine bağlanma gucu oksijen gore 250 kat daha fazladır. Bunun anlamı dokulardaki zehiri uzaklaştırmak icin normal atmosferik koşulların ciddi zehirlenmelerde yetersiz olduğudur. Cunku kandaki gazlar sahip oldukları basınc kuvvetiyle orantılı olarak kompartımanlar arasında (akciğer-kan-doku) geciş yaparlar. Bu noktada hiperabrik oksijen tedavisi klasik tedavi yontemlerinin cok onundedir ve ciddi zehirlenmelerde tek tadavi seceneğidir. Cunku klasik tedavide vucuttaki COHb nin yarılanma omru 5 saat 20 dakika iken hiperbarik oksijen tedavisi ile sure 23 dakikaya inmektedir. Yani vucuttaki zehir yaklaşık 16 kat daha suratli bir şekilde elimine edilmektedir. Araştırmalar gostermektedir ki karbonmonoksit zehirlenmesine maruz kalan kişilerin yaşamlarının ileriki donemlerinde kalp ve sinir sistemi ile ilgili ciddi hastalıklara yakalanma olasılığı, diğerlerine gore cok daha fazladır. Bu zehirin dokuda kaldıkca yaptığı hasarla ilgilidir. Bu nedenle hiperbarik oksijen tedavisi zehirlenmeye maruz kalan herkese 5-8 seans onerilen bir tedavi şeklidir. Kardiak ve norolojik bulguların hala mevcudiyeti tedavinin uzatılmasını gerektir.
Tedavi dış ortamdan tamamen izole edilmiş basınc odalarında uygulanır. Basınc odaları tek kişilik olabildiği gibi cok kişilik de olabilir. Bu odada belirli bir basınc seviyesine ulaşıldıktan sonra hastaya %100 oksijen solutulur ve boylelikle zehir vucuttan hızla uzaklaştırılır. Normal atmosferik koşullarda aynı etkiyi sağlamak mumkun değildir. Bu nedenle ozelikle ciddi sinir sistemi ve kalple ilgili bulguları mevcut olan hastalarda hiperbarik oksijen tedavisi vakit gecirilmeden uygulanmalıdır.
Oneriler:
Zehirlenme vakalarını incelediğimizde hemen hemen tamamı tedbirsizlik ve dikkatsizlik sonucu ortaya cıkan vakalardır. Onlemek cok basit ve ucuz tedbirlerle mumkundur. Hayat kurtaran onerilerimizi sıralamak istersek;
1-Binaların ısıtma sistemleri, kazan daireleri her sezon oncesi mutlaka gozden gecirilmeli eksik yanmaya, sızıntılara karşı gerekli onlemler alınmalıdır.
2-Bacalar coğrafi ve meteorolojik koşullara uygun yapılmalı ve her kış oncesi mutlaka temizlenmelidir.
3-Sobalar yatmadan once oda havalandırılarak sondurulmeli.
4-Kapıların altına birkac santimetre yuksekliğinde karbonmonoksit gazının dağılabileceği bir acıklık bırakılmalı veya ızgara yapılmalı.
5-Şofbenler banyo veya mutfakta değil ayrı bir ortamda yakılmalıdır.
6-Kapalı garajlarda arac calıştırılmamalıdır.

[h=2]İzmir Hava Hekimi uzmanlarına ulaşmak icin tıklayın![/h]