antik yunan tiyatro yapısı yunan tiyatrosu antik tiyatrosu tiyatro bolumleri
TİYATRO YAPILARI:

1. Klasik Donem Tiyatro Yapısı
Koro, hem tragedya, hem de komedya icin en onemli dramatik oğeydi, bunun icin de cok geniş bir oyun yerinin yapılması şarttı. Tiyatro sanatının yonunu din tayin ediyordu ve bunun icin de cok sayıda seyirciye yonelmesi gereken oyun yerleri gerekiyordu. Halkın rahatca seyredebileceği bir dağın eteği ve oyunun oynanacağı bir duzluk, seyir olanağını artırmak icin de oyun yerinin bir daire biciminde olması gerekiyordu. Buna orkestra deniliyordu. Oyun yerinin ortasına da Tanrı Dionysos’a adakların yapılacağı bir sunak yapıldı. Bu ilkel gosterilerin yeri, zaman gectikce gelişmeye başladı. Once bayıra, seyircilerin daha oturabilmesi icin tahta sıralar yapıldı. Oyun yerinin arkasına ise; oyuncuların kostum değiştirebilmeleri icin once bir tente, sonar bir cadır, daha sonra da ahşap kulubeler kuruldu. İ.O. 499 yılında buyuk bir kaza oldu ve tahta sırlar coktu. Bunun uzerine seyir yeri taş sıralardan yapılmaya başlandı. Oyunun daha iyi gorulebilmesi icin de taş sıralar daire bicimindeki orkestranın yarıcapını saracak yolda yanlara doğru da genişletildi. Boylece klasik donem tiyatro yapısının son bicimi ortaya cıktı. Daire biciminde bir oyun yeri, ortada bir sunak ve yine yarım daire biciminde oyun yerini saran seyirci yeri. İ.O. 465 tarihlerinde yapılan tahta skenenin yerini boylece İ.O. 425’te alt kısmı taştan bir yapı aldı. Taştan yapılan skene daha ayrıntılı bir yapıydı. İ.O. V.YY. sonunda skene iki katlı oldu. Ust kata episkenion adı verildi. Burası sahne araclarının ve vinclerin kullanımı icin yapılmıştır.
2. kat; birinci katın biraz gerisine yapılmış olduğu icin 2. katın onu “konuşma yeri” anlamına gelen logeion adını aldı. Tanrılar buradan konuşurlardı.

2. Hellenistik Donem Tiyatro Yapıları
Daha sonraki yuzyılda, oyuncular icin daha yuksek bir sahne yapıldı. Bu sahne orkestradaki koroyla olan konuşmaları aksatmayacak yukseklikteydi. Hellenistik yapıların en guzel ornekleri Turkiye’nin Ege havalisindeki Dilene ve Bergama tiyatroları, Yunanistan’daki Epidauros Eretria,Oropos,Delos ve yeniden yapılan Atina’daki Dionysos tiyatrolarıdır. Hemen hepsinin tam yuvarlak biciminde oyun yerleri vardır.

3. Roma Donemi Tiyatro Yapıları
Roma Donemi tiyatrolarının en onemlileri Batı Anadolu’dadır. Bunlar Termesos, (Burdur havalisi) Magnesis (Manisa yakını) Miletos (Soke)ve Efessos tiyatrolarıdır.
Bu tiyatrolarda; Seyir yeri eskisi gibi kalmıştır. Oyun yeri tam yuvarlak olma niteliğini yavaş yavaş kaybetmektedir. Skene, tam yuvarlağı bir ucundan kesmektedir. Seyir yerindeki en alt sıra doğrudan doğruya orkestra ile birleşmektedir.
Skene, bugunku sahnenin ilk bicimini almıştır. Orkestrayı kesen bolumun bir bolumu bir bucuk metrenin ustunde bir yukseklikle ikinci bir oyun yeri olması, arka planda 3 kapı ve sutunlar ortaya cıkmıştır. Grek tiyatro yapılarını Roma tiyatro binalarından ayırt eden temel ozelliklerden biri,Grek yapılarının iki bolum olmasıdır.

SOPHOKLES ( İ.O. 497-406)Kolonos koyunde doğdu. On altı yaşlarında Pers zaferini kutlayan bir torenin cocuk korosunda şarkı soyleyerek ve arb calarak sahneye ilk kez adımını attı. 28 yaşında, orta yaşlara gelmiş Aiskhilos’un karşısına yarışmacı olarak cıktı ve kazandı.
Atina devletinin siyasal yaşamında onemli roller oynadı, iki kez devletin en yuksek makamı olan generalliğe atandı. Grek tragedya yazarlarının icinde, gerceği değil, ideali yani olanı değil, olması gerekeni gosteren bir ozan olarak ozellik kazanan Sophokles tragedyaya uc oyuncuyu soktu.
Koroyu on iki kişiden on beş kişiye cıkardı. Tragedyaya getirdiği en ilgi cekici yenilik ucleme ve dortlemelerde oyunların konuları arasındaki bağı kaldırmış olmasıydı.
Boyalı dekor panoları geliştirdi ve tragedyaya Frigyalıların musikisini getirdi. Sophokles ile tragedya olgun sanat bicimini aldı.

Sophokles geleneksel hikayeleri olduğu gibi uygular, bunları değerler ya da ne kadar gercekci oldukları uzerinde durmadan oyunlarına konu yapardı.
Oyun kişilerini birer karakter yapısı icinde veren ilk yazardı. ( Oyun karakterlerinde izlenen davranışlar, o karakterin kendi karmaşık kişiliklerinden ileri geldiği kadar cevrenin etkisiyle de bicimlenirdi.)
Sophokles’in korosu:Oyunun dramatik bolumlerini destekleyecek bicimdeydi. Oyunun organik bir parcası olmuştu. Koro kahramanın trajik yolunu daha da yoğunlaştırır ve anlamlandırır bicimde kurulmuştur.

Ancak artık koro 2. deredeydi. Gercekci değildi ama insani en iyi anladığı icin inandırıcı anıtlar yarattı.

ESERLERİNDEN BAZILARI:
Oidipus Kolonos’ta,Filoktetes Aias,Antigone,Kral Oidipus
AİSKHYLOS ( İ.O. 525-456)Eleusis’te doğdu. Oyun yazarı olarak iki oyuncuyu getirdi. ( Ancak Aiskhilos’tan once Mısır’da birden fazla oyuncu kullanmıştır. Grek yazarları bu işi, Mısır’da daha once yapıldığını bilmeden ortaya cıkarıyorlardı.
2. oyuncu ile koronun gorevi azaltılarak oyuna bir esneklik sağlanmış oldu. Persler, Tebai onunde Yedi Komutan ve zincirine vurulmuş Prometheus’ta 2. oyuncuyu getirmiştir.
Persler oyununda Darius’un hayali o donemde bir yenilikti. Tiyatroda ilk hayalet bu oyunda ortaya cıktı ve Aiskhylos’tan sonra gelen yazarlar tarafından sık sık kullanıldı.
Aiskhylos’un dili ağdalıydı, duşunceleri zor anlaşılabilirdi. Cağdaşları bile onu zor bulurlardı. Onun onemi dinsel torenleri dram sanatına yoneltmesiyle ortaya cıkıyordu.
Din ve Ahlak sorunlarını vurgulayan Aiskhylos’un oyun kişileri kalıplaşmış ozelliklerin temsilcileriydi.
( Nefret,Gurur, Kızgınlık gibi...) Aiskhylos trajik bir yazardır ama insan yaşamını trajik bulmaz; iyimserdir ve sonunda tanrıların herşeyi duzelteceğine inanır.
Oyunlarının tumunde dinsel bir toren havası vardır. Ele aldığı konulara dolantılar sokmaz. Oyun kişileri karakter değil, duyguların ve duşuncelerin temsilcileridir.
ESERLERİNDEN BAZILARI: Yalvaran Kızlar,Persler, Tebai Onunde Yedi Komutan, Zincire Vurulmuş Prometheus, Oresteio dortlemesi bu dortlemede bir oyun kayıptır diğerleri ( Aqamemnon,Adak Taşıyanlar, Omenidler)

EURİPİDES ( İ.O. 485-406)

Zamanında cok garip karşılanan buyuk bir kutuphaneye, boylece dunyanın ilk tiyatro koleksiyonuna sahipti. Felsefe,şiir ve tiyatroya,cok meraklıydı. Bireyci eğilimle gelişen kuşkuculuk onda yaratıcı yola yonelmişti.
Euripides antik Yunan geleneklerinden yeni gercekler cıkarmıştır. O zaman kadar olan alışkanlıkları ve toreleri soruşturmaya başlamış, Atina halkının geleneğindeki insanlık dışı duşuncelere karşı durmuştur.
Geleneğe karşı cıktığı noktalardan biri; Atina devleti icinde kadına verilen değerdi. Akılcıdır, mantık yoluyla tartışmalara girer. Bu tartışmaları da doğrudan doğruya seyirciye yoneltir. Mecazi anlamları sevmez.
Dram sanatına bugunku anlamında prolog ve epilog bolumlerini getirmiştir. Onun duşunce aşamasına oyun yazarları ilk kez Ronesans’ta ulaşmıştır.

ESERLERİNDEN BAZILARI:
Herakles’in Cocukları, Hippolitos Hekuba, Andromak, Herakles’in Deliliği, Yalvaran Kızlar ( Oyunun adı Aiskhylos’un oyunu ile aynı ama konusu değil ) , Troyalı Kadınlar, Elektra, Medea